Ung thư tuyến tiền liệt tái phát: Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị

Ung thư tuyến tiền liệt là một trong những loại ung thư phổ biến nhất ở nam giới, và đa phần có tiên lượng tốt nếu được phát hiện sớm và điều trị đầy đủ. Dù đã phẫu thuật, xạ trị hay nội tiết trị liệu, nguy cơ tái phát vẫn có thể xảy ra, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tâm lý người bệnh. Bài viết sau sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về ung thư tuyến tiền liệt tái phát, từ nguyên nhân, cách nhận biết cho đến các phương pháp can thiệp kịp thời.

Nguyên nhân ung thư tuyến tiền liệt tái phát

Ung thư tuyến tiền liệt tái phát là tình trạng bệnh quay trở lại sau một thời gian điều trị ổn định. Nguyên nhân gây tái phát phổ biến nhất là:

Tế bào ung thư còn sót phát triển trở lại

Nguyên nhân chủ yếu thường đến từ việc các tế bào ung thư còn sót lại trong cơ thể sau khi kết thúc điều trị ban đầu. Dù đã phẫu thuật, xạ trị hay dùng liệu pháp nội tiết, vẫn có khả năng một lượng nhỏ tế bào ung thư tồn tại ở dạng tiềm ẩn. Chúng không bị tiêu diệt hoàn toàn và âm thầm phát triển trở lại sau một thời gian.

Tình trạng bệnh ban đầu

Một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến nguy cơ tái phát là giai đoạn bệnh ban đầu và chỉ số PSA (kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt) trước điều trị. Những bệnh nhân có PSA cao hoặc khối u đã lan rộng hơn ra ngoài vỏ tuyến tiền liệt thường có nguy cơ tái phát cao hơn.

Phương pháp điều trị ban đầu

Ngoài ra, phương pháp điều trị ban đầu cũng quyết định phần nào khả năng kiểm soát tế bào ung thư. Ví dụ, phẫu thuật có thể loại bỏ khối u trực tiếp nhưng vẫn có nguy cơ sót vi thể. Trong khi đó, xạ trị và nội tiết trị liệu có thể giảm kích thước khối u nhưng không triệt tiêu hoàn toàn.

Di truyền và lối sống

Những người có tiền sử gia đình mắc ung thư tuyến tiền liệt, hoặc mang đột biến gen như BRCA1/BRCA2, sẽ có nguy cơ tái phát bệnh cao hơn. Lối sống ít vận động, chế độ ăn uống không khoa học, hút thuốc lá và căng thẳng kéo dài cũng có thể thúc đẩy ung thư tuyến tiền liệt tái phát. Cuối cùng, tuổi tác càng cao thì hệ miễn dịch càng suy giảm, khiến việc kiểm soát tế bào ung thư trở nên khó khăn hơn.

Dấu hiệu cảnh báo ung thư tuyến tiền liệt tái phát

Sau khi điều trị ung thư tuyến tiền liệt, việc theo dõi định kỳ là vô cùng quan trọng vì bệnh có thể tái phát mà không biểu hiện rõ ràng. Những dấu hiệu sớm và chính xác nhất cho thấy bệnh tái phát là:

• Đây là hiện tượng xảy ra khi mức PSA – vốn đã giảm rất thấp hoặc về 0 sau điều trị – bắt đầu tăng trở lại. Chỉ số PSA cao cho thấy có thể vẫn còn tế bào ung thư tồn tại và đang phát triển.
• Trong một số trường hợp, nếu ung thư tái phát và đã di căn đến xương hoặc các cơ quan khác, người bệnh có thể bắt đầu xuất hiện các triệu chứng như đau vùng chậu, đau lưng dưới hoặc đau xương lan rộng, đặc biệt khi nghỉ ngơi hoặc về đêm.
• Người bệnh cũng sẽ nhận thấy sự trở lại của các rối loạn tiểu tiện như tiểu khó, tiểu rắt, tiểu lắt nhắt hoặc tiểu ra máu.
• Một số bệnh nhân còn cảm thấy mệt mỏi kéo dài, chán ăn, sụt cân nhẹ, phản ánh tình trạng suy giảm thể chất do tế bào ung thư hoạt động trở lại.

Điều đáng lo ngại là trong nhiều trường hợp, ung thư tuyến tiền liệt tái phát không gây ra bất kỳ triệu chứng nào trong thời gian đầu. Cho đến khi chỉ số PSA tăng lên đáng kể hoặc có tổn thương di căn xuất hiện trên hình ảnh học.

