Dấu hiệu trẻ tự kỷ theo từng độ tuổi và những điều mẹ cần biết

Nhận biết sớm dấu hiệu của trẻ tự kỷ sẽ giúp cha mẹ có hướng điều trị hiệu quả và cải thiện chất lượng sống cho trẻ. Vì thế, việc trang bị kiến thức về các biểu hiện và đặc điểm thường gặp ở trẻ tự kỷ là rất quan trọng. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tình trạng này cũng như các biện pháp hỗ trợ phù hợp.

Dấu hiệu trẻ tự kỷ theo từng độ tuổi

Rối loạn phổ tự kỷ khiến trẻ gặp khó khăn trong giao tiếp, tương tác xã hội và thường có hành vi lặp lại. Tùy độ tuổi, biểu hiện sẽ khác nhau. Do đó, cha mẹ cần nhận biết sớm dấu hiệu tự kỷ để can thiệp kịp thời, giúp trẻ cải thiện kỹ năng và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Biểu hiện tự kỷ ở trẻ dưới 12 tháng tuổi

Dưới đây là một số dấu hiệu sớm giúp phụ huynh nhận biết nguy cơ tự kỷ ở trẻ ngay từ giai đoạn đầu đời:

• Ít hoặc không thể hiện cảm xúc qua nét mặt như vui mừng hay ngạc nhiên.
• Thiếu giao tiếp bằng ánh mắt với người đối diện.
• Không phản ứng khi được gọi tên, không chú ý đến âm thanh xung quanh hoặc không giật mình với tiếng động mạnh.
• Tỏ ra không hứng thú với các trò chơi thông thường dành cho trẻ nhỏ.
• Hiếm khi phát ra âm thanh như bập bẹ, cười hay khóc khi có cảm xúc.
• Không sử dụng cử chỉ đơn giản như giơ tay đòi bế hay vẫy tay chào.

Dấu hiệu tự kỷ của trẻ mới biết đi từ 12 đến 24 tháng tuổi

Ở giai đoạn này, trẻ bắt đầu phát triển mạnh các kỹ năng giao tiếp và tương tác xã hội. Tuy nhiên, nếu trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ, những dấu hiệu bất thường có thể dễ dàng nhận thấy qua hành vi và phản ứng với môi trường xung quanh như:

• Trẻ không có các cử chỉ giao tiếp thông thường ở mốc 12 tháng tuổi như chỉ tay, vẫy tay, bắt tay, giao tiếp bằng ánh mắt hoặc cười đáp lại người khác.
• Không phát âm bập bẹ khi được 12 tháng tuổi, không sử dụng từ đơn ở mốc 16 tháng, không nói cụm từ hai từ khi tròn 24 tháng tuổi.
• Có dấu hiệu thụt lùi trong phát triển như mất kỹ năng ngôn ngữ hoặc kỹ năng tương tác xã hội đã từng có.
• Thường phớt lờ hoặc không phản ứng với người xung quanh, thiếu sự chú ý đến môi trường bên ngoài.
• Thực hiện liên tục một hành động hoặc cử động nhất định, như đung đưa tay hoặc xoay tròn vật thể.
• Có xu hướng đi nhón chân hoặc gặp khó khăn trong việc tập đi, bước đi không vững.

Dấu hiệu tự kỷ của trẻ từ 2 tuổi trở lên

Khi bước sang giai đoạn từ 2 tuổi trở đi, trẻ bắt đầu hình thành kỹ năng xã hội, ngôn ngữ và tư duy rõ rệt hơn. Tuy nhiên, với trẻ tự kỷ, các biểu hiện dưới đây có thể là dấu hiệu nhận biết sớm để cha mẹ theo dõi và can thiệp kịp thời:

• Gặp khó khăn trong giao tiếp với cộng đồng và thích thu mình trong thế giới riêng, ít chơi hoặc quan tâm tới các trẻ khác cùng lứa.
• Thích chơi với một vài đồ vật nào đó, ngắm nghía quan sát hình dạng, màu sắc của chúng nhưng không quan tâm đến công dụng của những đồ vật này.
• Không có trí tưởng tượng sáng tạo trong các hoạt động vui chơi, học tập.
• Không có khả năng thích nghi với những thay đổi trong sinh hoạt hàng ngày và môi trường xung quanh, bắt mọi người phải tuân theo một nếp sinh hoạt nhất định.
• Trẻ có thể kháng cự, không hợp tác hoặc hoạt động quá mức, hiếu động, bốc đồng hoặc hung hăng.

Phân loại mức độ của rối loạn phổ tự kỷ (ASD)

Theo DSM-5, mức độ rối loạn phổ tự kỷ được chia theo khả năng thích nghi và mức độ hỗ trợ mà cá nhân cần trong cuộc sống hằng ngày. Bao gồm 3 mức độ chính:

Mức độ 1: Cần sự hỗ trợ

Mức độ này được xem là nhẹ nhất trong các dạng rối loạn phổ tự kỷ và thường gặp ở những trẻ có khả năng nhận thức và ngôn ngữ tốt, như trong hội chứng Asperger. Các em có thể gặp một số khó khăn khi giao tiếp hoặc điều tiết cảm xúc, nhưng những trở ngại này không ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt, học tập hay các mối quan hệ xã hội. Trên thực tế, các dấu hiệu khá tinh tế và dễ bị bỏ qua. Trẻ vẫn có khả năng sống tự lập và chỉ cần một số hỗ trợ cơ bản từ người lớn trong môi trường học tập hoặc sinh hoạt hàng ngày.

