Mối liên hệ giữa bệnh béo phì và chứng mất cân bằng khí huyết

Mối liên hệ giữa béo phì và rối loạn khí huyết trong y học cổ truyền rất mật thiết. Việc hiểu rõ cơ chế hình thành, các biểu hiện lâm sàng cũng như phương pháp điều hòa khí huyết không chỉ giúp kiểm soát cân nặng mà còn góp phần giảm béo một cách an toàn, bền vững và phù hợp với thể trạng từng người.

Béo phì trong quan điểm y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền, béo phì thường được gọi là “đàm thấp chứng” hoặc “thể trệ chứng”. Nguyên nhân chính là do tỳ vị - cơ quan chịu trách nhiệm hấp thu và chuyển hóa thức ăn bị suy yếu. Khi tỳ vị không hoạt động tốt, thức ăn không được tiêu hóa triệt để, dẫn đến tích tụ đàm thấp và mỡ thừa trong cơ thể.

Y thư cổ như Hoàng đế nội kinh từng ghi: “Tỳ hư sinh thấp, thấp tụ thành đàm, đàm trệ tắc béo”, nghĩa là khi tỳ yếu, sinh ra thấp khí, lâu ngày tích tụ thành đàm, từ đó gây béo phì. Ngoài ra, y học cổ truyền cũng cho rằng béo phì còn liên quan đến mất cân bằng âm dương và khí huyết, khiến quá trình trao đổi chất trong cơ thể bị đình trệ. Việc điều trị vì thế không chỉ tập trung giảm cân mà còn nhằm khôi phục sự hài hòa của tạng phủ và dòng khí.

Khí huyết là gì và vì sao lại liên quan đến béo phì?

Theo y học cổ truyền, khí là năng lượng sống, còn huyết là phần vật chất nuôi dưỡng cơ thể. Khí giúp huyết lưu thông, huyết lại nuôi dưỡng khí, cả hai luôn hỗ trợ nhau để duy trì sự sống.

Khi khí huyết mất cân bằng, cơ thể sẽ rơi vào trạng thái trì trệ, chuyển hóa kém, dễ tích tụ mỡ. Các biểu hiện như khí hư, huyết ứ, khí trệ, đàm thấp… đều là dấu hiệu cho thấy cơ thể đang mất cân bằng và có nguy cơ béo phì.

Cơ chế hình thành béo phì do rối loạn khí huyết

Dưới đây là các cơ chế cụ thể lý giải vì sao khí huyết rối loạn lại dẫn đến béo phì:

Khí hư - Dương hư

Khi khí yếu, cơ thể thiếu năng lượng để vận hành. Tỳ vị không đủ sức tiêu hóa thức ăn, dẫn đến tích tụ đàm thấp và mỡ. Người khí hư thường mệt mỏi, da nhợt nhạt, dễ đổ mồ hôi, tay chân lạnh.

Huyết ứ - Tuần hoàn kém

Huyết ứ khiến máu lưu thông chậm, tế bào không được nuôi dưỡng đầy đủ, năng lượng không được đốt cháy hiệu quả. Mỡ dễ tích tụ ở bụng, đùi, cánh tay. Biểu hiện thường thấy là da sạm, nhức mỏi, dễ bầm tím.

Can khí uất

Cảm xúc tiêu cực như stress, tức giận, ức chế kéo dài sẽ khiến can khí bị uất kết. Khi can khí không thông, tỳ vị bị ảnh hưởng, dẫn đến rối loạn tiêu hóa và ăn uống theo cảm xúc, từ đó tăng cân nhanh.

Thận dương hư

Thận là gốc của dương khí, chủ về chuyển hóa nước và năng lượng. Khi thận yếu, quá trình chuyển hóa chậm lại, cơ thể dễ tích mỡ và phù nề.

