Thoái hóa thần kinh và những điều cần biết

Thoái hóa thần kinh là bệnh lý gì?

Bệnh thoái hóa thần kinh là tình trạng làm tổn thương và phá hủy dần dần các bộ phận của hệ thần kinh đặc biệt là các vùng não. Những tình trạng này thường phát triển chậm và các ảnh hưởng cũng như triệu chứng có xu hướng xuất hiện muộn hơn trong cuộc sống.

Một số loại bệnh thoái hóa thần kinh chính bao gồm (nhưng không giới hạn):

• Các bệnh về sa sút trí tuệ: Những bệnh này gây tổn thương dần dần ở nhiều vùng khác nhau trong não, khiến các tế bào thần kinh ở một số vùng trong não bị chết. Điều đó sau đó có thể gây ra một loạt các triệu chứng tùy thuộc vào vùng não bị ảnh hưởng. Chúng bao gồm nhiều tình trạng, chẳng hạn như bệnh Alzheimer, chứng mất trí nhớ vùng trán, bệnh não chấn thương mãn tính (CTE), chứng mất trí nhớ thể Lewy và bệnh não TDP-43 liên quan đến tuổi tác chiếm ưu thế ở hệ viền (LATE).
• Bệnh mất myelin: Những bệnh này liên quan đến tổn thương hoặc mất myelin, ảnh hưởng đến việc gửi và chuyển tiếp các tín hiệu thần kinh. Các ví dụ bao gồm bệnh đa xơ cứng (MS) và rối loạn phổ viêm tủy thị thần kinh (NMOSD).
• Bệnh loại Parkinson: Những bệnh này xảy ra do tổn thương các tế bào thần kinh cụ thể trong não giúp quản lý sự phối hợp và kiểm soát chính xác các chuyển động của cơ. Điều này bao gồm bệnh Parkinson và các dạng bệnh Parkinson khác (thuật ngữ chung chỉ các tình trạng trông giống như bệnh Parkinson).
• Bệnh thần kinh vận động: Những bệnh này xảy ra khi các tế bào thần kinh kiểm soát chuyển động chết đi. Các ví dụ bao gồm bệnh xơ cứng teo cơ một bên (ALS thường được gọi là “bệnh Lou Gehrig”) và bệnh liệt trên nhân tiến triển (PSP).
• Bệnh Prion: Đây là một loại bệnh protein gấp sai gây tổn thương não nghiêm trọng trong thời gian tương đối ngắn (hầu hết mọi người không thể sống sót quá một năm). Bệnh Creutzfeldt-Jakob là bệnh phổ biến nhất và hầu hết các trường hợp xảy ra không rõ nguyên nhân. Nó cũng có thể do di truyền (thời gian sống sót của những trường hợp này là từ 1 đến 10 năm).

Sự thoái hóa thần kinh có thể được tìm thấy trong não ở nhiều cấp độ khác nhau của thần kinh, từ phân tử đến hệ thống. Bởi vì không có cách nào để đảo ngược quá trình thoái hóa ngày càng tăng của tế bào thần kinh nên những căn bệnh này được coi là không thể chữa khỏi. Hai yếu tố chính góp phần gây ra thoái hóa thần kinh là stress oxy hóa và viêm nhiễm.

Những dấu hiệu và triệu chứng của Thoái hóa thần kinh

Các triệu chứng của bệnh thoái hóa thần kinh rất khác nhau. Một số có thể có mối liên hệ rõ ràng với bệnh thoái hóa não. Các triệu chứng khác có thể dường như hoàn toàn không liên quan nếu không có xét nghiệm cụ thể.

