Người có tiền sử cao huyết áp từ nhỏ cần lưu ý những gì?

Đối với người có tiền sử cao huyết áp từ nhỏ, việc chủ quan hoặc lơ là trong quản lý sức khỏe có thể làm gia tăng nguy cơ và đẩy nhanh tiến trình xuất hiện các biến chứng. Trong bài viết dưới đây, Long Châu sẽ tổng hợp và chia sẻ những lưu ý quan trọng, giúp bạn chủ động kiểm soát huyết áp và bảo vệ sức khỏe một cách toàn diện.

Vì sao một số người có tiền sử cao huyết áp từ nhỏ?

Một số người có tiền sử cao huyết áp từ nhỏ do nhiều nguyên nhân khác nhau, có thể chia thành hai nhóm chính: Nguyên phát (vô căn) và thứ phát (do bệnh lý nền).

Cao huyết áp nguyên phát (vô căn) ở trẻ em

Trong trường hợp này, không thể xác định được một bệnh lý cụ thể nào là nguyên nhân gây ra tăng huyết áp. Các yếu tố góp phần chính:

• Di truyền: Người có cha mẹ hoặc người thân bị tăng huyết áp dễ mắc bệnh sớm do yếu tố gen.
• Béo phì: Thừa cân, đặc biệt mỡ bụng, làm rối loạn nội tiết và tăng áp lực mạch máu.
• Lười vận động: Làm giảm sức bền tim mạch và tăng nguy cơ béo phì.
• Chế độ ăn không hợp lý: Ăn nhiều muối, chất béo và đường dễ làm tăng huyết áp.
• Rối loạn giấc ngủ: Ngưng thở khi ngủ (OSA) làm tăng hoạt tính thần kinh giao cảm, dẫn đến tăng huyết áp ban đêm và nguy cơ tăng huyết áp mạn tính.
• Căng thẳng kéo dài: Gây mất cân bằng thần kinh – nội tiết, dẫn đến tăng huyết áp.

Cao huyết áp thứ phát ở trẻ nhỏ

Phổ biến hơn ở trẻ nhỏ và thường là dấu hiệu cảnh báo một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Các nguyên nhân có thể bao gồm:

• Bệnh lý thận: Viêm cầu thận, bệnh thận mạn, hẹp động mạch thận, thận đa nang,...
• Rối loạn nội tiết: Cường aldosterone, hội chứng Cushing, cường giáp, u tủy thượng thận...
• Dị tật tim mạch bẩm sinh: Hẹp eo động mạch chủ (coarctation of the aorta)...
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số thuốc như corticosteroids, thuốc tránh thai chứa estrogen, thuốc cường giao cảm (như albuterol) có thể gây tăng huyết áp thứ phát.

Người có tiền sử cao huyết áp từ nhỏ thường chịu ảnh hưởng từ yếu tố di truyền, lối sống không lành mạnh hoặc bệnh lý nền. Việc phát hiện sớm, theo dõi định kỳ và điều trị đúng cách là yếu tố then chốt để phòng ngừa biến chứng tim mạch, thận và thần kinh trong tương lai.

Người có tiền sử cao huyết áp từ nhỏ cần lưu ý những gì?

Người có tiền sử cao huyết áp từ nhỏ cần được theo dõi và quản lý chặt chẽ, vì bệnh thường tiến triển âm thầm đến tuổi trưởng thành và làm tăng nguy cơ biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là những điều cần đặc biệt lưu ý:

Theo dõi huyết áp thường xuyên và chính xác

• Người bệnh có tiền sử cao huyết áp từ nhỏ cần được đo huyết áp thường xuyên, đúng kỹ thuật, vào cùng thời điểm mỗi ngày.
• Sử dụng máy đo huyết áp đạt chuẩn lâm sàng (ưu tiên máy đo bắp tay), kèm theo vòng bít phù hợp với kích thước cánh tay.
• Đối với trẻ em, nên đo huyết áp ít nhất 1 lần mỗi năm từ 3 tuổi trở lên, hoặc thường xuyên hơn nếu có yếu tố nguy cơ (theo khuyến cáo của American Academy of Pediatrics).

