Tìm hiểu về hệ thống miễn dịch không đặc hiệu

Miễn dịch không đặc hiệu, còn được biết đến như miễn dịch bẩm sinh là một phần quan trọng của hệ thống miễn dịch của con người. Đây là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại các mầm bệnh và tác nhân gây hại từ môi trường bên ngoài. Miễn dịch không đặc hiệu hoạt động một cách nhanh chóng và không cần sự chuẩn bị trước, giúp bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng và bệnh tật. Tìm hiểu về hệ thống miễn dịch này giúp chúng ta duy trì sức khỏe tốt hơn.

Hệ miễn dịch không đặc hiệu là gì?

Hệ miễn dịch không đặc hiệu (miễn dịch tự nhiên) là lớp phòng vệ đầu tiên của cơ thể chống lại các mầm bệnh từ môi trường bên ngoài. Hệ miễn dịch này đã có sẵn từ khi chúng ta sinh ra và tồn tại suốt đời.

Hệ miễn dịch không đặc hiệu bao gồm các cơ chế bảo vệ tự nhiên như da, niêm mạc và dịch tiết. Khi vi khuẩn hoặc virus xâm nhập vào cơ thể, chúng sẽ bị hệ miễn dịch không đặc hiệu nhận diện và kích hoạt phản ứng miễn dịch đặc hiệu. Các phản ứng của hệ miễn dịch bẩm sinh diễn ra nhanh chóng, từ vài phút đến vài giờ, nhằm ngăn chặn nhiễm trùng và tấn công các mầm bệnh xâm nhập.

Vai trò của hệ thống miễn dịch không đặc hiệu

Vai trò chính của miễn dịch không đặc hiệu là tạo ra các phản ứng "phòng thủ" đầu tiên chống lại mầm bệnh xâm nhập và kích hoạt các phản ứng miễn dịch đặc hiệu. Cụ thể, hệ miễn dịch không đặc hiệu thực hiện một số chức năng chính sau:

• Phản ứng phòng vệ ngay lập tức: Các phản ứng miễn dịch không đặc hiệu diễn ra nhanh chóng (trong vài phút đến vài giờ) ngay sau khi mầm bệnh xâm nhập vào cơ thể, nhằm ngăn chặn sự xâm nhập và lây lan của mầm bệnh vào các mô. Phản ứng nhanh này cũng cho hệ thống miễn dịch đặc hiệu thời gian để thực hiện các phản ứng cụ thể.
• Nhận biết mầm bệnh: Các thụ thể nhận dạng mẫu trong hệ miễn dịch không đặc hiệu phát hiện các cấu trúc đặc trưng trên mầm bệnh, được gọi là các mẫu phân tử liên quan đến mầm bệnh (PAMPs). Điều này cho phép hệ miễn dịch không đặc hiệu phát hiện và phản ứng nhanh chóng với nhiễm trùng, ngay cả khi chưa tiếp xúc với mầm bệnh trước đó.
• Thực bào và tiêu diệt mầm bệnh: Các tế bào thực bào như bạch cầu trung tính, đại thực bào và tế bào đuôi gai tiêu diệt vi khuẩn, tế bào lạ và tế bào sắp chết để bảo vệ cơ thể. Chúng gắn kết với mầm bệnh và xâm nhập vào chúng qua quá trình phagosome, sau đó kết hợp với lysosome để phá hủy mầm bệnh.
• Gây phản ứng viêm: Khi các tế bào miễn dịch bẩm sinh phát hiện nhiễm trùng hoặc tổn thương mô, chúng giải phóng các phần tử gây viêm, thu hút các tế bào miễn dịch khác đến vị trí bị ảnh hưởng. Các tế bào miễn dịch này phối hợp để loại bỏ mầm bệnh và bắt đầu quá trình sửa chữa mô. Sau khi mối đe dọa được loại bỏ, các phần tử chống viêm được giải phóng để điều chỉnh và kết thúc phản ứng viêm.
• Kích hoạt miễn dịch đặc hiệu: Hệ miễn dịch bẩm sinh nhận biết và phản ứng sớm với mầm bệnh, giúp kích hoạt và hướng dẫn hệ miễn dịch đặc hiệu, mang lại sự bảo vệ cụ thể và lâu dài chống lại mầm bệnh.
• Duy trì cân bằng nội mô: Ngoài vai trò bảo vệ, khả năng miễn dịch không đặc hiệu còn tham gia vào quá trình sửa chữa mô, tái tạo và loại bỏ các mảnh vụn tế bào, giúp khôi phục chức năng mô bình thường sau khi bị nhiễm trùng hoặc chấn thương.

Hệ thống miễn dịch không đặc hiệu bao gồm những gì?

Bề mặt bên ngoài và bên trong

Các thành phần bên ngoài và bên trong của hệ thống miễn dịch không đặc hiệu bao gồm:

• Da và niêm mạc: Da và niêm mạc giúp ngăn chặn sự xâm nhập của virus và vi khuẩn, tạo thành hàng rào miễn dịch hiệu quả giữa môi trường bên trong và bên ngoài. Da không chỉ đóng vai trò là hàng rào vật lý mà còn là lá chắn hóa học. Lớp biểu bì bên ngoài chủ yếu gồm các tế bào sừng, liên kết chặt chẽ bởi các thể liên kết và được nhúng trong một lớp protein ma trận ngoại bào.
• Lông mao: Lông mao phối hợp để di chuyển chất nhầy và các hạt bị mắc kẹt ra khỏi đường hô hấp, giúp loại bỏ mầm bệnh, bụi và mảnh vụn khỏi đường thở. Lông mao còn giúp bẫy và loại bỏ các mầm bệnh hít phải trước khi chúng có thể đến phổi và gây nhiễm trùng.
• Nước mắt và nước bọt: Nước mắt chứa lysozyme, một loại enzyme có thể phá vỡ thành tế bào của vi khuẩn, cũng như các protein và kháng thể kháng khuẩn khác. Tiết nước mắt giúp loại bỏ vi khuẩn khỏi bề mặt mắt.

