Những điều cần biết trước khi tiêm chủng

Tiêm vắc xin là phương pháp hiệu quả, tiết kiệm và đơn giản nhất để phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm. Với những thành tựu vắc xin đã được xây dựng và duy trì trong gần 230 năm qua, tiêm chủng giữ vai trò rất quan trọng trong hệ thống an ninh y tế toàn cầu. Qua đó, việc tiêm chủng không chỉ trở thành quyền lợi của mỗi cá nhân mà còn là trách nhiệm của tất cả mọi người đối với sức khỏe và sự phát triển chung của xã hội. 

Vậy, để tối ưu hóa hiệu quả và đảm bảo an toàn trong việc tiêm ngừa, những thông tin gì cần biết trước khi tiêm chủng? Cần chuẩn bị những gì? Và quy trình thực hiện đúng cách ra sao? Cùng tìm hiểu những điều cần biết trước khi tiêm chủng ngay sau đây.

Những điều cần biết trước khi tiêm chủng nên tìm hiểu

Dưới đây là những điều cần biết trước khi tiêm chủng, dù là tiêm chủng mở rộng hay tiêm chủng dịch vụ, các bậc phụ huynh hoặc người được tiêm cần chuẩn bị kỹ lưỡng và hiểu rõ:

Cần mang gì khi đi tiêm chủng?

Để phục vụ cho việc thu thập thông tin tiêm chủng, thông tin cá nhân và các thông tin liên quan khác của người tiêm, khi đi tiêm chủng, cần chuẩn bị đầy đủ những vật dụng sau:

• Sổ tiêm chủng hoặc phiếu tiêm chủng.
• Giấy khai sinh hay giấy chứng sinh của trẻ.
• Phiếu đăng ký tiêm chủng vắc xin hay số thứ tự tiêm chủng (nếu có).
• Mang theo giấy tờ tùy thân của người tiêm chủng như chứng minh thư/căn cước công dân,…
• Hồ sơ y tế liên quan đến tình trạng sức khỏe của người tiêm (kết quả chẩn đoán/xét nghiệm dương tính với bệnh tiểu đường, béo phì, bệnh tim mạch, bệnh thận, dị ứng thuốc,…).

Thực hiện khám sàng lọc

Khám sàng lọc trước khi tiêm chủng là một bước rất quan trọng để phát hiện những bất thường cần lưu ý, nhằm xác định xem trẻ (hoặc người tiêm) có đủ điều kiện để tiêm vắc xin hay không, có cần hoãn tiêm hay không, và liệu có loại vắc xin nào không phù hợp hay không. Do đó, sự phối hợp giữa gia đình trẻ hoặc người tiêm và bác sĩ là điều quan trọng nhằm đảm bảo tiêm chủng diễn ra kịp thời, hiệu quả và an toàn.

Khám sàng lọc là một quy trình không thể thiếu, cần thực hiện trước khi tiêm để nhận diện những vấn đề bất thường cần quan tâm, từ đó đưa ra quyết định về việc chỉ định tiêm hoặc uống vắc xin, hoãn lại, hoặc không thực hiện đối với một loại vắc xin cho trẻ em hoặc người lớn. Vì vậy, người tiêm chủng hoặc người đưa trẻ đi tiêm cần trao đổi đầy đủ thông tin với bác sĩ để đảm bảo rằng quá trình tiêm chủng được diễn ra an toàn.

Trong trường hợp người được tiêm chủng là người lớn nhưng không có khả năng nhận thức, ghi nhớ và giao tiếp, việc có người thân trong gia đình đi cùng là rất cần thiết để hỗ trợ bác sĩ về các vấn đề sức khỏe của người đó. Đối với trẻ em dưới 18 tuổi, thông tin cần được cung cấp từ cha, mẹ hoặc người giám hộ hợp pháp.

