Than đá là gì? Than đá có độc không? Hiểu đúng để sử dụng an toàn

Than đá là một trong những nguồn nhiên liệu hóa thạch quan trọng, được sử dụng rộng rãi trong đời sống, sản xuất điện và công nghiệp nặng. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu thông tin về than đá, than đá có độc không và cách sử dụng than đá để giảm thiểu tối đa ảnh hưởng đến sức khỏe và môi trường.

Than đá là gì?

Than đá là một loại nhiên liệu hóa thạch tự nhiên, được hình thành trong lòng đất qua hàng triệu năm. Nguồn gốc của than đá bắt nguồn từ xác thực vật cổ đại bị chôn vùi dưới lớp bùn, cát và trầm tích. Theo thời gian, dưới áp suất và nhiệt độ cao trong lòng đất, các lớp vật chất hữu cơ này dần trải qua quá trình than hóa, biến đổi từ mùn thực vật sang than bùn, rồi đến than nâu, than mỡ và cuối cùng là than đá.

Về thành phần hóa học, than đá chứa chủ yếu là carbon (60 - 90%), ngoài ra còn có hydro, oxy, nitơ, lưu huỳnh và một lượng nhỏ tro khoáng. Mức độ than hóa càng cao thì hàm lượng carbon càng lớn, năng lượng sinh ra càng nhiều và tạp chất càng ít, tạo nên sự khác biệt về chất lượng giữa các loại than đá được khai thác ở từng khu vực khác nhau.

Xét về đặc điểm vật lý, than đá có màu đen hoặc nâu sẫm, bề mặt cứng, giòn, dễ vỡ và khi cháy tỏa ra nhiệt lượng lớn kèm theo ánh sáng đỏ rực. Chính nhờ đặc tính này mà than đá được sử dụng rộng rãi trong sản xuất điện, luyện kim và nhiều ngành công nghiệp nặng khác.

Than đá có độc không?

Nhiều người băn khoăn than đá có độc không và có thể gây ảnh hưởng gì cho sức khỏe. Than đá là nguồn nhiên liệu quan trọng nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ độc hại nếu không được khai thác và sử dụng đúng cách.

Thành phần gây độc trong than đá

Than đá không chỉ chứa carbon mà còn có lưu huỳnh, thủy ngân, asen, các hợp chất hữu cơ bay hơi và nhiều kim loại nặng khác. Có thể kể đến các chất độc hại sinh ra khi đốt than đá như:

• CO (Carbon monoxide): Gây ngạt, chóng mặt, đau đầu, nặng có thể tử vong do thiếu oxy máu.
• SO₂ (Sulfur dioxide): Gây kích ứng đường hô hấp, co thắt phế quản, làm nặng bệnh hen và viêm phổi.
• NOx (Oxides of nitrogen): Gây viêm phổi, giảm chức năng phổi, góp phần tạo sương mù quang hóa.
• PM2.5 - PM10 (bụi mịn): Gây viêm phổi, bệnh tim mạch, ung thư phổi, tăng tỷ lệ tử vong sớm.
• Thủy ngân (Hg), Asen (As), Chì (Pb): Gây tổn thương thần kinh, gan, thận, rối loạn phát triển ở trẻ nhỏ.
• PAHs (Hydrocacbon thơm đa vòng): Là chất gây ung thư, đột biến gen.

Ảnh hưởng ngắn hạn đến sức khỏe

Khi tìm hiểu than đá là gì có lẽ bạn đã biết nhiên liệu này được ứng dụng phổ biến trong cuộc sống. Tuy nhiên, nó lại tiềm ẩn những nguy cơ đối với sức khỏe cả về ngắn hạn lẫn lâu dài. Khi hít phải khí CO, SO₂ hoặc khói than trong không gian kín, cơ thể có thể phản ứng ngay lập tức với các triệu chứng như khó thở, đau đầu, buồn nôn và chóng mặt.

Khí CO đặc biệt nguy hiểm vì không màu, không mùi, dễ gây ngộ độc mà người hít phải khó nhận biết. Ngộ độc khí CO là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong âm thầm khi sưởi bằng than trong phòng kín do làm giảm khả năng vận chuyển oxy trong máu. Ngoài ra, khói và khí SO₂ còn gây kích ứng mắt, cổ họng, khiến người tiếp xúc dễ bị ho kéo dài và viêm đường hô hấp.

