Những điều bạn nên biết về định lượng carboxyhemoglobin

Ngộ độc carbon monoxide là ngộ độc do hít phải khí thải ra trong quá trình đốt cháy không hoàn toàn các chất có chứa carbon. Định lượng carboxyhemoglobin là phương pháp giúp chẩn đoán và theo dõi những trường hợp ngộ độc khí carbon monoxide dựa trên mẫu máu của bệnh nhân.

Khái quát về định lượng carboxyhemoglobin

Carbon monoxide (CO) là một loại khí không màu, không mùi. CO là chất độc hóa học gây ngạt phổ biến, gây nguy hiểm nghiêm trọng cho sức khỏe con người, được tìm thấy trong khí thải ô tô, khói thuốc lá, khói cháy trong môi trường thông khí kém và các thiết bị đốt gas không cháy hết (như lò gốm). Ở Châu Âu và Hoa Kỳ, ngộ độc khí carbon monoxide do khởi động động cơ ô tô trong gara là nguyên nhân chính gây tử vong vào mùa đông. Ở các nước có mùa đông lạnh rét, việc đốt củi hoặc than để sưởi ấm trong nhà kín gió hoặc để tiết kiệm năng lượng, nếu đóng ống khói để tránh thất thoát nhiệt, thông gió kém sẽ khiến khí thải đọng lại trong nhà, dễ dẫn đến ngộ độc khí carbon monoxide.

Carbon monoxide sẽ đi vào máu khi bạn thở và nhanh chóng kết hợp với huyết sắc tố trong máu và carboxyhemoglobin (COHb) sẽ được hình thành. Do ái lực giữa CO và hemoglobin mạnh gấp 200 lần so với ái lực với oxy, vì vậy sau khi gắn với carbon monoxide, hemoglobin bị mất khả năng gắn và vận chuyển oxy tới các mô trong cơ thể gây tình trạng giảm oxy mô (hypoxia) và ngộ độc khí CO.

Biểu hiện lâm sàng khi ngộ độc khí CO

Biểu hiện lâm sàng chính là tình trạng thiếu oxy và mức độ nghiêm trọng của nó tỷ lệ thuận với độ bão hòa HbCO, được đo bằng định lượng carboxyhemoglobin. Các triệu chứng lâm sàng của người ngộ độc CO rất khác nhau và phần lớn không đặc hiệu.

Thời gian ngộ độc ngắn, nồng độ carboxyhemoglobin trong máu là 10 - 20%. Nó biểu hiện dưới dạng các triệu chứng ban đầu của ngộ độc, bao gồm nhức đầu, chóng mặt, đánh trống ngực, buồn nôn, nôn mửa, yếu chân tay và thậm chí ngất xỉu trong thời gian ngắn. Nói chung, các triệu chứng biến mất nhanh chóng sau khi hít phải không khí trong lành và không để lại di chứng.

Nếu thời gian ngộ độc kéo dài hơn một chút, lượng carboxyhemoglobin chiếm từ 30 - 40% trong máu. Triệu chứng có thể xảy là da và niêm mạc xuất hiện màu đỏ anh đào đặc trưng của ngộ độc khí. Nếu được cứu kịp thời, người bệnh có thể tỉnh lại nhanh chóng và hồi phục hoàn toàn trong vòng vài ngày, thường không để lại di chứng. Với những bệnh nhân không có chấn thương hoặc bỏng, các dấu hiệu lâm sàng của ngộ độc CO thường là những thay đổi về tình trạng tâm thần, từ nhầm lẫn nhẹ cho đến co giật và hôn mê.

Nếu phát hiện quá muộn, hít phải quá nhiều khí hoặc hít phải nồng độ carbon monoxide cao trong thời gian ngắn, nồng độ carboxyhemoglobin trong máu thường trên 50%. Bệnh nhân sẽ xuất hiện hôn mê sâu, tiểu tiện không tự chủ, huyết áp giảm, nhịp thở nhanh và có thể tử vong nhanh chóng.