Kết quả khám sàng lọc trước tiêm chủng dựa trên thông tin do người tiêm chủng cung cấp cho bác sĩ và các dấu hiệu mà bác sĩ đánh giá sau khi tiến hành thăm khám theo quy trình an toàn tiêm chủng.

Khám sàng lọc trước tiêm chủng được thực hiện theo các quy định nghiêm ngặt của Bộ Y Tế (theo Quyết định số 1575/QĐ-BYT ban hành ngày 27/3/2023), tập trung vào việc đánh giá tình trạng sức khỏe tổng quát của cơ thể, bao gồm:

• Đo nhiệt độ cơ thể;
• Đánh giá tình trạng tri giác;
• Quan sát nhịp thở và nghe phổi;
• Nghe tim;
• Phát hiện các bất thường khác;
• Hỏi đáp và trao đổi thông tin với người được tiêm hoặc người đưa trẻ đi tiêm;
• Tiền sử bệnh lý;
• Tiền sử phản ứng với vắc xin;
• Tình trạng sử dụng thuốc hoặc điều trị các bệnh lý hiện tại và trước đây.

Một số trường hợp cần dời lịch tiêm chủng

Sau khi khám sàng lọc, các trường hợp sau đây sẽ cần tạm dừng tiêm chủng:

• Trường hợp sức khỏe kém: Người có tình trạng rối loạn hoặc suy giảm chức năng ở các cơ quan như tuần hoàn, hô hấp, thận, gan, hoặc tim cần lưu ý.
• Nhiễm trùng hoặc bệnh cấp tính: Những người đang mắc bệnh nhiễm trùng hoặc mắc các bệnh cấp tính cũng cần được cân nhắc trước khi tiêm.
• Nhiệt độ cơ thể bất thường: Nếu nhiệt độ đo ở nách vượt quá 37,5 độ C hoặc thấp hơn 35,5 độ C, việc tiêm cần phải được xem xét.
• Sử dụng sản phẩm huyết thanh gần đây: Nếu trong vòng 3 tháng qua đã sử dụng sản phẩm huyết thanh miễn dịch (Globulin), nên tạm ngừng tiêm các loại vắc xin sống giảm độc lực, ngoại trừ huyết thanh viêm gan B.
• Liệu pháp điều trị corticoid: Những người đã trải qua liệu pháp điều trị corticoid liều cao, hóa trị, hoặc xạ trị trong 14 ngày gần đây nên hoãn tiêm các loại vắc xin sống giảm độc lực.
• Bệnh bẩm sinh chưa ổn định: Các bệnh bẩm sinh chưa được kiểm soát, đặc biệt liên quan đến tim, tiết niệu, tiêu hóa, máu, hoặc ung thư, cũng là lý do cần hoãn tiêm.
• Bệnh mạn tính và áp lực động mạch phổi: Đối với những người mắc bệnh mạn tính có áp lực động mạch phổi trên 40 mmHg, việc tiêm cũng cần xem xét lại.
• Phản ứng dị ứng: Những ai đã có phản ứng phản vệ cấp độ II sau khi tiêm vắc xin cùng thành phần trước đó cần lưu ý đến việc tiêm vắc xin.
• Trẻ em nhẹ cân: Trẻ em có cân nặng dưới 2.000g cần được xem xét trước khi tiêm vắc xin.
• Trẻ sinh non: Trẻ sinh non dưới 34 tuần tuổi sẽ phải hoãn việc tiêm vắc xin BCG ngừa lao cho đến khi trẻ đạt đủ 34 tuần tuổi tính theo tuổi thai hiệu chỉnh.

Ngoài ra, còn có các trường hợp khác tạm dừng tiêm chủng theo hướng dẫn của nhà sản xuất vắc xin.

