Tiêu chuẩn ranson trong viêm tụy cấp có ý nghĩa như thế nào?

Viêm tụy cấp là một trong các bệnh lý đường tiêu hóa tương đối phổ biến và diễn biến theo nhiều mức độ, đôi khi bệnh có thể gây nguy hiểm đến tính mạng. Để có thể tiên lượng tình trạng bệnh, vào năm 1974, thang điểm ranson được ra đời. Nắm rõ cách tính và ý nghĩa của tiêu chuẩn ranson trong viêm tụy cấp sẽ giúp bác sĩ cải thiện quá trình điều trị cho người bệnh một cách hiệu quả.

Thang điểm ranson là gì?

Thang điểm ranson được đặt tên theo tên của Tiến sĩ John Ranson - bác sĩ phẫu thuật tuyến tụy hàng đầu trong thế kỷ 20. Thang điểm này đã được Tiến sĩ John Ranson giới thiệu trong bài báo của ông về dấu hiệu tiên lượng và vai trò của việc xử trí phẫu thuật trong viêm tụy cấp.

Ban đầu, thang điểm ranson là hệ thống tính điểm bằng cách đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh lý viêm tụy cấp qua 11 thông số khách quan. 11 thông số đó được xác định bao gồm: Tuổi, đường huyết, số lượng bạch cầu, mức độ giảm hematocrit, nitơ urê máu (BUN), aspartate transaminase huyết thanh (AST), lactate dehydrogenase huyết thanh (LDH), canxi huyết thanh, oxy động mạch (PaO2), thâm hụt bazơ, cô lập máu.

Tính đến hiện tại, tiêu chuẩn ranson vẫn được coi là một trong những thang điểm sớm nhất có khả năng đánh giá tình trạng viêm tụy cấp và được sử dụng vô cùng rộng rãi. Trên thực tế, bên cạnh thang điểm ranson, bệnh nhân viêm tụy cấp còn có thể được đánh giá qua một số tiêu chuẩn khác như tiêu chuẩn tiên lượng Glasgow, hệ thống điểm Balthazar CT nâng cao, hệ thống phân loại APACHE II…

Cách tính thang điểm ranson

Thang điểm ranson được sử dụng để đánh giá và dự đoán mức độ nghiêm trọng cũng như tỷ lệ tử vong của bệnh nhân bị viêm tụy cấp. Ban đầu, trong 11 thông số của thang điểm, có 05 thông số được đánh giá ngay khi người bệnh vào viện, 06 thông số còn lại được đánh giá sau nhập viện 48 giờ. Tuy nhiên, sau thời gian cải thiện và sửa đổi, hiện nay thang điểm ranson với 11 thông số được sử dụng để đánh giá mức độ viêm tụy do rượu. Mức độ nghiêm trọng của viêm tụy cấp do sỏi mật được đánh giá trên thang điểm ranson với tối đa 10 điểm, bao gồm 05 thông số đánh giá khi nhập viện và 05 thông số đánh giá sau nhập viện 48 giờ.

Mỗi thông số dương tính sẽ được coi là 01 điểm, với số điểm tối đa là 10 hoặc 11 điểm phụ thuộc nguyên nhân gây bệnh. Tùy vào tổng số điểm chấm theo tiêu chuẩn ranson mà bác sĩ có thể dự đoán được tiên lượng của người bệnh, cụ thể như sau:

• 0 đến 2 điểm: Tỷ lệ tử vong khoảng 1%.
• 3 đến 4 điểm: Tỷ lệ tử vong khoảng 15%.
• 5 đến 6 điểm: Tỷ lệ tử vong khoảng 40%.
• 7 đến 11 điểm: Tỷ lệ tử vong gần đạt 100%.

Thang điểm ranson đánh giá viêm tụy cấp do rượu

Đối với tình trạng viêm tụy cấp gây ra do rượu, 5 thông số của thang điểm ranson được đánh giá khi bệnh nhân nhập viện bao gồm:

• Độ tuổi: Trên 55 tuổi.
• Số lượng bạch cầu: Trên 16.000 tế bào/cmm.
• Đường huyết: Trên 200 mg/dL (hay 11 mmol/L).
• AST huyết thanh: Trên 250 IU/L.
• LDH huyết thanh: Trên 350 IU/L.

Sau 48 giờ, 6 thông số được đánh giá là:

• Canxi huyết thanh: Nhỏ hơn 8,0 mg/dL (hay dưới 2,0 mmol/L).
• Hematocrit: Giảm trên 10%.
• PaO2: Dưới 60 mmHg.
• BUN: Tăng từ 5 mg/dL trở lên (hay từ 1,8 mmol/L trở lên) dù đã được bù dịch đường tĩnh mạch.
• Thâm hụt bazơ: Nhiều hơn 4 mEq/L.
• Độ cô lập máu: Lớn hơn 6 L.

