Bệnh Pompe: Một rối loạn di truyền hiếm gặp nhưng nguy hiểm

Bệnh Pompe là gì?

Bệnh Pompe hay rối loạn dự trữ glycogen loại 2 là một bệnh di truyền, trong đó sự thiếu hụt enzyme axit alpha glucosidase (GAA) trong ty thể khiến không thể phân hủy glycogen trong lysosome thành glucose, dẫn đến tích tụ glycogen trong các mô tế bào. Điều này làm giảm khả năng hoạt động bình thường của một số cơ quan và mô đặc biệt là cơ tim, dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như suy tim.

Bệnh Pompe được phân thành 3 độ theo độ tuổi khởi phát và mức độ nghiêm trọng của bệnh như sau:

• Bệnh Pompe sơ sinh cổ điển: Là tình trạng bắt đầu ở trẻ sơ sinh vài tháng sau khi sinh với đặc điểm là yếu cơ, trương lực cơ kém, gan to và dị tật tim. Ngoài ra, trẻ chậm tăng cân và có vấn đề về hô hấp, nếu không được điều trị có thể tử vong vì suy tim khi trẻ được 12 - 18 tháng tuổi.
• Bệnh Pompe sơ sinh không cổ điển: Khởi phát ở trẻ sơ sinh thường xuất hiện khi trẻ được 1 tuổi. Bệnh có đặc điểm là các kỹ năng vận động chậm (như lăn và ngồi) và yếu cơ tiến triển. Tim có thể lớn bất thường (tim to) nhưng thường không bị suy tim. Sự yếu cơ trong chứng rối loạn này dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng về hô hấp và hầu hết trẻ em mắc bệnh Pompe khởi phát ở trẻ sơ sinh không điển hình chỉ sống được trong thời thơ ấu.
• Bệnh Pompe khởi phát muộn: Bệnh thường nhẹ hơn các dạng khác và ít liên quan đến tim, người bệnh vẫn bị yếu cơ dần dần, đặc biệt là ở chân và thân, cũng như khó kiểm soát nhịp thở có thể dẫn đến suy hô hấp.

Bệnh Pompe hiếm gặp được di truyền theo kiểu gen lặn trên nhiễm sắc thể thường nên cần phải có cả hai bản sao của gen mang đột biến từ cả bố và mẹ. Vì vậy, mặc dù cả cha và mẹ của đứa trẻ bị ảnh hưởng đều không có triệu chứng, việc sở hữu một bản sao gen đột biến sẽ dẫn đến bệnh tật cho đứa trẻ.

Bệnh di truyền theo cơ chế gen lặn rất khó phát hiện ở người mang mầm bệnh vì hầu như không có triệu chứng rõ ràng. Đến khi trẻ sinh ra có triệu chứng thì đã quá muộn nên các cặp vợ chồng nên thực hiện xét nghiệm gen lặn để sàng lọc bệnh Pompe và các bệnh di truyền khác. Điều này sẽ giúp giảm thiểu số trẻ em sinh ra bị dị tật bẩm sinh hoặc mắc các bệnh di truyền nguy hiểm đến tính mạng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh Pompe

Bệnh Pompe gây ra tình trạng yếu cơ tiến triển, đặc biệt là ở các cơ xương ở hông, chân, vai, cánh tay và cơ hoành. Trẻ sơ sinh có thể có trương lực cơ kém, có thể xảy ra hiện tượng phì đại tim (tim to), gan (gan to) và lưỡi (lưỡi phì đại).

Các triệu chứng bệnh Pompe ở trẻ sơ sinh khác có thể bao gồm:

• Khó tăng cân và tăng trưởng như mong đợi (không phát triển);
• Khó thở;
• Vấn đề trong ăn uống;
• Nhiễm trùng đường hô hấp;
• Vấn đề về thính giác.

Các triệu chứng bệnh Pompe khởi phát muộn có thể nhẹ hơn và tiến triển chậm hơn. Tuy nhiên, bệnh vẫn có thể gây suy nhược nghiêm trọng và các vấn đề về hô hấp. Các triệu chứng có thể bao gồm:

• Chân và thân ngày càng yếu đi;
• Khó đi lại tăng;
• Đau cơ trên một diện rộng;
• Mất khả năng tập thể dục;
• Thường xuyên bị ngã;
• Nhiễm trùng đường hô hấp thường xuyên;
• Khó thở khi gắng sức;
• Đau đầu vào buổi sáng;
• Mệt mỏi trong ngày;
• Sụt cân;
• Khó nuốt;
• Nhịp tim không đều (rối loạn nhịp tim);
• Khó nghe ngày càng tăng.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh Pompe

Nếu không điều trị bệnh Pompe khởi phát ở trẻ sơ sinh sẽ gây tử vong sớm ở trẻ nhỏ. Nhiều người mắc bệnh Pompe có vấn đề về hô hấp và tim. Hầu như tất cả những người mắc bệnh đều bị yếu cơ. Hầu hết mọi người sẽ cần hỗ trợ oxy và hỗ trợ di chuyển trong quá trình bệnh.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu bạn hoặc con bạn có dấu hiệu và triệu chứng kể trên của bệnh Pompe, cần đến gặp bác sĩ ngay lập tức. Chẩn đoán sớm có thể cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống của trẻ em và người lớn mắc chứng rối loạn này.

Nguyên nhân dẫn đến bệnh Pompe

Đột biến gen GAA gây ra bệnh Pompe. Gen GAA chịu trách nhiệm tạo ra một loại enzyme gọi là axit alpha glucosidase. Cơ thể sử dụng enzyme này để phân hủy glycogen một dạng đường phức tạp.

Cơ thể thường chuyển đổi glycogen thành glucose để sử dụng làm năng lượng. Axit alpha glucosidase hoạt động trong các ngăn bên trong tế bào của bạn gọi là lysosome. Lysosome giống như trung tâm tái chế trong tế bào của bạn. Các enzyme giúp phân hủy các chất và đưa chúng đến cơ thể bạn để thực hiện chức năng mới, chẳng hạn như cung cấp năng lượng.

Nếu bạn mắc bệnh Pompe, đột biến gen GAA sẽ làm giảm hoặc thiếu hoàn toàn axit alpha glucosidase. Nếu không có enzyme này, cơ thể bạn không thể phân hủy glycogen một cách hiệu quả. Glycogen tích tụ trong lysosome của bạn, gây tổn thương cơ nghiêm trọng, dẫn đến các triệu chứng của bệnh.

Mức độ thiếu hụt axit alpha glucosidase (GAA) được quyết định bởi bản chất của các biến thể ở mỗi bản sao trong số 2 bản sao gen GAA (1 từ bố với biến thể A và 1 từ mẹ với biến thể B) và tác động kết hợp của chúng. Nói chung các biến thể này càng gây ra sự thiếu hụt GAA nhiều thì các triệu chứng khởi phát càng sớm, tiến triển bệnh càng nhanh và mức độ nghiêm trọng trên lâm sàng càng lớn. Tuy nhiên, biểu hiện lâm sàng của bệnh Pompe không chỉ được quyết định bởi bản chất của các biến thể gây bệnh di truyền ở 2 bản sao gen GAA mà còn bị ảnh hưởng bởi một số yếu tố di truyền, biểu sinh và môi trường vẫn chưa được biết đến. Những điều sau này có thể bao gồm chế độ ăn uống, lối sống, tập thể dục…