Những trường hợp chống chỉ định tiêm chủng

Những trường hợp chống chỉ định tiêm chủng:

• Người tiêm có tiền sử phản vệ từ độ III trở lên sau khi tiêm vắc xin chứa thành phần tương tự trong lần tiêm trước đó.
• Người được tiêm có tiền sử lồng ruột, không được sử dụng vắc xin ngừa Rota.
• Người được tiêm bị chứng suy giảm hệ miễn dịch bẩm sinh, chống chỉ định với vắc xin OPV.
• Người tiêm có hệ miễn dịch bị suy giảm do nhiễm HIV/AIDS, chống chỉ định với vắc xin sống giảm độc lực.
• Người được tiêm có suy giảm chức năng của các cơ quan trong cơ thể, như suy tim, suy thận, suy gan, suy hô hấp, suy tuần hoàn, v.v..
• Các trường hợp chống chỉ định tiêm ngừa vắc xin khác theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

Quy trình thực hiện tiêm chủng

Hiện nay, tại các điểm tiêm chủng mở rộng và các cơ sở tiêm chủng dịch vụ uy tín đang thực hiện quy trình tiêm chủng phù hợp với các quy định tại Khoản 1 Điều 5 của Nghị định số 104/2016/NĐ-CP. Quy trình tiêm chủng phải bảo đảm thực hiện đầy đủ các bước sau:

Trước khi thực hiện tiêm chủng:

• Khám sàng lọc.
• Tư vấn chi tiết cho đối tượng tiêm chủng về thông tin liên quan đến vắc xin. Đối với trường hợp người được tiêm chủng là trẻ em, việc tư vấn cần được thực hiện với phụ huynh (cha, mẹ) hoặc người giám hộ của trẻ.

Trong khi thực hiện tiêm chủng: Cần thực hiện tiêm chủng theo đúng hướng dẫn và đảm bảo an toàn tiêm chủng ở mức tối đa.

Sau khi thực hiện xong tiêm chủng:

• Theo dõi đối tượng tiêm chủng ít nhất 30 phút sau khi tiêm tại cơ sở tiêm chủng.
• Hướng dẫn đối tượng tiêm chủng hoặc gia đình cách chăm sóc sức khỏe và theo dõi phản ứng sau tiêm tại nhà trong ít nhất 24 giờ tiếp theo.

Tác dụng phụ có thể gặp sau khi tiêm vắc xin

Việc tìm hiểu tác dụng phụ sau khi tiêm là một trong những lưu ý trước khi tiêm vắc xin​. Một số phản ứng thường gặp sau khi tiêm vắc xin gồm có:

• Sốt từ 38,5 - 39 độ C.
• Trẻ quấy khóc và có tình trạng ăn uống kém hơn so với bình thường.
• Vết tiêm có thể sưng đỏ nhẹ. riêng với vắc xin ngừa lao, sau khi tiêm, vùng tiêm có thể tạo thành cục sưng, điều này hoàn toàn bình thường.
• Xuất hiện phát ban nhẹ sau khi tiêm vắc xin ngừa sởi đơn hoặc vắc xin phối hợp sởi - quai bị - rubella.

Các triệu chứng này thường không nguy hiểm và sẽ tự khỏi sau vài giờ đến vài ngày. Tuy nhiên, vẫn cần chú ý theo dõi tình trạng và xử trí kịp thời, đưa người được tiêm chủng đến ngay các cơ sở y tế hoặc bệnh viện gần nhất nếu có các dấu hiệu bất thường như:

• Sốt cao trên 39 độ C.
• Co giật, tím tái, mệt lả, lừ đừ, không có phản ứng khi được gọi.
• Khó thở, thở khò khè bất thường, thở rít, thở nhanh, hoặc rút lõm lồng ngực khi thở.
• Trẻ khóc thét kéo dài hoặc quấy khóc dữ dội.
• Trẻ bú/ăn kém, kèm theo sốt, ho, quấy khóc bất thường, mẩn ngứa, phát ban (thay đổi màu da) kéo dài hơn 1 ngày.