Hàng rào dịch thể

Hàng rào dịch thể gồm các yếu tố như:

• Hệ thống bổ thể: Gây opsonin hóa, bao bọc vi sinh vật với protein bổ thể để tăng khả năng bắt giữ và tiêu diệt. Kích hoạt hệ thống bổ thể giải phóng chất trung gian gây viêm như histamin và prostaglandin, thúc đẩy giãn mạch và huy động tế bào miễn dịch đến vị trí nhiễm trùng.
• Hệ thống đông máu: Ngăn ngừa chảy máu quá nhiều và nhốt mầm bệnh trong cục máu đông, hạn chế sự lây lan. Các yếu tố đông máu tương tác với tiểu cầu và bạch cầu để điều chỉnh phản ứng miễn dịch không đặc hiệu.
• Interferon: Gây phản ứng chống virus ở các tế bào lân cận, ức chế sự nhân lên và lây lan của virus, tăng cường nhận biết và tiêu diệt tế bào nhiễm bệnh, kích hoạt phản ứng miễn dịch thích ứng bằng cách thúc đẩy trình diện kháng nguyên và kích hoạt tế bào T.
• Lysozym: Enzyme trong nước mắt, nước bọt và dịch cơ thể, phá vỡ thành tế bào vi khuẩn bằng cách thủy phân peptidoglycan, dẫn đến ly giải tế bào vi khuẩn và bảo vệ bề mặt niêm mạc khỏi nhiễm trùng.

Hệ thống tế bào

Hệ thống tế bào của miễn dịch không đặc hiệu gồm các thành phần sau:

• Bạch cầu đa nhân trung tính: Thực bào mầm bệnh, tế bào chết và mảnh vụn. Giải phóng các loại oxy phản ứng và peptide kháng khuẩn để tiêu diệt mầm bệnh. Tạo NETs (mạng lưới DNA, histon và protein kháng khuẩn) bẫy và tiêu diệt vi khuẩn.
• Đại thực bào: Thực bào mầm bệnh, tế bào chết và mảnh vụn. Trình diện kháng nguyên cho tế bào T để kích hoạt miễn dịch đặc hiệu. Sửa chữa và tái cấu trúc mô, sản xuất cytokine và chemokine để điều chỉnh phản ứng miễn dịch và viêm.
• Tế bào diệt tự nhiên (NK) và tế bào LAK: Nhận biết và tiêu diệt tế bào nhiễm virus hoặc ung thư. Tế bào NK tiết ra cytokine để tăng cường phản ứng miễn dịch. Tế bào LAK, là NK được kích hoạt, tiêu diệt các tế bào khối u.
• Bạch cầu ái toan: Giải phóng hạt độc hại chứa enzyme và protein tiêu diệt ký sinh trùng. Điều chỉnh viêm bằng cách giải phóng cytokine và chất trung gian lipid, ảnh hưởng đến hoạt động của các tế bào miễn dịch khác.

Các biện pháp tăng cường miễn dịch tự nhiên không đặc hiệu

Tăng cường miễn dịch tự nhiên có thể được thực hiện qua một số biện pháp sau:

• Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều rau quả, hạt, ngũ cốc nguyên hạt và protein. Đặc biệt, các thực phẩm giàu vitamin C, D và kẽm như cam, chanh, tỏi, cá hồi,... giúp hỗ trợ hệ miễn dịch.
• Tập thể dục đều đặn: Hoạt động thể chất giúp cải thiện tuần hoàn máu và giảm viêm nhiễm, từ đó tăng cường khả năng miễn dịch.
• Ngủ đủ giấc: Ngủ 7 - 8 giờ mỗi đêm để cơ thể có thời gian phục hồi và sản sinh kháng thể.
• Giảm căng thẳng: Thực hành các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga hoặc thở sâu để giảm mức độ căng thẳng, từ đó giúp hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn.
• Hạn chế sử dụng chất kích thích: Giảm hoặc tránh tiêu thụ rượu bia và thuốc lá vì chúng có thể làm suy yếu hệ miễn dịch.
• Uống đủ nước: Giữ cơ thể luôn đủ nước giúp duy trì chức năng của các tế bào miễn dịch và tăng cường sức đề kháng.
• Tiếp xúc với ánh nắng mặt trời: Tắm nắng khoảng 15 - 20 phút mỗi ngày để cơ thể tổng hợp vitamin D, cần thiết cho một hệ miễn dịch khỏe mạnh.

Trên đây là những thông tin về hệ thống miễn dịch không đặc hiệu. Hy vọng những thông tin trong bài giúp bạn hiểu thêm về biện pháp tăng cường miễn dịch, từ đó nâng cao sức khỏe tổng thể.

Xem thêm: Miễn dịch huỳnh quang là gì? Vị trí chẩn đoán khi thực hiện