Tuân thủ điều trị lâu dài

Việc sử dụng thuốc hạ huyết áp (khi có chỉ định) cần được thực hiện nghiêm ngặt theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa tim mạch hoặc nhi khoa. Tuyệt đối không tự ý ngưng thuốc ngay cả khi huyết áp đã ổn định, nhằm duy trì hiệu quả điều trị và phòng ngừa biến chứng lâu dài.

Các nhóm thuốc hạ huyết áp thường được ưu tiên sử dụng ở trẻ em và thanh thiếu niên bao gồm:

• Thuốc ức chế men chuyển (ACE inhibitors);
• Thuốc chẹn thụ thể angiotensin II (ARBs);
• Thuốc chẹn beta (beta-blockers);
• Thuốc lợi tiểu nhóm thiazide.

Người bệnh cần được tái khám định kỳ để đánh giá đáp ứng điều trị, phát hiện sớm các tác dụng phụ và theo dõi chức năng các cơ quan đích như tim, thận và mắt.

Tầm soát và điều trị bệnh lý nền nếu có

Trong các trường hợp tăng huyết áp thứ phát, việc xác định nguyên nhân nền và điều trị triệt để đóng vai trò quyết định trong việc kiểm soát huyết áp hiệu quả và bền vững. Người bệnh cần được thực hiện đầy đủ các xét nghiệm cận lâm sàng theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa, bao gồm:

• Siêu âm tim (đánh giá cấu trúc và chức năng tim).
• Siêu âm bụng và thận (tầm soát bệnh lý thận và mạch máu).
• Xét nghiệm chức năng thận (ure, creatinine, eGFR).
• Điện giải đồ huyết thanh (natri, kali, clor, bicarbonate...).
• Xét nghiệm nội tiết (aldosterone, renin, cortisol, metanephrine...).

Việc tầm soát đầy đủ không chỉ giúp chẩn đoán chính xác nguyên nhân mà còn góp phần định hướng điều trị cá thể hóa, giảm thiểu nguy cơ biến chứng lâu dài.

Duy trì lối sống lành mạnh, ổn định huyết áp lâu dài

Việc thay đổi và duy trì lối sống khoa học đóng vai trò cốt lõi trong kiểm soát huyết áp lâu dài, đặc biệt ở những người có tiền sử cao huyết áp từ nhỏ. Các khuyến nghị lâm sàng bao gồm:

Chế độ ăn uống hợp lý:

• Tổng lượng natri hấp thu nên dưới 2g/ngày (tương đương <5g muối ăn/ngày), theo khuyến cáo của WHO. Cần tránh các thực phẩm chế biến sẵn, thức ăn nhanh và đồ hộp.
• Bổ sung qua rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt và các loại đậu.
• Khuyến khích áp dụng chế độ ăn DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) - đã được chứng minh hiệu quả trong kiểm soát huyết áp.

Hoạt động thể lực thường xuyên:

• Thực hiện các hoạt động aerobic cường độ vừa phải 30–60 phút/ngày, ít nhất 5 ngày/tuần.
• Ưu tiên các môn như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội.
• Tránh hoạt động thể chất cường độ cao hoặc đối kháng nếu huyết áp chưa ổn định.

Kiểm soát cân nặng:

• Duy trì chỉ số BMI trong giới hạn bình thường theo độ tuổi và khuyến cáo WHO.
• Béo phì, đặc biệt là mỡ bụng, làm tăng đề kháng insulin, rối loạn chức năng nội mô và kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, đây là các cơ chế góp phần gây tăng huyết áp.

Tránh các yếu tố nguy cơ có hại:

• Không hút thuốc lá: Hút thuốc gây co mạch, tăng huyết áp và nguy cơ tổn thương mạch máu.
• Hạn chế rượu bia: Uống quá mức có liên quan đến tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim và nguy cơ đột quỵ.

