Thuốc lá điện tử là gì? Có gây hại không?

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, thuốc lá điện tử xuất hiện như một xu hướng mới, thu hút sự chú ý của nhiều người, đặc biệt là giới trẻ. Nhiều người tin rằng thuốc lá điện tử có thể giúp cai nghiện thuốc lá truyền thống hoặc ít gây hại hơn. Tuy nhiên, các tổ chức y tế uy tín như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế Việt Nam đã liên tục cảnh báo về những rủi ro liên quan.

Thuốc lá điện tử là gì? Thuốc lá điện tử có hại không?

Thuốc lá điện tử (hay e-cigarette) là một thiết bị chạy bằng pin, hoạt động bằng cách làm nóng dung dịch lỏng (thường gọi là e-liquid hoặc tinh dầu) chứa nicotine, hương liệu và các hóa chất khác để tạo ra hơi aerosol cho người dùng hít vào. Khác với thuốc lá truyền thống, thuốc lá điện tử không đốt cháy sợi thuốc mà sử dụng công nghệ hóa hơi, tạo cảm giác tương tự như hút thuốc nhưng không sinh ra khói.

Tuy nhiên, quan niệm rằng thuốc lá điện tử an toàn hơn là một hiểu lầm phổ biến. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, thuốc lá điện tử không phải là sản phẩm vô hại. Dung dịch e-liquid thường chứa nicotine - một chất gây nghiện mạnh - cùng với các hóa chất độc hại như formaldehyde, acetaldehyde và các kim loại nặng như chì, niken.

Những chất này có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến phổi, tim mạch và hệ thần kinh. Một số nghiên cứu còn chỉ ra rằng việc hít phải aerosol từ thuốc lá điện tử có thể dẫn đến viêm đường hô hấp và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính.

Ngoài ra, chất lượng của dung dịch e-liquid không đồng đều, đặc biệt với các sản phẩm trôi nổi trên thị trường. Nhiều loại tinh dầu kém chất lượng chứa các hóa chất không được kiểm soát, làm tăng nguy cơ ngộ độc hoặc tổn thương sức khỏe.

Nguy cơ sức khỏe chính của thuốc lá điện tử

Việc sử dụng thuốc lá điện tử mang lại nhiều nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng, ảnh hưởng đến nhiều hệ cơ quan trong cơ thể. Dưới đây là những tác hại chính:

Hệ hô hấp

Hít phải aerosol từ thuốc lá điện tử có thể gây tổn thương phổi, bao gồm viêm phổi và hội chứng tổn thương phổi cấp tính liên quan đến vaping (EVALI). EVALI đã được ghi nhận ở nhiều quốc gia, với các triệu chứng như khó thở, đau ngực và sốt. Các hóa chất trong tinh dầu, đặc biệt là những chất không được kiểm soát, có thể gây kích ứng niêm mạc phổi, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh phổi mãn tính như viêm phế quản hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).

Hệ tim mạch

Nicotine trong thuốc lá điện tử làm tăng huyết áp và nhịp tim, gây áp lực lên hệ tim mạch. Việc sử dụng lâu dài có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ, nhồi máu cơ tim và các bệnh tim mạch khác. Một số nghiên cứu còn cho thấy các hóa chất trong aerosol, như formaldehyde, có thể gây tổn thương mạch máu và làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch.

Hệ thần kinh và não bộ

Nicotine là một chất gây nghiện mạnh, ảnh hưởng trực tiếp đến não bộ. Ở thanh thiếu niên, việc tiếp xúc với nicotine từ thuốc lá điện tử có thể gây rối loạn sự phát triển não bộ, ảnh hưởng đến khả năng tập trung, học tập và kiểm soát cảm xúc. Ngoài ra, các hóa chất độc hại khác trong aerosol có thể gây đau đầu, chóng mặt và mệt mỏi kéo dài.

Các nguy cơ khác

Ngoài các tác động chính, thuốc lá điện tử còn có thể gây ra các vấn đề như kích ứng mắt, họng, miệng và làm tăng nguy cơ dị ứng do tiếp xúc với các hóa chất trong tinh dầu. Với phụ nữ mang thai, nicotine và các chất độc hại có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi, gây ra các biến chứng nghiêm trọng.

Các loại thuốc lá điện tử phổ biến hiện nay

Thuốc lá điện tử trên thị trường hiện nay thường được biết đến dưới một số dạng như:

• Pod system;
• Vape mod;
• Disposable e-cigarette (dùng một lần).

Mặc dù có sự khác biệt về thiết kế và cách đóng gói, nhưng điểm chung của tất cả các loại này là đều chứa nicotine và nhiều hóa chất độc hại. Chúng có thể gây nghiện mạnh, làm tổn hại hệ hô hấp, tim mạch và đặc biệt nguy hiểm với thanh thiếu niên.

Hút thuốc lá điện tử có gây nghiện không?

Câu trả lời là có. Nicotine trong thuốc lá điện tử có khả năng gây nghiện tương tự như thuốc lá truyền thống. Một số nghiên cứu còn cho thấy rằng nồng độ nicotine trong một số loại thuốc lá điện tử, đặc biệt là pod system, có thể cao hơn so với thuốc lá thông thường. Điều này làm tăng nguy cơ phụ thuộc vào nicotine, đặc biệt ở những người trẻ tuổi.