Thang điểm ranson đánh giá viêm tụy cấp do sỏi mật

Tiêu chuẩn ranson trong viêm tụy cấp do sỏi mật được đánh giá bởi 5 thông số khi người bệnh vào viện, bao gồm:

• Độ tuổi: Trên 70.
• Số lượng bạch cầu: Trên 18.000 tế bào/cmm.
• Đường huyết: Trên 220 mg/dL (hay trên 12,2 mmol/L).
• AST huyết thanh: Lớn hơn 250 IU/L.
• LDH huyết thanh: Lớn hơn 400 IU/L.

Sau 48 giờ nhập viện, bệnh nhân viêm tụy cấp do sỏi mật được đánh giá qua 5 thông số:

• Canxi huyết thanh: Nhỏ hơn 8,0 mg/dL (hay dưới 2,0 mmol/L).
• Hematocrit: Giảm nhiều hơn 10%.
• BUN: Tăng từ 2 mg/dL trở lên (hay từ 0,7 mmol/L trở lên) dù đã được bù dịch thông qua đường tĩnh mạch.
• Thiếu hụt bazơ: Nhiều hơn 5 mEq/L.
• Độ cô lập máu: Lớn hơn 4 L.

Ý nghĩa của tiêu chuẩn ranson trong viêm tụy cấp là gì?

Thang điểm ranson được sử dụng đánh giá tiên lượng của viêm tụy cấp chủ yếu trong môi trường bệnh viện. Về cơ bản, tiêu chuẩn ranson có khả năng xác định được vai trò của phẫu thuật trong một số trường hợp do đã có các thông số quan trọng liên quan đến tình trạng suy đa tạng, rối loạn chức năng nội mạch, hội chứng đáp ứng viêm toàn thân (SIRS).

Cụ thể, nếu sau khi đánh giá bằng thang điểm ranson cho ra kết quả là 0 hoặc 1 thì có thể dự đoán rằng các biến chứng nguy hiểm sẽ không tiến triển, từ đó tỷ lệ tử vong sẽ không đáng kể. Ngược lại, nếu kết quả sau khi đánh giá đạt từ 3 điểm trở lên, đây chính là dấu hiệu cảnh báo tình trạng viêm tụy cấp nặng và người bệnh sẽ có thể phải đối diện với nguy cơ tử vong.

Tình trạng viêm tụy cấp nghiêm trọng được xác định do có sự tổn thương của cơ quan khác hoặc xuất hiện biến chứng tại chỗ như nang giả tụy, áp xe tụy, hoại tử tụy…

Một số hạn chế của thang điểm ranson

Dù là tiêu chuẩn được áp dụng rất thường xuyên trong việc đánh giá tiên lượng viêm thận cấp, tiêu chuẩn ranson vẫn có một số hạn chế nhất định.

Thứ nhất, tiêu chuẩn ranson trong viêm tụy cấp hạn chế hơn các hệ thống tính điểm ra đời sau về độ nhạy và độ đặc hiệu. Một nghiên cứu năm 2016 đã cho thấy độ nhạy và độ đặc hiệu trung bình của thang điểm ranson đạt lần lượt là 90% và 67,4% với kết quả trên 2 điểm. Trong khi đó, điểm APACHE-II trên 7 có thể đạt độ nhạy trung bình lên đến 100%.

Thứ 2, đối với trường hợp sau 48 giờ người bệnh vào viện, không thể sử dụng tiêu chuẩn ranson để xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh. Do đó, điều này dường như là một hạn chế ở thang điểm ranson trong các tình huống nhạy cảm về mặt thời gian như khi cấp cứu.

Thứ 3, thang điểm ranson không thể sử dụng được ở đối tượng trẻ em hoặc thanh thiếu niên do ban đầu Tiến sĩ John Ranson chỉ thu thập số liệu trên người bệnh trong độ tuổi từ 30 đến 75. Các nghiên cứu đã chỉ ra tiêu chuẩn ranson chỉ đạt độ nhạy 51,8% ở lứa tuổi trẻ em và thanh thiếu niên.

Qua bài viết trên đây, hy vọng bạn đọc đã nắm được cách tính và ý nghĩa của tiêu chuẩn ranson trong viêm tụy cấp. Nhà Thuốc Long Châu rất mong sẽ được tiếp tục mang đến cho bạn đọc nhiều thông tin hữu ích về sức khỏe trong tương lai!

Ánh Vũ

Nguồn tham khảo: vinmec.com