Hướng dẫn các bậc phụ huynh trước khi tiêm chủng cho trẻ

Bố mẹ hoặc người giám hộ trẻ cần:

• Trấn an tinh thần của trẻ trước khi tiêm, giúp trẻ hiểu rõ tầm quan trọng của vắc xin đối với sức khỏe, tính mạng và sự phát triển của mình, nhằm khuyến khích trẻ hợp tác trong quá trình tiêm chủng và không thể hiện thái độ tiêu cực hay từ chối tiêm.
• Mang theo đầy đủ sổ tiêm và/hoặc phiếu tiêm chủng, đồng thời cung cấp thông tin chính xác về tình trạng sức khỏe, các loại thuốc trẻ đang sử dụng và các thông tin liên quan để bác sĩ có thể đánh giá, kiểm tra và phối hợp cùng bố mẹ đưa ra lịch tiêm chủng hợp lý và khoa học.
• Tuân thủ nghiêm ngặt lịch tiêm chủng vắc xin, đảm bảo tiêm đầy đủ và đúng thời hạn các loại vắc xin theo chỉ định của bác sĩ và khuyến cáo của Bộ Y tế, cũng như các tổ chức và chuyên gia y tế. Điều này nhằm đảm bảo hiệu quả tạo miễn dịch cho trẻ, phòng ngừa bệnh tật kịp thời, giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh, ngăn chặn biến chứng, di chứng nặng nề và tử vong.

Một số lưu ý sau khi thực hiện xong tiêm chủng

Bên cạnh những điều cần biết trước khi tiêm chủng cha mẹ cần tìm hiểu thông tin sau khi tiêm vắc xin.

• Cần ở lại theo dõi tại trung tâm tiêm chủng ít nhất là 30 phút sau khi tiêm. Trong thời gian này, phụ huynh sẽ được hướng dẫn cách chăm sóc và quan sát các dấu hiệu của trẻ như nhiệt độ, nhịp thở, tình trạng da hay hoạt động của trẻ tối thiểu trong 24 giờ tiếp theo tại nhà.
• Tại nhà, việc kiểm tra thân nhiệt thường xuyên là rất quan trọng để theo dõi nhiệt độ và sớm phát hiện những bất thường có thể xảy ra sau khi tiêm. Cần cho trẻ mặc quần áo nhẹ nhàng, thoáng mát và có khả năng thấm hút tốt mồ hôi, nhằm giữ cho cơ thể, đặc biệt là khu vực tiêm, luôn khô ráo và sạch sẽ, qua đó hạn chế nguy cơ nhiễm trùng.
• Tuyệt đối không nên tự ý sử dụng thuốc hạ sốt hay bất kỳ loại thuốc nào lên vùng tiêm mà không có sự cho phép của bác sĩ. Chế độ ăn hàng ngày của trẻ cần cung cấp đầy đủ bốn nhóm chất chính: Protein, lipit, carbohydrates, vitamin và khoáng chất, đồng thời nên đa dạng hóa thực phẩm. Sau khi tiêm, trẻ có thể cảm thấy mệt mỏi và hay quấy khóc, do đó, nên ưu tiên nấu các món ăn mềm, dễ tiêu như súp, cháo, sữa, canh và các món hầm.
• Khuyến khích trẻ uống nhiều nước hoặc bú sữa để tăng cường sự hydrat hóa, giúp lưu thông máu và cải thiện lượng oxy cung cấp cho tế bào, từ đó hỗ trợ hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn và đáp ứng tốt với vắc xin. Ngoài ra, nên khuyến khích trẻ duy trì các hoạt động nhẹ nhàng hàng ngày để nâng cao sức đề kháng, trong khi hạn chế các hoạt động mạnh mẽ có thể gây mệt mỏi.
• Nếu nhận thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào ở trẻ sau khi tiêm, hãy đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức để được thăm khám kịp thời.

Hy vọng bài viết đã cung cấp thông tin hữu ích về những điều cần biết trước khi tiêm chủng. Hẹn bạn đọc ở những bài viết sức khỏe khác của Nhà thuốc Long Châu.