Ảnh hưởng dài hạn đến sức khỏe

Việc tiếp xúc lâu dài với khói than đá, đặc biệt ở người sinh sống gần nhà máy nhiệt điện hoặc công nhân khai thác than, có thể gây nhiều bệnh lý nghiêm trọng. Những tác hại thường gặp gồm bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), bệnh bụi phổi, xơ phổi do bụi than, cùng với nguy cơ cao mắc ung thư phổi và ung thư da.

Ngoài ra, các hạt bụi mịn và kim loại nặng trong than đá còn làm tăng nguy cơ đột quỵ, bệnh tim mạch, tổn thương hệ thần kinh, đặc biệt nguy hiểm với trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2021), ô nhiễm không khí từ việc đốt than gây ra khoảng 4 triệu ca tử vong sớm mỗi năm trên toàn cầu.

Ảnh hưởng đến môi trường

Việc sử dụng và khai thác than đá gây ra phát thải khí nhà kính (CO₂) - yếu tố chính dẫn đến biến đổi khí hậu toàn cầu. Ngoài ra, khí SO₂ và NOx - các loại khí độc trong môi trường - sinh ra trong quá trình đốt cháy có thể tạo thành mưa axit, làm phá hủy rừng, ăn mòn công trình và ô nhiễm nguồn nước. Bên cạnh đó, tro xỉ than và nước thải từ mỏ than chứa nhiều kim loại nặng. Nếu không được xử lý đúng quy trình, chúng sẽ ngấm vào đất, nguồn nước ngầm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái và sức khỏe con người.

Cách sử dụng than đá an toàn và thân thiện hơn

Khi đã biết than đá là gì và ảnh hưởng của nó đối với sức khỏe, có lẽ bạn cũng muốn biết cách sử dụng nhiên liệu này an toàn.

Hạn chế sử dụng trong sinh hoạt dân dụng

Than đá không nên dùng trong không gian kín như nhà ở, phòng bếp hay nhà tắm vì khi cháy sẽ sinh ra khí CO, có thể gây ngạt và tử vong nếu hít phải. Việc đốt than trong không gian thiếu thông gió làm tăng nguy cơ ngộ độc khí và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Do đó, chỉ nên sử dụng than đá ở khu vực thông thoáng, ngoài trời hoặc trong môi trường công nghiệp có hệ thống xử lý khí thải.

Ưu tiên dùng than đá đã qua xử lý

Để giảm tác hại đến môi trường, nên chọn loại than đá đã được xử lý, có hàm lượng lưu huỳnh thấp và ít khói bụi. Các loại than này giúp hạn chế phát thải khí độc như SO₂, NOx và bụi mịn gây ô nhiễm không khí. Hiện nay, than “low sulfur” hoặc “clean coal” là lựa chọn thân thiện hơn, phù hợp cho nhu cầu năng lượng bền vững.

Không dùng than để sưởi hoặc sấy trong phòng kín

Việc đốt than để sưởi trong không gian kín có thể tạo ra khí CO với nồng độ cao, gây ngộ độc cấp tính dẫn đến buồn nôn, chóng mặt hoặc tử vong. Trường hợp này đã từng xảy ra nhiều trong mùa lạnh, đặc biệt ở vùng núi hoặc nơi thiếu thông gió. Nếu muốn sưởi ấm, hãy sử dụng thiết bị điện hoặc khí gas có cảm biến an toàn thay vì than đá.

Xử lý tro than đúng cách

Sau khi đốt, tro than vẫn còn nhiệt âm ỉ và có thể gây bỏng hoặc cháy lan nếu xử lý không đúng cách. Bạn cần chờ tro nguội hoàn toàn trước khi thu gom hoặc thải bỏ. Đồng thời, không nên đổ tro than ra gần vật liệu dễ cháy để tránh xảy ra hỏa hoạn.

Hy vọng với những thông tin trên đây bạn đã biết than đá là gì và có ảnh hưởng đến sức khỏe cũng như môi trường thế nào. Than đá mang lại nhiều lợi ích trong công nghiệp và đời sống, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro nếu khai thác và sử dụng không đúng cách. Hiểu rõ mức độ độc hại của nhiên liệu này giúp chúng ta chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe khi sử dụng.