Vàng da do thiếu hụt citrin: Nguyên nhân và điều trị

Ứ mật trong gan ở trẻ sơ sinh do thiếu hụt citrin (NICCD) là một hội chứng gan, còn được biết đến với tên gọi citrullinemia loại II. NICCD gây ra sự cản trở trong dòng chảy của mật và làm giảm khả năng của cơ thể trong việc chuyển hóa một số chất dinh dưỡng, dẫn đến tình trạng ứ đọng mật trong gan và vàng da do thiếu hụt citrin. Điều này gây ra các vấn đề về chức năng gan ở trẻ nhỏ dưới một tuổi.

Biểu hiện lâm sàng của vàng da do thiếu hụt citrin

Tình trạng tích tụ mật trong gan ở trẻ nhỏ dưới một tuổi, thường xảy ra do thiếu hụt citrin, được gọi là NICCD. Các biểu hiện của tình trạng này bao gồm gan chứa mỡ, xơ gan, suy dinh dưỡng, chậm phát triển, giảm lượng protein trong máu, kém yếu tố đông máu, thiếu máu tán huyết, gan to, rối loạn chức năng gan và hạ đường huyết. Phần lớn trường hợp NICCD không quá nghiêm trọng và triệu chứng sẽ biến mất sau khi trẻ tròn một tuổi, nếu nhận được điều trị phù hợp.

Tuy nhiên, có một số ít trường hợp, sau khi phục hồi từ NICCD, trẻ vẫn phát triển các triệu chứng khác trong thời kỳ thơ ấu, bao gồm sự chậm phát triển, mệt mỏi nghiêm trọng và rối loạn lipid máu. Đây là hậu quả của sự thiếu hụt citrin, được gọi là FTTDCD.

Khoảng hai tuổi, trẻ mắc NICCD thường có xu hướng ưa chuộng thực phẩm giàu đạm và chất béo, đồng thời không thích thực phẩm chứa đường và carbohydrate. Khi trưởng thành, một số người có thể gặp phải các vấn đề liên quan đến hệ thần kinh như rối loạn nhận thức, bồn chồn, mất trí nhớ, hành vi bất thường như hung hăng, cáu kỉnh, tăng động, co giật và thậm chí hôn mê.

Nguyên nhân

Các biến đổi bất thường trong gen SLC25A13 là nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng tắc nghẽn mật trong gan ở trẻ mới sinh do thiếu hụt citrin, đồng thời gây ra bệnh citrullinemia loại II ở người lớn.

Gen này đóng vai trò hướng dẫn cơ thể sản xuất citrin, một loại protein quan trọng của cơ thể. Citrin có nhiệm vụ di chuyển các phân tử trong tế bào để tham gia vào việc sản xuất và phân giải các loại đường đơn, tạo ra protein và duy trì chu trình urê. Những phân tử mà citrin vận chuyển còn đóng vai trò quan trọng trong quá trình tạo nucleotide, những thành phần cơ bản cấu thành ADN và ARN.

Khi có đột biến gen SLC25A13, khả năng tạo ra citrin hoạt động bình thường bị hạn chế, làm cho chu trình urê bị cản trở và quá trình tạo protein và nucleotide bị ngắt quãng. Hậu quả là lượng amoniac và các chất độc khác tích tụ trong cơ thể, gây ra các triệu chứng của tình trạng tắc nghẽn mật trong gan ở trẻ sơ sinh. Ngoài ra, sự thiếu hụt citrin cũng là nguyên nhân gây ra các triệu chứng của bệnh citrullinemia loại II ở người trưởng thành.

Chẩn đoán vàng da do thiếu hụt citrin

Chẩn đoán tình trạng thiếu citrin được thực hiện thông qua các kết quả xét nghiệm sinh hóa phản ánh sự thiếu hụt citrin và phát hiện các đột biến trên gen SLC25A13 qua xét nghiệm di truyền. Trong trường hợp không thể phát hiện các đột biến gây bệnh, phương pháp Western blot có thể được áp dụng để xác định.

Đối với trẻ mới sinh, trong khoảng từ 24 đến 48 giờ sau sinh, máu từ gót chân của trẻ sẽ được lấy để tiến hành sàng lọc sơ sinh, nhằm phát hiện rối loạn chuyển hóa citrulline loại II và các bệnh lý khác. Nếu kết quả sàng lọc chỉ ra rằng trẻ có nguy cơ cao mắc bệnh, bác sĩ sẽ tiến hành các xét nghiệm chẩn đoán bổ sung.

Cần lưu ý rằng, kết quả sàng lọc cho thấy nguy cơ cao không có nghĩa là trẻ đã mắc bệnh. Điều này có thể do lượng máu lấy ban đầu quá ít hoặc lấy sớm quá.

Cha mẹ cần đưa trẻ đi tái khám và làm các xét nghiệm xác nhận. Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, rối loạn chuyển hóa citrulline loại II có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ ngay sau khi sinh. Các xét nghiệm tiếp theo cần được thực hiện càng sớm càng tốt để xác định liệu trẻ có mắc bệnh hay không.