Một số bệnh nhân bị ngộ độc CO cấp tính tỉnh dậy sau cơn hôn mê, họ sẽ hôn mê trở lại sau thời gian hồi phục từ 2 đến 30 ngày và phát triển các biến chứng tâm thần kinh như mất trí nhớ, choáng váng, liệt tứ chi, suy giảm cảm giác vận động, hoặc bệnh lý thần kinh ngoại biên,...

Biến chứng thiếu máu cơ tim có thể diễn ra. Những yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng gây thiếu máu cơ tim gồm tuổi trên 65 hoặc có tiền sử bệnh tim hoặc những yếu tố nguy cơ tim. Chẩn đoán ngộ độc CO sẽ dựa trên tiền sử và khám thực thể phối hợp với định lượng carboxyhemoglobin tăng cao trong máu.

Cần làm xét nghiệm định lượng carboxyhemoglobin trong trường hợp nào?

Thực hiện xét nghiệm định lượng carboxyhemoglobin nhằm đo lượng COHb trong huyết thanh (khi carbon monoxide và hemoglobin kết hợp với nhau sẽ tạo ra chất này). Do đó, khi cần chẩn đoán các trường hợp ngộ độc CO bác sĩ sẽ thực hiện phương pháp này. Ngoài ra, bác sĩ có thể sẽ chỉ định thực hiện định lượng carboxyhemoglobin trong trường hợp bệnh nhân đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, nôn mửa và khó chịu khi họ vô tình hít phải CO hoặc mục đích pháp y.

Những điều cần biết trước khi thực hiện xét nghiệm định lượng carboxyhemoglobin

Người bị ngộ độc khí CO cần phải được bác sĩ lấy mẫu máu nhanh chóng vì CO sẽ tách khỏi Hb sau khi được hít thở lại không khí bình thường.

Trước khi tiến hành kỹ thuật này, bạn nên tìm hiểu và rõ ràng những cảnh báo và lưu ý. Khi có bất kỳ thắc mắc nào, hãy tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế để có thêm thông tin đáng tin cậy và hướng dẫn cụ thể.

Quy trình thực hiện phương pháp định lượng carboxyhemoglobin gồm những gì?

Chuyên gia y tế sẽ giải thích về quy trình cho bạn hoặc gia đình của bạn. Chuyên gia y tế sẽ khảo sát về tình trạng bệnh của bạn nhằm xác định nguyên nhân ngộ độc khí CO.

Bước đầu, các chuyên gia y tế sẽ đánh giá dựa trên những dấu hiệu và triệu chứng của ngộ độc CO nhẹ (ví dụ như nhức đầu, chóng mặt, suy nhược, mệt mỏi, khó thở) và trung bình đến nặng (ví dụ như đau đầu nặng, máu có màu đỏ cherry, niêm mạch màu đỏ tươi).

Nhân viên xét nghiệm sẽ lấy máu như sau:

• Quấn một vòng băng quanh bắp tay để ngưng máu lưu thông.
• Sát trùng vị trí tiêm.
• Đưa kim vào tĩnh mạch.
• Gắn dụng cụ đựng máu để chứa máu chảy ra.
• Tháo băng quanh tay sau khi đã lấy đủ máu.
• Để miếng gạc hay bông gòn lên chỗ vừa tiêm.
• Dán băng cá nhân lên vị trí vừa tiêm.

Nên làm những gì sau khi thực hiện phương pháp xét nghiệm định lượng carboxyhemoglobin?

• Nên giữ chắc chỗ lấy máu để giúp cầm máu.
• Bệnh nhân sẽ nhận được sự chăm sóc theo hướng dẫn của chuyên gia y tế. Thông thường thì bệnh nhân sẽ được thở O2 liều cao.
• Nên cố gắng hít thở đều nhằm giúp loại bỏ CO khỏi Hb.

Khi bạn có bất kỳ câu hỏi nào về quy trình thực hiện, hãy đến gặp bác sĩ để được tư vấn và giải đáp chính xác nhất.

Sau khi có thêm kiến thức về ngộ độc khí CO, khi nghi ngờ có người bị ngộ độc khí CO, hãy đưa họ ra khỏi nơi nghi ngờ gây ngộ độc và thở oxy trước khi thực hiện xét nghiệm định lượng carboxyhemoglobin.