Hơn nữa, thuốc lá điện tử còn tạo ra sự phụ thuộc tâm lý. Thiết kế bắt mắt, hương vị đa dạng (như trái cây, kẹo, bạc hà) và cảm giác mới lạ khiến nhiều người, đặc biệt là thanh thiếu niên, dễ bị lôi cuốn. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng những người sử dụng thuốc lá điện tử có nguy cơ cao chuyển sang hút thuốc lá truyền thống, dẫn đến tình trạng nghiện kép - vừa nghiện nicotine từ e-cigarette, vừa nghiện thuốc lá thường.

Đối với thanh thiếu niên, nguy cơ nghiện càng đáng lo ngại. Não bộ ở độ tuổi này vẫn đang phát triển, và việc tiếp xúc với nicotine có thể gây ra những thay đổi lâu dài trong cấu trúc và chức năng não, làm tăng nguy cơ nghiện các chất khác trong tương lai.

Thuốc lá điện tử có bị cấm không?

Tình trạng pháp lý của thuốc lá điện tử khác nhau giữa các quốc gia, phản ánh sự phức tạp trong việc quản lý sản phẩm này.

Tại Việt Nam

Theo Cổng Thông tin Chính phủ, kể từ ngày 1/1/2025, Quốc hội thông qua Nghị quyết 173/2024/QH15, Việt Nam đã chính thức cấm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Đây là quyết định quan trọng nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt trong bối cảnh tỷ lệ thanh thiếu niên sử dụng sản phẩm này ngày càng tăng.

Thuốc lá điện tử được quảng bá là lựa chọn “ít hại” hơn so với thuốc lá truyền thống, nhưng thực tế lại chứa nicotine và nhiều hóa chất độc hại. Theo Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chưa có bằng chứng nào khẳng định thuốc lá điện tử an toàn. Sản phẩm này có thể gây:

• Nghiện nicotine mạnh;
• Ảnh hưởng tim mạch và hô hấp;
• Nguy cơ tổn thương phổi cấp tính (như hội chứng EVALI);
• Ảnh hưởng phát triển não bộ ở thanh thiếu niên.

Trên thế giới

Một số quốc gia đã áp dụng các biện pháp nghiêm ngặt để kiểm soát thuốc lá điện tử. Ví dụ, Thái Lan và Singapore đã cấm hoàn toàn việc mua bán và sử dụng thuốc lá điện tử. Trong khi đó, các quốc gia như Mỹ và các nước châu Âu cho phép lưu hành nhưng áp đặt các quy định nghiêm ngặt, bao gồm giới hạn độ tuổi mua, kiểm soát quảng cáo và yêu cầu công bố thành phần hóa học của tinh dầu. Một số bang ở Mỹ còn cấm các loại tinh dầu có hương vị để giảm sức hấp dẫn đối với giới trẻ.

Sự thật về thuốc lá điện tử ở Việt Nam và thế giới

Ở Việt Nam

Tại Việt Nam, Quốc hội thông qua Nghị quyết 173/2024/QH15, quy định cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng từ ngày 1/1/2025. Điều này đồng nghĩa với việc sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển, tàng trữ và sử dụng các sản phẩm này đều vi phạm pháp luật và sẽ bị xử lý theo quy định.

Thuốc lá điện tử không chỉ gây hại nghiêm trọng cho sức khỏe mà còn là sản phẩm bị pháp luật nghiêm cấm tại Việt Nam. Vì vậy, mỗi người dân cần:

• Tuyệt đối không mua bán, sử dụng, tàng trữ thuốc lá điện tử.
• Tích cực tuyên truyền cho người thân, bạn bè, cộng đồng về tác hại và tính pháp lý của sản phẩm này.
• Phụ huynh và nhà trường cần đặc biệt quan tâm, hướng dẫn thanh thiếu niên tránh xa thuốc lá điện tử.

Thế giới

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hơn 8 triệu người tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá, bao gồm cả hút chủ động và hút thụ động. Về thuốc lá điện tử, thống kê toàn cầu cho thấy số người sử dụng đã tăng nhanh: Từ khoảng 82 triệu người năm 2021 lên đến khoảng 114 triệu người vào năm 2023.

Theo CDC, tại Hoa Kỳ, khoảng 6,5% người trưởng thành sử dụng thuốc lá điện tử vào năm 2023, so với 4,5% năm 2019. Đáng lo ngại hơn, trong thanh thiếu niên, ước tính có 1,63 triệu học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông báo cáo đã sử dụng thuốc lá điện tử trong 30 ngày gần nhất của năm 2024, chiếm khoảng 5,9%.

Những số liệu này cho thấy thuốc lá điện tử đang là vấn đề y tế công cộng đáng quan ngại không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới. Việt Nam đi theo xu hướng thắt chặt kiểm soát bằng biện pháp cấm hoàn toàn, trong khi nhiều quốc gia khác vẫn đang trong quá trình siết chặt quản lý và hạn chế quảng bá sản phẩm.

Thuốc lá điện tử không phải là giải pháp an toàn thay thế cho thuốc lá truyền thống. Chúng vẫn chứa nicotine - chất gây nghiện mạnh - và nhiều hóa chất độc hại, gây ra các nguy cơ nghiêm trọng cho phổi, tim mạch và não bộ. Đặc biệt, thanh thiếu niên - nhóm đối tượng dễ bị ảnh hưởng bởi xu hướng và quảng cáo - cần được bảo vệ khỏi những tác hại của thuốc lá điện tử.

Việc hiểu rõ bản chất và nguy cơ của sản phẩm này, cùng với các chính sách quản lý chặt chẽ, là yếu tố quan trọng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Hãy cân nhắc kỹ lưỡng và ưu tiên lối sống lành mạnh để tránh những rủi ro không đáng có từ thuốc lá điện tử.