Xét nghiệm này bao gồm việc phân tích mẫu nước tiểu và máu của trẻ để tìm kiếm các dấu hiệu của rối loạn chuyển hóa citrullin. Nếu trẻ mắc rối loạn axit amin, một số chất độc hại sẽ tích tụ trong cơ thể với nồng độ cao, do đó, dựa vào nồng độ các chất này, bác sĩ có thể xác định tình trạng bệnh của trẻ.

Mức độ citrulline cao trong máu có thể là dấu hiệu của rối loạn chuyển hóa citrulline II. Đôi khi, bác sĩ cũng cần lấy mẫu da nhỏ để thực hiện xét nghiệm thêm. 

Hướng dẫn điều trị

Vậy, bệnh thiếu hụt citrin có chữa được không? Điều trị cho trẻ em, người già, mẹ bầu bị thiếu hụt citrin có khác nhau không? Về cơ bản, thiếu hụt citrin có thể chữa khỏi hoàn toàn. Cách điều trị chung của bệnh lý này cho hầu hết các đối tượng sẽ bao gồm điều chỉnh chế độ ăn và tránh lạm dụng các thực phẩm có hại.

Phương pháp điều trị cho trẻ em gặp vấn đề về ứ mật do thiếu enzyme citrin bao gồm việc áp dụng một chế độ ăn uống đặc biệt. Chế độ này cần bổ sung các loại vitamin hòa tan trong dầu và sử dụng sữa công thức không chứa lactose đối với trẻ em có tình trạng tiết galactose tăng cao.

Đồng thời, việc bổ sung chất béo bão hòa trung bình (MCT) cũng được khuyến khích nhằm cải thiện tình trạng ứ mật. Hạn chế lactose giúp giảm thiểu tình trạng galactosemia, trong khi việc sử dụng MCT hỗ trợ cải thiện khả năng chuyển hóa năng lượng trong gan, bị ảnh hưởng bởi sự thiếu hụt citrin. MCT khi được thủy phân và hấp thụ sẽ chuyển thành axit béo chuỗi trung bình tự do, từ đó cung cấp ATP trực tiếp cho gan.

Bên cạnh đó, để phòng tránh sự phát triển của các bệnh lý như CTLN2 (sự thiếu hụt citrin ở người lớn) hoặc FTTDCD, làm tăng nặng các triệu chứng, cần thực hiện các bước sau:

• Chế độ ăn giàu protein và lipid, giảm lượng carbohydrate.
• Việc bổ sung chất béo MCT giúp giảm thiểu nguy cơ hạ đường huyết và giảm lượng amoniac trong máu, nhờ vào việc cải thiện tình trạng thiếu ATP trong gan.
• Sử dụng arginine và natri pyruvate giúp ngăn chặn sự xuất hiện của các cơn tăng huyết áp.

Những điều cần tránh ở bệnh nhân thiếu citrin

Bệnh nhân thiếu citrin cần lưu ý các vấn đề dưới đây:

• Chế độ ăn giảm protein và tăng carbohydrate cùng lượng calo cao có thể hỗ trợ ngăn chặn tình trạng tăng urê trong máu do thiếu enzyme trong chu trình urê, nhưng lại không tốt cho người mắc bất kỳ hình thức bệnh thiếu citrin nào.
• Việc tăng cường carbohydrate làm tăng sản xuất NADH, cản trở quá trình tạo urê và thúc đẩy quá trình chuyển hóa citrate-malate, dẫn đến các vấn đề như tăng đường trong máu, gan nhiễm mỡ và tăng triglycerid.
• Sử dụng các loại đường như glycerol, fructose và glucose cũng cần được chú ý. Đối với thiếu hụt citrin ở người lớn (CTLN2), việc dùng glycerol trong điều trị khiến tình trạng phù não trở nên nghiêm trọng hơn. Vì thế, glycerol không được khuyến nghị cho người mắc CTLN2. NADH tạo ra từ quá trình phân hủy glycerol và fructose tại gan có thể gây rối loạn chức năng gan và tạo ra chất độc.
• Truyền glucose nồng độ cao cũng làm tăng nguy cơ hạ đường huyết. Trong khi đó, việc sử dụng mannitol dường như an toàn hơn.
• Về rượu, enzyme alcohol dehydrogenase (ADH) sản xuất NADH trong gan, nên việc uống rượu có thể kích hoạt bệnh CTLN2. Rượu nên được tránh hoàn toàn trong trường hợp này.

Như vậy, vàng da do thiếu hụt citrin là một tình trạng y khoa đặc biệt, nơi mà sự thiếu hụt của enzyme citrin dẫn đến các vấn đề về chuyển hóa, gây ra tình trạng vàng da. Citrin là một phần quan trọng của chu trình ure, giúp chuyển hóa các chất dinh dưỡng thành năng lượng và loại bỏ các chất độc ra khỏi cơ thể. Khi thiếu hụt citrin, quá trình chuyển hóa bị ảnh hưởng, gây ra tích tụ của bilirubin trong máu, từ đó làm da và các mô khác chuyển sang màu vàng.

Xem thêm: Da bị vàng là thiếu chất gì? Đọc ngay để biết!