Nói chung, các loại tình trạng khác nhau gây ra các triệu chứng sau:

• Bệnh sa sút trí tuệ: Những bệnh này gây nhầm lẫn, mất trí nhớ, khó suy nghĩ hoặc tập trung và thay đổi hành vi.
• Bệnh mất myelin: Các triệu chứng thường gặp bao gồm ngứa ran hoặc tê, đau, co thắt cơ, yếu và tê liệt, các vấn đề về phối hợp và mệt mỏi.
• Các bệnh thuộc loại Parkinson: Những bệnh này thường liên quan đến cử động chậm lại, run rẩy, vấn đề về thăng bằng, bước đi lê lết và tư thế khom lưng.
• Bệnh thần kinh vận động: Những bệnh này ảnh hưởng đến các bộ phận của não và hệ thần kinh chịu trách nhiệm kiểm soát cơ bắp. Khi các tế bào thần kinh ở những khu vực đó chết đi sẽ mất khả năng kiểm soát cơ bắp. Điều đó gây ra sự yếu cơ và cuối cùng là tê liệt.

Biến chứng có thể gặp khi mắc Thoái hóa thần kinh

Các biến chứng thường gặp ở bệnh thoái hóa thần kinh vì những bệnh này làm tổn thương các bộ phận của não và hệ thần kinh. Khi tổn thương trở nên trầm trọng hơn sẽ mất đi chức năng mà vùng bị tổn thương từng kiểm soát. Một số biến chứng có thể xảy ra bao gồm:

• Rối loạn vận động ảnh hưởng đến sức mạnh, tính linh hoạt, sự nhanh nhẹn và phản xạ. Khi những điều đó giảm đi, nguy cơ té ngã và gãy xương sẽ tăng lên.
• Rối loạn tế bào thần kinh vận động gây tê liệt dần dần. Khi điều này ảnh hưởng đến các cơ kiểm soát hơi thở, nó sẽ làm tăng nguy cơ viêm phổi và các tình trạng hô hấp khác.
• Bệnh sa sút trí tuệ ảnh hưởng đến trí nhớ, khả năng phán đoán và suy nghĩ. Khi những điều này trở nên tồi tệ hơn, người bệnh thường không thể sống độc lập được nữa vì những rủi ro đối với sức khỏe và sự an toàn của người bệnh.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bất cứ khi nào bạn có các triệu chứng hoặc vấn đề liên quan đến não ảnh hưởng đến thói quen và hoạt động của bạn. Việc phát hiện và điều trị sớm các bệnh thoái hóa thần kinh có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong việc trì hoãn diễn tiến bệnh nặng hơn và giảm thiểu các biến chứng xảy ra.

Nguyên nhân dẫn đến Thoái hóa thần kinh

Trong nhiều trường hợp, không có một nguyên nhân nào cả. Tuy nhiên, một số bệnh thoái hóa thần kinh có nguyên nhân nhất định. Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng, trong mọi bệnh thoái hóa thần kinh, đều có một loại protein bất thường liên quan, trở nên độc hại đối với các tế bào thần kinh, dẫn đến chết tế bào và suy giảm nhận thức.

Khi bệnh tiến triển, các tế bào thần kinh bổ sung có thể bị kích thích quá mức và cũng chết. Hơn nữa, khi tế bào chết, tình trạng viêm xảy ra, khiến tế bào chết thêm. Cuối cùng, nhiều yếu tố góp phần vào sự tiến triển của bệnh ở giai đoạn sau.

Protein liên quan đến bệnh thoái hóa thần kinh:

• Beta amyloid: Một loại protein chính liên quan đến bệnh Alzheimer, nhưng cũng có thể hiện diện trong chứng mất trí nhớ thể Lewy.
• Tau: Cùng với beta-amyloid, nó bao gồm bệnh lý bệnh Alzheimer. Tuy nhiên, nó cũng có thể xuất hiện ở các bệnh NDD khác như liệt siêu nhân tiến triển, hội chứng Croticobasal, các loại thoái hóa thùy trán thái dương và bệnh não chấn thương mãn tính.
• Synuclein: Một loại protein thường thấy trong bệnh Parkinson (có hoặc không có thay đổi về nhận thức), chứng mất trí nhớ thể Lewy và teo đa hệ thống.
• TDP-43: Xuất hiện trong bệnh xơ cứng teo cơ một bên (ALS), các loại thoái hóa thùy trán, xơ cứng vùng đồi thị (sẹo tiến triển ở vùng đồi thị).
• Huntington: Một loại protein đột biến có trong bệnh Huntington.
• PrP Sc: Protein chính trong bệnh Creutzfeldt-Jakob (CJD).