Vòng luẩn quẩn giữa béo phì và khí huyết rối loạn

Béo phì không chỉ là hệ quả của khí huyết mất cân bằng mà còn làm tình trạng này nặng thêm. Khi mỡ tích tụ quá nhiều:

• Khí huyết lưu thông kém, gây ứ trệ tuần hoàn.
• Đàm thấp tăng, khiến tỳ vị càng suy yếu.
• Từ đó dẫn đến khí hư, huyết ứ nặng hơn.

Vòng xoắn bệnh lý cứ thế tiếp diễn, bắt đầu từ khí trệ dẫn đến huyết ứ, tiếp theo là hình thành đàm thấp, gây ra béo phì và cuối cùng khiến khí huyết ngày càng trì trệ hơn.

Hướng điều hòa khí huyết để hỗ trợ giảm béo

Điều trị theo y học cổ truyền

Tùy vào thể trạng, thầy thuốc sẽ chọn pháp điều trị phù hợp:

Kiện tỳ hóa đàm: Dành cho người tỳ yếu, nhiều đàm thấp. Thường dùng bài Lục quân tử thang hoặc Bình vị tán gia giảm.

Hành khí hoạt huyết: Giúp khí huyết lưu thông, giảm ứ trệ. Dùng các vị thuốc như hương phụ, xuyên khung, đan sâm.

Ôn dương lợi thủy: Áp dụng cho người thận dương hư, phù nề, lạnh tay chân.

Ngoài ra, các phương pháp như châm cứu, bấm huyệt, giác hơi cũng rất hiệu quả trong việc kích thích lưu thông khí huyết, tăng chuyển hóa và hỗ trợ giảm mỡ.

• Thủy châm: Sử dụng các thuốc theo y lệnh có chỉ định tiêm bắp như Lidocain pha với Vitamin B12 hoặc voltaren, tiêm vào các huyệt như điện châm, ngày 1 lần, mỗi lần 2 đến 3 huyệt. Một liệu trình điều trị từ 10 đến 15 ngày.
• Xoa bóp: Các thủ thuật xát, xoa, miết, phân, hợp, day, bóp, lăn, chặt. Xoa bóp 30 phút/lần/ngày. Một liệu trình điều trị từ 10 đến 15 ngày. Có thể lặp lại liệu trình tùy tình trạng của bệnh nhân.
• Cấy chỉ: Tùy tình trạng bệnh lý của người bệnh, thầy thuốc chọn công thức huyệt cấy chỉ phù hợp theo thể lâm sàng.
• Luyện tập dưỡng sinh.

Điều chỉnh lối sống và dinh dưỡng

Bên cạnh điều trị, việc thay đổi thói quen sống đóng vai trò quan trọng:

• Ăn uống điều độ: Hạn chế đồ chiên rán, đường tinh luyện, rượu bia. Ưu tiên rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, thịt nạc, cá và trái cây tươi.
• Tập luyện nhẹ nhàng: Yoga, khí công, thái cực quyền giúp điều hòa khí huyết, giảm căng thẳng và hỗ trợ giảm cân tự nhiên.
• Ngủ đủ giấc, giữ tâm an: Căng thẳng kéo dài gây uất khí, ảnh hưởng đến tỳ vị và dễ tăng cân.
• Massage vùng bụng và chân tay: Giúp khí huyết lưu thông, giảm tích tụ mỡ và tăng hiệu quả chuyển hóa.

Y học cổ truyền nhìn nhận béo phì không chỉ là vấn đề chuyển hóa mà còn là biểu hiện của sự mất cân bằng khí huyết và tạng phủ. Khi khí huyết không thông, đàm thấp sinh ra, tỳ vị suy yếu, cơ thể dễ tích mỡ và tăng cân.

Vì vậy, điều trị béo phì cần tiếp cận toàn diện, vừa điều hòa khí huyết, vừa điều chỉnh chế độ ăn uống và lối sống. Khi cơ thể khỏe từ bên trong, khí huyết lưu thông tốt, bạn sẽ không chỉ giảm cân hiệu quả mà còn duy trì được sức khỏe bền vững và tinh thần thoải mái hơn mỗi ngày.