Soi ký sinh trùng sốt rét: Quy trình và những lưu ý quan trọng

Sốt rét là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do muỗi Anopheles truyền ký sinh trùng Plasmodium sang người. Trong chẩn đoán bệnh, xét nghiệm soi ký sinh trùng sốt rét đóng vai trò cực kỳ quan trọng, giúp xác định chính xác người bệnh có nhiễm ký sinh trùng hay không đồng thời hướng dẫn điều trị hiệu quả, tránh nhầm lẫn với các bệnh lý khác có biểu hiện sốt tương tự.

Tổng quan về phương pháp soi ký sinh trùng sốt rét

Soi ký sinh trùng sốt rét là kỹ thuật dùng kính hiển vi để quan sát trực tiếp ký sinh trùng Plasmodium trong mẫu máu của người nghi ngờ mắc bệnh. Đây là phương pháp cổ điển nhưng đến nay vẫn được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) khuyến nghị sử dụng rộng rãi. Với lịch sử phát triển từ cuối thế kỷ 19, khi nhà khoa học Charles Laveran lần đầu phát hiện ký sinh trùng sốt rét dưới kính hiển vi, kỹ thuật này đã trở thành nền tảng trong chẩn đoán vi sinh học.

Khi ký sinh trùng sốt rét xâm nhập vào cơ thể, chúng ký sinh trong hồng cầu và trải qua các giai đoạn phát triển như thể vòng, thể nuôi, thể phân liệt và giao bào. Kỹ thuật viên sẽ lấy máu, tạo lam máu mỏng và lam máu dày sau đó nhuộm bằng dung dịch Giemsa. Dưới kính hiển vi quang học, bạn có thể nhìn thấy hình dạng đặc trưng của ký sinh trùng như vòng nhẫn, thể phân liệt hoặc giao bào từ đó xác định loài Plasmodium (P. falciparum, P. vivax, P. malariae, P. ovale hoặc P. knowlesi).

Quá trình soi ký sinh trùng sốt rét dựa trên sự khác biệt về hình thái giữa các loài. Việc nhận diện chính xác giúp dự đoán diễn tiến bệnh.

Quy trình soi ký sinh trùng sốt rét

Quy trình soi ký sinh trùng sốt rét gồm nhiều bước, đòi hỏi sự chính xác và tuân thủ kỹ thuật nghiêm ngặt để đảm bảo độ tin cậy của kết quả. Toàn bộ quá trình thường được thực hiện tại phòng xét nghiệm vi sinh, với sự giám sát chất lượng theo hướng dẫn của WHO.

Lấy mẫu máu

Việc lấy mẫu cần tuân thủ các nguyên tắc sau để đảm bảo chất lượng:

• Mẫu máu được lấy từ đầu ngón tay (máu ngoại vi) hoặc tĩnh mạch, tốt nhất là trước khi bệnh nhân dùng thuốc điều trị sốt rét để tránh làm giảm mật độ ký sinh trùng.
• Nên lấy máu khi bệnh nhân đang sốt hoặc ngay sau cơn sốt (thường 6 - 12 giờ sau) vì lúc này lượng ký sinh trùng trong máu ngoại vi cao nhất do chu kỳ phân liệt đồng bộ.
• Lượng máu cần thiết: 2 - 3 giọt cho lam dày và mỏng. Sử dụng kim vô trùng, lau sạch alcohol 70% và để khô tự nhiên trước khi chích.
• Ở trẻ em hoặc bệnh nhân khó lấy máu ngón tay, có thể dùng máu tĩnh mạch với ống EDTA để chống đông.
• Ghi chép thời gian lấy mẫu, triệu chứng lâm sàng và tiền sử dùng thuốc để hỗ trợ diễn giải kết quả.

Chuẩn bị lam máu

Có hai loại lam máu cần thực hiện song song trong soi ký sinh trùng sốt rét, với kỹ thuật cụ thể như sau:

• Lam dày: Dùng để phát hiện sự hiện diện của ký sinh trùng (độ nhạy cao). Lấy 2 - 3 giọt máu đặt lên lam kính, dùng que khuấy tạo vùng tròn đường kính 1 - 2cm, dày khoảng 3 - 4 lớp hồng cầu. Lam dày giúp tập trung ký sinh trùng sau khi ly giải hồng cầu trong quá trình nhuộm.
• Lam mỏng: Giúp xác định loài ký sinh trùng và đếm số lượng ký sinh trùng trong hồng cầu. Lấy 1 giọt máu nhỏ, dùng lam đẩy tạo lớp mỏng đơn tầng, cố định bằng methanol trước nhuộm.