Điều trị ung thư tuyến tiền liệt tái phát

Việc lựa chọn phương pháp điều trị phụ thuộc vào vị trí tái phát (tại chỗ hay di căn), chỉ số PSA, thời gian tái phát sau điều trị ban đầu và thể trạng người bệnh. Dưới đây là những phương pháp điều trị ung thư tuyến tiền liệt tái phát phổ biến:

Xạ trị bổ sung sau phẫu thuật

Nếu bệnh nhân đã trải qua phẫu thuật cắt bỏ tuyến tiền liệt, nhưng PSA tăng trở lại mà chưa phát hiện di căn, xạ trị vùng hố tuyến tiền liệt có thể được chỉ định. Phương pháp này giúp tiêu diệt các tế bào ung thư còn sót lại tại chỗ và được xem là lựa chọn hàng đầu cho tái phát tại vùng. Khi kết hợp với liệu pháp nội tiết, hiệu quả kiểm soát bệnh sẽ cao hơn.

Nội tiết trị liệu (Androgen Deprivation Therapy – ADT)

Vì tế bào ung thư tuyến tiền liệt phát triển mạnh dưới ảnh hưởng của hormone nam (testosterone), nên liệu pháp hạ testosterone là phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho hầu hết các trường hợp tái phát, đặc biệt khi có di căn. Các thuốc ức chế sản xuất hoặc tác động của testosterone giúp làm chậm sự tiến triển của khối u. Tuy nhiên, phương pháp này có thể gây tác dụng phụ như mệt mỏi, giảm ham muốn tình dục, loãng xương hoặc thay đổi tâm trạng.

Hóa trị

Khi tế bào ung thư không còn đáp ứng với nội tiết trị liệu (tức là đã chuyển sang giai đoạn ung thư tuyến tiền liệt kháng thiến), hóa trị là lựa chọn tiếp theo. Các thuốc như docetaxel hoặc cabazitaxel có thể làm giảm kích thước khối u, kiểm soát triệu chứng và cải thiện thời gian sống. Hóa trị thường được dùng trong trường hợp di căn xương hoặc nội tạng.

Điều trị trúng đích hoặc miễn dịch

Một số liệu pháp nhắm đích và liệu pháp miễn dịch đang được nghiên cứu và ứng dụng cho bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt tái phát. Các phương pháp này giúp tấn công chọn lọc vào tế bào ung thư, giảm ảnh hưởng đến mô lành, từ đó cải thiện hiệu quả điều trị và giảm tác dụng phụ.

Liệu pháp miễn dịch cũng mở ra cơ hội mới bằng cách kích hoạt hệ miễn dịch tự nhiên của cơ thể nhận diện và tiêu diệt tế bào ác tính. Đây là hướng điều trị đầy hứa hẹn, nhất là với bệnh nhân đã kháng lại các phương pháp truyền thống.

Tiên lượng ung thư tuyến tiền liệt tái phát

Tiên lượng ung thư tuyến tiền liệt tái phát phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm: Thời điểm tái phát, mức PSA, mức độ ác tính của tế bào ung thư (Gleason score), tốc độ tăng PSA, vị trí tái phát, cũng như đáp ứng với điều trị trước đó.

Trường hợp tiên lượng tốt thường gặp ở những bệnh nhân tái phát muộn, tức sau khoảng 2 - 3 năm kể từ khi kết thúc điều trị ban đầu.

Ngoài ra, nếu mức PSA tăng chậm với thời gian nhân đôi dài hơn 12 tháng và tái phát khu trú tại vùng tuyến tiền liệt hoặc hạch lân cận, thì khả năng kiểm soát bệnh sẽ cao hơn. Những bệnh nhân vẫn có sức khỏe tổng thể tốt và đáp ứng tích cực với các biện pháp điều trị bổ sung như xạ trị hoặc liệu pháp nội tiết cũng có tiên lượng khả quan hơn.

Ngược lại, tiên lượng xấu thường liên quan đến các trường hợp PSA tăng nhanh sau điều trị. Các khối u có điểm Gleason cao từ 8 trở lên, biệt hóa kém cũng báo hiệu tính ác tính cao. Nếu ung thư tái phát đã di căn xa đến xương, gan, phổi,... hoặc bệnh nhân sớm kháng lại liệu pháp nội tiết, không còn đáp ứng với điều trị cứu vãn, thì khả năng kiểm soát bệnh sẽ khó khăn hơn và tiên lượng thường không tốt.

Ung thư tuyến tiền liệt tái phát không đồng nghĩa với mất hết hy vọng. Với sự phát triển của y học hiện đại, nhiều phương pháp điều trị có thể kiểm soát tốt tình trạng tái phát. Quan trọng là tình trạng tái phát cần được phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Người bệnh cần giữ tinh thần lạc quan, duy trì thói quen khám định kỳ và tuân thủ hướng dẫn điều trị.