Tác dụng phụ của cây cỏ ngọt: Những điều cần biết trước khi sử dụng

Trong bối cảnh nhiều người tìm kiếm giải pháp ăn kiêng và kiểm soát đường huyết tự nhiên, cây cỏ ngọt (Stevia rebaudiana) nổi bật như một lựa chọn thay thế đường lý tưởng. Với vị ngọt gấp 200-300 lần đường mía mà không chứa calo, cỏ ngọt được xem là đường thay thế cho người tiểu đường, người giảm cân hoặc đơn giản là muốn sống khỏe mạnh hơn. Tuy nhiên, việc sử dụng quá mức hoặc không đúng cách loại thảo mộc này có thể gây ra một số vấn đề sức khỏe không ngờ. Tìm hiểu các tác dụng phụ của cây cỏ ngọt giúp bạn chủ động phòng tránh và bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình.

Tác dụng phụ của cây cỏ ngọt là gì?

Cây cỏ ngọt thường được quảng bá là an toàn và lành mạnh, nhưng không phải ai cũng dung nạp tốt loại thảo dược này. Một số người có thể gặp phải các vấn đề sức khỏe khi sử dụng cỏ ngọt quá liều lượng hoặc trong thời gian dài. Vậy cụ thể, tác dụng phụ của cây cỏ ngọt là gì?

• Tác dụng phụ thường gặp: Đầy hơi, buồn nôn, chướng bụng, chóng mặt, đau cơ hoặc tê nhẹ ở tay chân.
• Tác dụng phụ hiếm gặp: Tụt huyết áp, hạ đường huyết đột ngột, phản ứng dị ứng (ngứa, phát ban), hoặc rối loạn tiêu hóa nghiêm trọng hơn như tiêu chảy.

Những triệu chứng này thường xuất hiện khi người dùng tiêu thụ vượt quá liều lượng khuyến nghị hoặc cơ địa nhạy cảm với thành phần của cỏ ngọt. Nếu bạn gặp bất kỳ dấu hiệu nào bất thường sau khi sử dụng, hãy tạm ngưng và tham khảo ý kiến bác sĩ.

Vì sao cây cỏ ngọt gây ra tác dụng phụ?

Thành phần hoạt chất trong cỏ ngọt và ảnh hưởng đến cơ thể:

• Cây cỏ ngọt chứa hai hợp chất chính tạo nên vị ngọt tự nhiên: Stevioside và rebaudioside A. Đây là các steviol glycoside, mang lại độ ngọt vượt trội mà không cung cấp calo. Tuy nhiên, chính những hợp chất này cũng có thể gây ra tác dụng phụ nếu cơ thể phản ứng không tốt.
• Hệ tiêu hóa: Stevioside có thể kích ứng niêm mạc dạ dày hoặc ruột, dẫn đến đầy hơi, buồn nôn, hoặc tiêu chảy ở một số người. Một nghiên cứu cho thấy steviol glycoside có thể làm giảm số lượng lợi khuẩn đường ruột, ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa.
• Hệ tim mạch: Cỏ ngọt có khả năng làm giảm huyết áp nhờ tác động giãn mạch. Điều này hữu ích với người huyết áp cao, nhưng lại gây nguy cơ tụt huyết áp ở người bình thường hoặc huyết áp thấp.
• Chuyển hóa hormone: Một số nghiên cứu trên động vật gợi ý rằng stevioside có thể tác động nhẹ đến hormone insulin, gây hạ đường huyết nếu dùng quá nhiều.

Mặc dù các nghiên cứu trên người vẫn chưa đủ để kết luận rõ ràng, những tác dụng phụ của cây cỏ ngọt cho thấy cần sử dụng một cách cẩn thận.

Phản ứng không mong muốn với các nhóm đối tượng nhạy cảm:

Không phải ai cũng nên dùng cỏ ngọt mà không có sự cân nhắc. Một số nhóm đối tượng nhạy cảm có nguy cơ gặp tác dụng phụ cao hơn:

• Người huyết áp thấp: Tác dụng hạ huyết áp của cỏ ngọt có thể khiến tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn.
• Phụ nữ mang thai: Dù steviol glycoside tinh khiết được xem là an toàn, cỏ ngọt nguyên lá hoặc chiết xuất thô chưa được nghiên cứu đủ để đảm bảo không ảnh hưởng đến thai nhi.
• Người có bệnh gan/thận: Cơ thể cần chuyển hóa và thải trừ steviol qua gan và thận. Nếu các cơ quan này yếu, việc dùng cỏ ngọt lâu dài có thể gây áp lực không mong muốn.

Hiểu rõ tình trạng sức khỏe cá nhân là yếu tố quan trọng để tránh rủi ro khi sử dụng cỏ ngọt.

Những đối tượng nào không nên sử dụng cây cỏ ngọt thường xuyên?

Dù cỏ ngọt được xem là an toàn với đa số người dùng, một số nhóm sau nên hạn chế hoặc tránh sử dụng thường xuyên:

• Người dị ứng với thực vật họ Cúc: Cỏ ngọt thuộc họ Cúc (Asteraceae), cùng họ với cúc vạn thọ, hoa hướng dương. Nếu bạn từng dị ứng với các loại cây này, nguy cơ phản ứng với cỏ ngọt là rất cao.
• Người dùng thuốc tiểu đường hoặc huyết áp: Cỏ ngọt có thể tương tác với thuốc, làm tăng nguy cơ hạ đường huyết hoặc huyết áp quá mức.
• Trẻ em: Do cơ thể trẻ nhạy cảm và dễ vượt quá liều lượng khuyến nghị (4 mg/kg thể trọng/ngày), việc dùng cỏ ngọt cần được giám sát chặt chẽ.
• Phụ nữ mang thai và cho con bú: Thiếu nghiên cứu lâm sàng đầy đủ khiến việc sử dụng cỏ ngọt trong giai đoạn này cần thận trọng, dù sản phẩm tinh khiết đã được FDA phê duyệt.

