Bệnh Pompe: Một rối loạn di truyền hiếm gặp nhưng nguy hiểm

Bệnh lý về dữ trữ glycogen có 8 tuýp trong đó bệnh Pompe thuộc tuýp 2. Nó chiếm 15% trong tất các các bệnh lý về dự trữ glycogen.

Glycogen sẽ tạo ra đường đưa vào máu khi cơ thể cần năng lượng. Vì thiếu men axit alpha glucosidase (GAA) làm glycogen không thể phân hủy, và sẽ tích tụ ở các cơ quan đặc biệt ở cơ như cơ xương, cơ tim và gây ra tổn thương tại các vị trí đó.

Mức độ nghiêm trọng của bệnh và độ tuổi khởi phát, có liên quan đến mức độ thiếu hụt men GAA.

Dựa vào thời điểm khởi phát bệnh Pompe chia làm hai:

• Khởi phát sớm (dạng trẻ sơ sinh) là do thiếu hụt hoàn toàn hoặc gần hoàn toàn men GAA. Các triệu chứng bắt đầu trong những tháng đầu đời, với các vấn đề về ăn uống, tăng cân kém, khó thở, yếu cơ, tim to, mềm nhũn... Nếu không có liệu pháp thay thế enzyme, hầu hết trẻ sơ sinh tử vong do các biến chứng về tim hoặc hô hấp trước sinh nhật đầu tiên của chúng.
• Khởi phát muộn (trẻ vị thành niên/người lớn) là kết quả của tình trạng thiếu hụt một phần GAA và có thể bắt đầu sớm nhất là vào mười năm đầu tiên của thời thơ ấu hoặc kéo dài đến tận tuổi trưởng thành. Yếu cơ tiến triển đến tử vong do suy hô hấp sau vài năm. Tim thường không bị ảnh hưởng.

Bệnh Pompe hiếm gặp được di truyền theo kiểu gen lặn trên nhiễm sắc thể thường nên cần phải có cả hai bản sao của gen lặn từ cả bố và mẹ. Vì vậy, không thể phòng ngừa nếu các đột biến gây bệnh chưa được xác định ở các thành viên trong gia đình.

Bệnh di truyền theo cơ chế gen lặn rất khó phát hiện ở người mang mầm bệnh vì hầu như không có triệu chứng rõ ràng. Đến khi trẻ sinh ra có triệu chứng thì đã quá muộn nên các cặp vợ chồng nên thực hiện xét nghiệm gen lặn để sàng lọc bệnh Pompe và các bệnh di truyền khác. Xét nghiệm gen cho các thành viên trong gia đình và xét nghiệm trước sinh cho những thai kỳ có nguy cơ cao là phù hợp khi trong gia đình có người ghi nhận độ biến gen. Điều này sẽ giúp giảm thiểu số trẻ em sinh ra bị dị tật bẩm sinh hoặc mắc các bệnh di truyền nguy hiểm đến tính mạng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh Pompe

Tùy vào thời điểm khởi phát và triệu chứng mà bệnh được chia làm ba thể:

• Pompe sơ sinh điển hình: Xuất hiện vài tháng sau sinh biểu hiện ở cơ quan:
  • Hệ hô hấp: Suy yếu cơ hô hấp có thể gây ra các đợt viêm phổi và nhiễm trùng đường hô hấp trên lặp đi lặp lại, suy hô hấp dẫn đến bệnh tật và tử vong sớm.
  • Hệ tim mạch: Bệnh cơ tim phì đại, suy tim sung huyết, rối loạn dẫn truyền.
  • Hệ tiêu hóa: Lưỡi to, khó bú do trương lực cơ mặt thấp, yếu cơ miệng và lưỡi to; điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển và cân nặng, gan to, lách to.
  • Hệ cơ xương: Giảm trương lực cơ từ khi sinh, giảm phản xạ/mất phản xạ, Yếu cơ, co cứng và biến dạng khớp, chẳng hạn như cong vẹo cột sống, có thể xảy ra do các kiểu chuyển động bù trừ do yếu cơ lan rộng và hạn chế khả năng vận động.
• Pompe sơ sinh không điển hình: Xuất hiện trong năm đầu tiên với triệu chứng ít nghiêm trọng hơn thể cổ điển.
  • Kỹ năng vận động chậm, chẳng hạn như ngồi dậy và lăn qua.
  • Yếu cơ tiến triển
  • Bệnh tim to - Ít xảy ra hơn so với loại cổ điển.
  • Hô hấp kém.
• Pompe người lớn: Biểu hiện ở:
  • Hệ cơ xương: Yếu cơ phần trên của tay và chân sau đó là tiến triển đến là cơ hoành và các cơ hô hấp phụ, giảm phản xạ, rối loạn dáng đi, đau cơ và chuột rút, teo cơ, mệt mỏi và uể oải - Không dung nạp gắng sức.
  • Hệ hô hấp: Khó thở khi gắng sức, khi nằm, rối loạn hô hấp khi ngủ, ngưng thở khi ngủ, ho kém, nhiễm trùng đường hô hấp thường xuyên.
  • Ngoài ra còn có khó nuốt, khó nhai, giảm cân, xuất huyết dưới nhện do vỡ phình mạch.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh Pompe

Thể trưởng thành thì các biến chứng như suy hô hấp hoặc ít gặp hơn vỡ phình động mạch có thể gây ra tử vong. Thể trẻ sơ sinh điển hình thì hầu hết là tử vong và thường xảy ra trong 1 - 2 năm đầu sau sinh nếu không điều trị. Trong đó, bệnh phì đại tim với tình trạng tắc nghẽn tiến triển đường ra của máu là nguyên nhân chính gây tử vong. Yếu cơ hô hấp làm tăng nguy cơ viêm phổi. Khởi phát lâm sàng muộn hơn thường tương ứng với các triệu chứng sẽ tiến triển chậm hơn. Thể sơ sinh không điển hình thì có thể chậm hơn và trẻ nếu không điều trị sẽ tiến triển đến suy hô hấp hoặc ít gặp hơn là suy tim và chết khi còn nhỏ.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu bạn hoặc con bạn có dấu hiệu và triệu chứng kể trên của bệnh Pompe, cần đến gặp bác sĩ ngay lập tức. Chẩn đoán sớm và điều trị sớm cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống cũng như tiên lượng sống của trẻ em và người lớn mắc chứng rối loạn này.

Đột biến gen GAA gây ra bệnh Pompe. Gen GAA chịu trách nhiệm tạo ra một loại enzyme gọi là axit alpha glucosidase. Cơ thể sử dụng enzyme này để phân hủy glycogen một dạng đường để tạo năng lượng.

Nếu bạn mắc bệnh Pompe, đột biến gen GAA sẽ làm giảm hoặc thiếu hoàn toàn axit alpha glucosidase. Nếu không có enzyme này, cơ thể bạn không thể phân hủy glycogen một cách hiệu quả. Glycogen tích tụ trong lysosome của bạn, gây tổn thương cơ nghiêm trọng, dẫn đến các triệu chứng của bệnh.

Nói chung các biến thể này càng gây ra sự thiếu hụt GAA nhiều thì các triệu chứng khởi phát càng sớm, tiến triển bệnh càng nhanh và mức độ nghiêm trọng trên lâm sàng càng lớn.