Phù kết mạc: Nguyên nhân, triệu chứng và cách xử trí hiệu quả

Phù kết mạc không chỉ gây khó chịu, giảm thị lực tạm thời mà còn có thể là dấu hiệu cảnh báo các bệnh lý toàn thân hoặc tại mắt cần được chẩn đoán và điều trị sớm. Theo Hội Nhãn khoa Hoa Kỳ, phù kết mạc liên quan đến viêm kết mạc dị ứng chiếm tới 15-20% dân số bị dị ứng. Hiểu rõ về phù kết mạc sẽ giúp người đọc chủ động hơn trong việc phòng ngừa, phát hiện và xử lý kịp thời, từ đó bảo vệ đôi mắt khỏe mạnh và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Phù kết mạc là gì?

Phù kết mạc là tình trạng sưng phồng của kết mạc - lớp màng mỏng bao phủ bề mặt nhãn cầu và mặt trong của mí mắt - do tích tụ dịch trong mô. Tình trạng này có thể xảy ra ở một hoặc cả hai mắt và thường liên quan đến các nguyên nhân tại chỗ hoặc toàn thân như dị ứng, nhiễm trùng, bệnh lý tuyến giáp hoặc suy tim. Phù kết mạc có thể biểu hiện trong các bệnh lý lành tính (ví dụ: Viêm kết mạc dị ứng) hoặc là dấu hiệu của tình trạng nặng hơn.

Người bệnh bị phù kết mạc thường có các biểu hiện sau đây:

• Sưng phồng kết mạc: Kết mạc mi hoặc kết mạc nhãn cầu phồng lên rõ rệt, dễ nhận thấy khi quan sát trực tiếp.
• Cảm giác cộm, chảy nước mắt: Do kết mạc sưng phồng gây kích thích bề mặt nhãn cầu.
• Đỏ mắt, ngứa mắt: Đặc biệt phổ biến trong các nguyên nhân do dị ứng.
• Thị lực thường không giảm rõ rệt, trừ khi phù nặng gây áp lực lên giác mạc hoặc nhãn cầu.

Triệu chứng có thể khởi phát đột ngột (trong các bệnh lý dị ứng, phản vệ) hoặc tiến triển từ từ (trong bệnh lý toàn thân).

Ngoài ra, cần lưu ý phân biệt phù kết mạc với các bệnh lý khác của mắt:

• Viêm giác mạc: Thường kèm theo đau nhức, sợ ánh sáng rõ rệt, trong khi phù kết mạc chủ yếu gây cộm, khó chịu.
• Xuất huyết dưới kết mạc: Biểu hiện bằng mảng máu đỏ tươi dưới kết mạc, không kèm sưng phồng.

Khi xuất hiện các triệu chứng trên và không rõ nguyên nhân, người bệnh nên đến khám bác sĩ chuyên khoa mắt để được đánh giá và xử trí phù hợp.

Nguyên nhân gây phù kết mạc và các yếu tố nguy cơ cần lưu ý

Phù kết mạc có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm cả nguyên nhân tại chỗ và toàn thân:

• Dị ứng: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, đặc biệt trong các trường hợp viêm kết mạc dị ứng theo mùa. Các tác nhân thường gặp bao gồm phấn hoa, bụi nhà, lông động vật, mỹ phẩm hoặc các chất hóa học trong môi trường.
• Nhiễm trùng mắt: Viêm kết mạc do virus (điển hình là adenovirus), vi khuẩn (như Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae) hoặc ký sinh trùng có thể gây phù kết mạc thông qua cơ chế viêm và tăng tính thấm thành mạch.
• Chấn thương cơ học hoặc hóa học: Tổn thương do tiếp xúc với khói, bụi, hóa chất, hoặc các thủ thuật, phẫu thuật nhãn khoa (ví dụ: Phẫu thuật LASIK, đục thủy tinh thể) có thể làm tổn thương kết mạc và gây sưng nề.
• Bệnh lý toàn thân: Một số bệnh toàn thân như suy tim, suy thận hoặc bệnh Graves (cường giáp kèm lồi mắt) dẫn đến tăng áp lực tĩnh mạch hoặc rối loạn chuyển dịch, gây phù kết mạc.