Theo dõi biến chứng cơ quan đích

Ở những bệnh nhân có tiền sử tăng huyết áp khởi phát từ sớm, việc theo dõi định kỳ và tầm soát biến chứng tại các cơ quan đích là hết sức cần thiết nhằm phát hiện sớm tổn thương tiềm ẩn và can thiệp kịp thời. Các cơ quan thường bị ảnh hưởng bao gồm:

• Hệ tim mạch: Nguy cơ cao phát triển phì đại thất trái, suy chức năng tim, và rối loạn nhịp tim, đặc biệt nếu huyết áp không được kiểm soát tốt trong thời gian dài.
• Thận: Cần tầm soát microalbumin niệu và đánh giá mức lọc cầu thận (eGFR) định kỳ nhằm phát hiện sớm tình trạng bệnh thận mạn tiến triển.
• Mắt: Tăng huyết áp có thể gây bệnh võng mạc do tăng huyết áp, dẫn đến giảm thị lực hoặc các biến chứng nghiêm trọng hơn nếu không được phát hiện và điều trị sớm.
• Hệ thần kinh trung ương: Huyết áp cao kéo dài làm tăng nguy cơ đột quỵ thiếu máu não, xuất huyết não và suy giảm nhận thức sớm, nhất là ở người bệnh có kèm các yếu tố nguy cơ chuyển hóa khác.

Người có tiền sử cao huyết áp từ nhỏ là nhóm có nguy cơ cao phát triển thành tăng huyết áp mạn tính ở tuổi trưởng thành, cùng với các biến chứng ở tim, thận, não và mắt. Việc theo dõi định kỳ, điều trị đúng hướng, và can thiệp sớm bằng thay đổi lối sống là chìa khóa để kiểm soát huyết áp hiệu quả và bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Biến chứng người có tiền sử cao huyết áp thể gặp

Tăng huyết áp (cao huyết áp) là một bệnh lý mạn tính nguy hiểm, nếu không được kiểm soát tốt sẽ dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể. Những người có tiền sử cao huyết áp từ nhỏ có nguy cơ cao gặp phải các biến chứng sau:

• Đột quỵ (tai biến mạch máu não): Tăng huyết áp làm tổn thương mạch máu não, có thể gây vỡ mạch (xuất huyết não) hoặc tắc mạch (nhồi máu não), dẫn đến liệt, hôn mê hoặc tử vong.
• Nhồi máu cơ tim: Huyết áp cao thúc đẩy xơ vữa động mạch, làm hẹp lòng mạch và cản trở máu nuôi tim, gây thiếu máu cơ tim hoặc nhồi máu cơ tim.
• Suy tim: Tim phải làm việc quá sức để bơm máu trong điều kiện huyết áp cao, lâu ngày dẫn đến suy tim, gây khó thở, mệt mỏi, phù chân...
• Phì đại thất trái: Là tình trạng cơ tim dày lên, dẫn đến rối loạn nhịp tim và tăng nguy cơ đột tử.
• Bệnh thận mạn tính: Huyết áp cao gây tổn thương các mạch máu nhỏ trong thận, làm giảm chức năng lọc, có thể dẫn đến suy thận nếu không điều trị kịp thời.
• Tổn thương mắt: Cao huyết áp kéo dài làm tổn thương võng mạc, có thể gây nhìn mờ, xuất huyết võng mạc hoặc mất thị lực.
• Suy giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ: Tuần hoàn máu lên não kém hiệu quả có thể ảnh hưởng đến khả năng ghi nhớ, tập trung, thậm chí dẫn đến sa sút trí tuệ.
• Phình động mạch: Huyết áp cao kéo dài có thể làm giãn và yếu thành mạch, dẫn đến phình động mạch (đặc biệt là động mạch chủ), dễ vỡ và nguy hiểm đến tính mạng.

Tóm lại, người có tiền sử cao huyết áp từ nhỏ cần được theo dõi huyết áp thường xuyên, duy trì chế độ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh, tuân thủ điều trị của bác sĩ để phòng ngừa tối đa các biến chứng nguy hiểm. Việc chủ động trao đổi với các chuyên gia y tế sẽ giúp xây dựng kế hoạch quản lý huyết áp toàn diện và hiệu quả hơn.