Cả hai lam phải được làm khô tự nhiên ở nhiệt độ phòng, tránh nắng trực tiếp hoặc quạt mạnh để ngăn biến dạng hồng cầu.

Nhuộm và soi kính hiển vi

Quá trình nhuộm và quan sát được thực hiện theo các bước sau:

• Dùng thuốc nhuộm Giemsa (3 - 10%) pha loãng với nước đệm pH 7.2, nhỏ lên lam trong khoảng 10 - 15 phút (lam dày cần thời gian lâu hơn do dày hơn).
• Sau khi rửa sạch bằng nước đệm và làm khô, soi dưới kính hiển vi quang học với vật kính dầu (100×), tổng phóng đại 1000×.
• Kỹ thuật viên quan sát ít nhất 100 vi trường để khẳng định âm tính, hoặc xác định dương tính nếu phát hiện ký sinh trùng Plasmodium. Bắt đầu từ lam dày để sàng lọc, sau đó chuyển sang lam mỏng để xác định loài.
• Sử dụng dầu immersions chất lượng cao, điều chỉnh ánh sáng để hình ảnh rõ nét.
• Trong trường hợp mật độ thấp, có thể sử dụng kỹ thuật tập trung như ly tâm máu trước khi làm lam.

Đọc kết quả và báo cáo

Kết quả được đọc và báo cáo dựa trên các tiêu chí sau:

• Dương tính: Phát hiện ký sinh trùng trong hồng cầu, xác định loài (dựa trên hình thái), mức độ nhiễm (parasitaemia: % hồng cầu nhiễm hoặc ký sinh trùng/µL), giai đoạn phát triển và bất thường (như multiple infection).
• Âm tính: Không phát hiện ký sinh trùng trong mẫu máu. Tuy nhiên nếu nghi ngờ lâm sàng cao (sốt chu kỳ, thiếu máu, lách to), nên lặp lại soi ký sinh trùng sốt rét sau 12 - 24 giờ hoặc kết hợp xét nghiệm khác.
• Báo cáo cần bao gồm: Tên loài, mật độ, giai đoạn, khuyến nghị điều trị và theo dõi. Sử dụng mẫu báo cáo chuẩn theo WHO để tránh nhầm lẫn.

Quy trình soi ký sinh trùng sốt rét đòi hỏi ít nhất hai kỹ thuật viên độc lập đọc lam ở cơ sở lớn để tăng độ chính xác.

Những lưu ý khi thực hiện soi ký sinh trùng sốt rét

Để soi ký sinh trùng sốt rét đạt hiệu quả cao, người bệnh cần tuân thủ các hướng dẫn sau để hỗ trợ quá trình xét nghiệm:

• Cần thông báo cho bác sĩ nếu đã sử dụng thuốc điều trị sốt rét hoặc kháng sinh trước đó vì có thể làm giảm mật độ ký sinh trùng dẫn đến âm tính giả.
• Không cần nhịn ăn nhưng nên tránh uống cà phê, trà đặc hoặc rượu trước khi lấy máu ít nhất 2 giờ để tránh co mạch, ảnh hưởng lưu lượng máu ngoại vi.
• Nếu kết quả âm tính nhưng vẫn còn sốt, mệt mỏi, đau đầu, cần lặp lại xét nghiệm hoặc làm thêm test nhanh để xác định. Theo dõi triệu chứng tại nhà và tái khám ngay nếu nặng hơn.
• Ở vùng lưu hành sốt rét, nên mang theo kết quả xét nghiệm khi di chuyển để hỗ trợ chẩn đoán nhanh.
• Phụ nữ mang thai cần ưu tiên soi ký sinh trùng sốt rét vì bệnh có thể gây sảy thai hoặc thai chết lưu.

Soi ký sinh trùng sốt rét là xét nghiệm cơ bản nhưng đóng vai trò quan trọng trong phát hiện và kiểm soát bệnh sốt rét. Mong rằng, với những chia sẻ hôm nay, bạn đọc sẽ có cái nhìn rõ hơn về phương pháp soi ký sinh trùng sốt rét. Cảm ơn bạn đã dành thời gian đón đọc bản tin sức khỏe hôm nay của Nhà thuốc Long Châu.