Những điều bạn cần biết về tia xạ trong y khoa

Việc sử dụng tia xạ cũng đặt ra nhiều vấn đề về an toàn, cần phải có sự xem xét và quản lý kỹ lưỡng. Bài viết này sẽ khám phá vai trò của tia xạ trong y khoa, những lợi ích nó mang lại, cùng với các biện pháp cần thiết để đảm bảo an toàn khi sử dụng.

Tia xạ trong y khoa là gì?

Tia xạ trong y khoa là một công cụ quan trọng và đa dạng, được sử dụng trong nhiều ứng dụng chẩn đoán và điều trị bệnh tật, đặc biệt là ung thư. Đây là quá trình sử dụng bức xạ ion hóa, bao gồm các loại tia như tia X, tia gamma, hay các hạt như hạt alpha, beta,... để tạo ra hình ảnh chi tiết bên trong cơ thể hoặc để tiêu diệt các tế bào ung thư.

Tia xạ hoạt động bằng cách gây tổn thương ADN của các tế bào, ngăn chặn khả năng phân chia và phát triển của chúng. Các tế bào ung thư, do nhạy cảm hơn với bức xạ so với tế bào bình thường, sẽ bị tiêu diệt hoặc suy yếu. Mặc dù tia xạ cũng có thể gây tổn hại đến các tế bào lành xung quanh, nhưng những tế bào này thường có khả năng phục hồi và sửa chữa tốt hơn sau khi bị tổn thương.

Cơ chế phá hủy ADN của tia xạ bao gồm hai quá trình chính:

• Tổn thương trực tiếp: Tia xạ tác động trực tiếp vào ADN, phá vỡ các liên kết hóa học trong chuỗi ADN, gây đứt gãy sợi đôi hoặc sợi đơn của ADN.
• Tổn thương gián tiếp: Tia xạ ion hóa các phân tử nước xung quanh ADN, tạo ra các gốc tự do. Các gốc tự do này sau đó tấn công và gây tổn thương ADN.

Ứng dụng tia xạ trong y khoa

Chụp X-quang: Là phương pháp sử dụng tia X để mô phỏng chính xác cấu trúc xương. Khi tia X xuyên qua cơ thể, chúng bị hấp thụ ở mức độ khác nhau bởi các loại mô khác nhau, tạo nên hình ảnh cho thấy sự khác biệt về mật độ của các mô này. Phát hiện gãy xương, viêm phổi, nhiễm trùng, và nhiều tình trạng bệnh lý khác. Chụp X-quang cũng được sử dụng trong nha khoa để kiểm tra răng và xương hàm. Phương pháp này cung cấp hình ảnh nhanh chóng với chi phí thấp và thường chỉ cần một liều lượng tia xạ thấp, giúp chẩn đoán nhiều bệnh lý mà không gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng.

Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): CT scan sử dụng tia X để tạo ra hình ảnh chi tiết ba chiều của cơ thể bằng cách kết hợp nhiều hình ảnh X-quang từ các góc khác nhau. Máy quét xoay quanh cơ thể bệnh nhân để thu thập dữ liệu và tạo ra các lát cắt chi tiết của các cơ quan nội tạng. CT scan được sử dụng để chẩn đoán các vấn đề về não, ngực, bụng, và xương. Phương pháp này thường giúp phát hiện khối u, xuất huyết não, nhiễm trùng, và tổn thương các cơ quan nội tạng. Cung cấp hình ảnh chi tiết và chính xác hơn so với chụp X-quang thông thường, giúp chẩn đoán bệnh lý phức tạp một cách hiệu quả.

Chụp cắt lớp phát xạ positron (PET scan): PET scan sử dụng các chất phóng xạ để tạo hình ảnh chức năng của các mô và cơ quan trong cơ thể. Chất phóng xạ này thường được tiêm vào cơ thể và phát ra positron khi phân rã. Khi positron gặp electron, chúng tạo ra tia gamma được máy quét PET phát hiện. Phát hiện và theo dõi ung thư, kiểm tra chức năng não và tim, và đánh giá hiệu quả của các liệu pháp điều trị. Cung cấp thông tin về chức năng cơ quan và mức độ chuyển hóa của tế bào, giúp phát hiện ung thư và các bệnh lý khác ở giai đoạn sớm.

Điều trị ung thư: Sử dụng máy phát tia xạ từ bên ngoài cơ thể để tiêu diệt tế bào ung thư. Máy phát tia xạ thường là máy gia tốc tuyến tính, tạo ra chùm tia xạ chính xác hướng vào khối u. Hoặc đặt các nguồn phóng xạ trực tiếp vào hoặc gần khối u trong cơ thể. Các nguồn phóng xạ này có thể là hạt, dây, hoặc viên nang, được đặt vào vị trí qua ống dẫn hoặc kim.

Điều trị nhiều loại ung thư như ung thư vú, ung thư phổi, ung thư tuyến tiền liệt, và nhiều loại ung thư khác. Điều trị ung thư cổ tử cung, ung thư tuyến tiền liệt, ung thư vú, và một số loại ung thư khác.

Lợi ích và rủi ro khi sử dụng tia xạ trong y khoa

Lợi ích của tia xạ trong y khoa

Chẩn đoán chính xác: Tia xạ đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện và chẩn đoán sớm nhiều bệnh lý, đặc biệt là ung thư. Các kỹ thuật hình ảnh như X-quang, CT scan, và PET scan cung cấp thông tin chi tiết và chính xác, giúp bác sĩ đưa ra quyết định điều trị hợp lý.

Trong điều trị, tia xạ giúp tiêu diệt tế bào ung thư, giảm kích thước của khối u và ngăn chặn sự lan rộng của căn bệnh. Xạ trị có thể sử dụng độc lập hoặc kết hợp với các phương pháp khác như phẫu thuật và hóa trị để tăng cường hiệu quả điều trị.

Rủi ro khi sử dụng tia xạ trong y khoa

Tác dụng phụ ngắn hạn của việc sử dụng tia xạ bao gồm mệt mỏi, kích ứng da, rối loạn tiêu hóa, rụng tóc và giảm chức năng miễn dịch. Những tác dụng này thường là tạm thời và sẽ giảm dần sau khi kết thúc điều trị.

Tác dụng phụ dài hạn bao gồm nguy cơ phát triển ung thư thứ phát trong tương lai do tiếp xúc với tia xạ, cũng như gây tổn thương lâu dài cho các mô và cơ quan lành, gây ra các vấn đề sức khỏe kéo dài.

Tia xạ trong y khoa là một công cụ quan trọng không thể thiếu trong chẩn đoán và điều trị bệnh. Nhờ sự tiến bộ trong công nghệ và kỹ thuật, việc sử dụng tia xạ ngày càng trở nên chính xác và an toàn hơn, giúp tối ưu hóa lợi ích cho bệnh nhân và giảm thiểu các rủi ro.