Mức độ 2: Cần sự hỗ trợ đáng kể

Ở mức độ này, trẻ cần có sự hỗ trợ thường xuyên từ bên ngoài để hòa nhập tốt hơn với môi trường xung quanh. Các can thiệp như trị liệu ngôn ngữ, hướng dẫn kỹ năng giao tiếp và hỗ trợ hành vi là rất cần thiết nhằm giúp trẻ cải thiện khả năng tương tác xã hội. Những biểu hiện tự kỷ ở mức độ này có thể ảnh hưởng rõ rệt đến việc học và khả năng kết nối với bạn bè. Tuy nhiên, nếu được can thiệp đúng cách và kịp thời, trẻ vẫn có thể đạt được những tiến bộ tích cực trong quá trình phát triển.

Mức độ 3: Cần sự hỗ trợ chuyên sâu

Đây là mức độ nặng nhất trong rối loạn phổ tự kỷ, nơi trẻ cần được hỗ trợ liên tục trong sinh hoạt hằng ngày. Trẻ có thể cần đến sự giúp đỡ toàn thời gian từ người chăm sóc hoặc tham gia các chương trình can thiệp chuyên sâu để hỗ trợ các kỹ năng cơ bản. Những khó khăn trong giao tiếp, tương tác và khả năng tự chăm sóc khiến trẻ phụ thuộc nhiều vào gia đình và chuyên gia trong quá trình phát triển.

Cách can thiệp và điều trị cho trẻ tự kỷ

Nếu trẻ được chẩn đoán tự kỷ nhẹ và được phát hiện sớm, quá trình can thiệp đúng cách có thể giúp trẻ phát triển gần như bình thường và có khả năng hòa nhập xã hội. Với những trường hợp nặng hơn, các biện pháp hỗ trợ chỉ có thể giúp trẻ cải thiện kỹ năng giao tiếp và thích nghi phần nào với môi trường xung quanh.

Can thiệp cho trẻ tự kỷ bằng sự chăm sóc, đồng hành và giáo dục đặc biệt:

• Trẻ mắc chứng tự kỷ luôn cần được bao bọc trong tình yêu thương, sự kiên nhẫn và quan tâm của cha mẹ cũng như người thân trong gia đình. Phụ huynh không nên mặc cảm, chủ quan hay từ bỏ trẻ, đồng thời cần tránh để trẻ bị cô lập hoặc kỳ thị. Thay vào đó, cha mẹ hãy tìm kiếm sự đồng hành từ những người xung quanh, dành thời gian bên con để hỗ trợ con học hỏi và phát triển.
• Tự kỷ dù nhẹ hay nặng là một dạng rối loạn phức tạp liên quan đến nhiều lĩnh vực như nhận thức, tương tác xã hội, ngôn ngữ và hành vi. Do đó, việc hỗ trợ trẻ không thể chỉ phụ thuộc vào thuốc mà đòi hỏi một quá trình can thiệp toàn diện, lâu dài và liên tục với sự phối hợp của gia đình, nhà trường và các chuyên gia.
• Cha mẹ nên theo dõi sát sao các biểu hiện của trẻ, đồng thời duy trì liên lạc thường xuyên với bác sĩ, nhà trị liệu hoặc giáo viên để có được lời khuyên phù hợp. Việc áp dụng đúng hướng dẫn trong chăm sóc, giáo dục sẽ tạo điều kiện tốt nhất cho trẻ tự kỷ phát triển khả năng tiềm ẩn của mình.

Can thiệp hành vi, tâm lý và giáo dục:

• Hiện nay có nhiều chương trình được thiết kế nhằm hỗ trợ trẻ rối loạn phổ tự kỷ cải thiện các kỹ năng về ngôn ngữ, hành vi và tương tác xã hội. Một số phương pháp tập trung vào việc giảm thiểu các hành vi không phù hợp và thay thế bằng các hành vi tích cực. Một số khác lại chú trọng vào việc giúp trẻ hiểu và phản ứng đúng trong các tình huống xã hội thực tế.
• Một kỹ thuật nổi bật trong can thiệp hành vi là phân tích hành vi ứng dụng (ABA). Phương pháp này giúp trẻ học kỹ năng mới và củng cố chúng qua các tình huống thực tế khác nhau. Trẻ thường được khen thưởng mỗi khi hoàn thành nhiệm vụ, từ đó tạo động lực và tăng hiệu quả học tập.
• Trẻ tự kỷ cũng có xu hướng phát triển tốt hơn trong các chương trình giáo dục có hệ thống rõ ràng, mục tiêu cụ thể và được điều chỉnh phù hợp với nhu cầu của từng cá nhân. Những chương trình này thường do các chuyên gia tâm lý, giáo dục và trị liệu phối hợp thực hiện, tập trung phát triển các kỹ năng giao tiếp, ứng xử xã hội và kiểm soát hành vi. Trẻ trong độ tuổi mầm non khi được can thiệp sớm với lộ trình cá nhân hóa sẽ có khả năng tiến bộ rõ rệt theo thời gian.

Trẻ tự kỷ cần được phát hiện và can thiệp sớm để có cơ hội phát triển tốt hơn về ngôn ngữ, hành vi và kỹ năng xã hội. Với sự đồng hành kiên trì từ gia đình, giáo viên và chuyên gia, trẻ tự kỷ hoàn toàn có thể hòa nhập, học tập và từng bước thích nghi với cuộc sống. Việc thấu hiểu, yêu thương và hỗ trợ đúng cách sẽ là chìa khóa giúp trẻ tự kỷ vươn lên và phát huy tiềm năng của mình.