Ngoài các nguyên nhân trực tiếp, một số yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng mắc phù kết mạc gồm:

• Cơ địa dị ứng: Những người có tiền sử dị ứng (viêm mũi dị ứng, hen phế quản) dễ mắc viêm kết mạc dị ứng kèm theo phù kết mạc.
• Môi trường sống và làm việc ô nhiễm: Tiếp xúc lâu dài với bụi, khói, hóa chất làm tăng nguy cơ kích ứng kết mạc.
• Bệnh lý nền: Các bệnh tim mạch, bệnh thận hoặc rối loạn nội tiết (như bệnh tuyến giáp) làm tăng nguy cơ tích tụ dịch ở kết mạc.
• Sử dụng kính áp tròng không đúng cách: Gây kích thích cơ học hoặc tạo điều kiện cho nhiễm trùng, dẫn đến phù kết mạc.

Phương pháp chẩn đoán và xử trí phù kết mạc

Phương pháp chẩn đoán

Chẩn đoán phù kết mạc chủ yếu dựa vào khai thác bệnh sử, khám lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng cần thiết nhằm xác định nguyên nhân và loại trừ các bệnh lý khác.

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ sử dụng đèn khe (slit lamp) để quan sát trực tiếp kết mạc, đánh giá mức độ sưng nề, đặc điểm tổn thương và tìm dấu hiệu đi kèm (như xuất tiết, tổn thương giác mạc).
• Khai thác bệnh sử: Tập trung khai thác các yếu tố nguy cơ như tiền sử dị ứng (viêm mũi dị ứng, hen phế quản), tiền sử tiếp xúc với hóa chất, khói bụi hoặc các bệnh lý toàn thân (bệnh tuyến giáp, suy tim, suy thận).

Xét nghiệm cận lâm sàng (khi cần thiết):

• Test dị ứng: Giúp xác định các tác nhân dị ứng như phấn hoa, lông động vật, bụi nhà.
• Xét nghiệm vi sinh: Lấy mẫu dịch kết mạc để nuôi cấy, nhuộm hoặc PCR, xác định vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng khi nghi ngờ nguyên nhân nhiễm trùng.
• Xét nghiệm máu: Đánh giá chức năng thận, tim hoặc tuyến giáp trong trường hợp phù kết mạc nghi ngờ liên quan bệnh toàn thân.

Phương pháp xử trí

Cách xử trí phù kết mạc phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng. Mục tiêu là giảm phù nề, làm dịu triệu chứng và điều trị nguyên nhân.

Trường hợp nhẹ (phù mức độ nhẹ, không kèm biến chứng):

• Giữ vệ sinh mắt, rửa mắt bằng nước muối sinh lý hoặc nước sạch để loại bỏ tác nhân kích thích.
• Sử dụng nước mắt nhân tạo giúp giảm cảm giác cộm, khô rát và hạn chế kích ứng.
• Khuyến cáo tránh dụi mắt để phòng ngừa tổn thương thêm cho kết mạc và giác mạc.

Trường hợp nặng hoặc kéo dài (phù nhiều, dai dẳng hoặc kèm triệu chứng toàn thân):

• Dùng thuốc nhỏ mắt kháng histamin (ví dụ: Olopatadine) trong trường hợp phù do dị ứng.
• Trường hợp cần thiết, có thể chỉ định thuốc nhỏ mắt chứa corticoid nhẹ (dưới sự giám sát của bác sĩ) để giảm viêm.
• Nếu nguyên nhân do nhiễm trùng, sử dụng thuốc nhỏ mắt chứa kháng sinh hoặc kháng virus tùy theo tác nhân gây bệnh.
• Điều trị các bệnh lý toàn thân đi kèm (như suy tim, suy thận, bệnh tuyến giáp) để giảm phù kết mạc và kiểm soát tình trạng toàn thân.

Phù kết mạc là một dấu hiệu quan trọng không nên bỏ qua, vì nó có thể liên quan đến nhiều nguyên nhân từ dị ứng thông thường đến các bệnh lý toàn thân nghiêm trọng. Việc nhận diện đúng triệu chứng như sưng phồng, đỏ mắt, ngứa, cùng với chẩn đoán và xử trí kịp thời, sẽ giúp giảm nguy cơ biến chứng và bảo vệ thị lực. Người bệnh cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ, áp dụng các biện pháp vệ sinh mắt và phòng ngừa như tránh dị nguyên, kiểm soát bệnh lý nền. Nếu bạn nghi ngờ mình mắc phù kết mạc, hãy đến gặp bác sĩ chuyên khoa mắt để được tư vấn và điều trị đúng cách.