Nếu bạn thuộc một trong các nhóm trên, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi đưa cỏ ngọt vào chế độ ăn.

Số liệu thống kê về tác dụng phụ khi dùng cỏ ngọt

Dù được sử dụng rộng rãi trên toàn cầu, các báo cáo về tác dụng phụ của cỏ ngọt vẫn tồn tại. Theo một đánh giá của FDA Hoa Kỳ (2020), khoảng 2-5% người dùng Stevia tinh khiết gặp phải tác dụng phụ nhẹ như đầy hơi, chóng mặt hoặc buồn nôn. Tuy nhiên, tỷ lệ này thấp hơn đáng kể so với các chất tạo ngọt nhân tạo như aspartame hay saccharin.

Tại Nhật Bản, nơi cỏ ngọt được dùng từ những năm 1970 và chiếm hơn 40% thị trường chất tạo ngọt, các nghiên cứu cho thấy không có báo cáo nghiêm trọng về độc tính hay ung thư liên quan đến Stevia. Một khảo sát trên 893 người Nhật (2018) chỉ ra rằng dưới 1% gặp rối loạn tiêu hóa nhẹ khi dùng liều cao.

WHO và JECFA cũng xác nhận steviol glycoside an toàn trong ngưỡng 4 mg/kg thể trọng/ngày, với ít bằng chứng về tác dụng phụ nghiêm trọng khi tuân thủ liều lượng. Những số liệu này cho thấy cỏ ngọt khá an toàn, nhưng việc lạm dụng vẫn có thể gây vấn đề.

So sánh tác dụng phụ giữa cỏ ngọt và các chất tạo ngọt khác

Cỏ ngọt thường được đánh giá cao hơn các chất tạo ngọt nhân tạo như aspartame, saccharin, sucralose nhờ nguồn gốc tự nhiên và ít tác dụng phụ hơn. Hãy cùng so sánh:

• Aspartame: Ngọt gấp 200 lần đường, nhưng có thể gây đau đầu, chóng mặt, thậm chí ảnh hưởng thần kinh ở người nhạy cảm. Không an toàn cho người bị phenylketonuria (PKU).
• Saccharin: Ngọt gấp 300-700 lần đường, từng bị nghi ngờ gây ung thư bàng quang ở chuột, dù sau đó được minh oan. Vẫn gây dư vị đắng và khó chịu ở một số người.
• Sucralose: Ngọt gấp 600 lần đường, ít calo nhưng có thể ảnh hưởng đến vi khuẩn đường ruột và làm tăng cảm giác thèm ngọt.
• Cỏ ngọt: Ít gây tác dụng phụ hơn, không chứa calo, nhưng vẫn có nguy cơ đầy hơi hoặc tụt huyết áp nếu dùng quá mức.

Cỏ ngọt được ưa chuộng nhờ tính tự nhiên và an toàn tương đối, nhưng điều quan trọng là sử dụng đúng liều lượng để tránh rủi ro không đáng có.

Cách sử dụng cây cỏ ngọt an toàn và hợp lý

Để tận dụng lợi ích của cỏ ngọt mà không gặp tác dụng phụ, bạn nên tuân thủ những hướng dẫn sau:

• Liều lượng khuyến nghị: Theo JECFA, không vượt quá 4 mg steviol glycoside/kg thể trọng/ngày. Ví dụ, với người nặng 60 kg, mức tối đa là 240 mg/ngày - tương đương vài giọt chiết xuất hoặc 1-2 thìa bột cỏ ngọt.
• Ưu tiên dạng tự nhiên: Lá cỏ ngọt tươi hoặc sấy khô thường ít gây tác dụng phụ hơn so với chiết xuất tổng hợp pha thêm phụ gia như maltodextrin.
• Theo dõi cơ thể: Bắt đầu với liều nhỏ để kiểm tra phản ứng, đặc biệt nếu bạn thuộc nhóm nhạy cảm.
• Kết hợp chế độ ăn lành mạnh: Chỉ nên dùng cỏ ngọt như một phần của chế độ ăn cân đối, thay vì phụ thuộc hoàn toàn để thay thế đường.

Nếu có ý định dùng lâu dài, hãy tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng để đảm bảo an toàn tối đa.

Cây cỏ ngọt là một lựa chọn thay thế đường có lợi, mang lại vị ngọt tự nhiên mà không làm tăng đường huyết hay calo. Tuy nhiên, nó không hoàn toàn vô hại nếu sử dụng sai cách. Việc hiểu rõ tác dụng phụ của cây cỏ ngọt - từ đầy hơi, buồn nôn đến nguy cơ tụt huyết áp - cùng với việc tuân thủ liều lượng sẽ giúp bạn tận dụng lợi ích sức khỏe mà không gặp phải rủi ro. Hãy luôn tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ trước khi sử dụng thường xuyên, đặc biệt nếu bạn thuộc nhóm đối tượng nhạy cảm. Sử dụng đúng cách, cỏ ngọt sẽ là người bạn đồng hành tuyệt vời cho sức khỏe của bạn!