Thoái hóa thần kinh và những điều cần biết

Thoái hóa thần kinh là bệnh lý gì?

Bệnh thoái hóa thần kinh là tình trạng làm tổn thương và phá hủy dần dần các bộ phận của hệ thần kinh đặc biệt là các vùng não. Những tình trạng này thường phát triển chậm và các ảnh hưởng cũng như triệu chứng có xu hướng xuất hiện muộn hơn trong cuộc sống.

Một số loại bệnh thoái hóa thần kinh chính bao gồm (nhưng không giới hạn):

• Các bệnh về sa sút trí tuệ: Những bệnh này gây tổn thương dần dần ở nhiều vùng khác nhau trong não, khiến các tế bào thần kinh ở một số vùng trong não bị chết. Điều đó sau đó có thể gây ra một loạt các triệu chứng tùy thuộc vào vùng não bị ảnh hưởng. Chúng bao gồm nhiều tình trạng, chẳng hạn như bệnh Alzheimer, chứng mất trí nhớ vùng trán, bệnh não chấn thương mãn tính (CTE), chứng mất trí nhớ thể Lewy và bệnh não TDP-43 liên quan đến tuổi tác chiếm ưu thế ở hệ viền (LATE).
• Bệnh mất myelin: Những bệnh này liên quan đến tổn thương hoặc mất myelin, ảnh hưởng đến việc gửi và chuyển tiếp các tín hiệu thần kinh. Các ví dụ bao gồm bệnh đa xơ cứng (MS) và rối loạn phổ viêm tủy thị thần kinh (NMOSD).
• Bệnh loại Parkinson: Những bệnh này xảy ra do tổn thương các tế bào thần kinh cụ thể trong não giúp quản lý sự phối hợp và kiểm soát chính xác các chuyển động của cơ. Điều này bao gồm bệnh Parkinson và các dạng bệnh Parkinson khác (thuật ngữ chung chỉ các tình trạng trông giống như bệnh Parkinson).
• Bệnh thần kinh vận động: Những bệnh này xảy ra khi các tế bào thần kinh kiểm soát chuyển động chết đi. Các ví dụ bao gồm bệnh xơ cứng teo cơ một bên (ALS thường được gọi là “bệnh Lou Gehrig”) và bệnh liệt trên nhân tiến triển (PSP).
• Bệnh Prion: Đây là một loại bệnh protein gấp sai gây tổn thương não nghiêm trọng trong thời gian tương đối ngắn (hầu hết mọi người không thể sống sót quá một năm). Bệnh Creutzfeldt-Jakob là bệnh phổ biến nhất và hầu hết các trường hợp xảy ra không rõ nguyên nhân. Nó cũng có thể do di truyền (thời gian sống sót của những trường hợp này là từ 1 đến 10 năm).

Sự thoái hóa thần kinh có thể được tìm thấy trong não ở nhiều cấp độ khác nhau của thần kinh, từ phân tử đến hệ thống. Bởi vì không có cách nào để đảo ngược quá trình thoái hóa ngày càng tăng của tế bào thần kinh nên những căn bệnh này được coi là không thể chữa khỏi. Hai yếu tố chính góp phần gây ra thoái hóa thần kinh là stress oxy hóa và viêm nhiễm.

Những dấu hiệu và triệu chứng của Thoái hóa thần kinh

Các triệu chứng của bệnh thoái hóa thần kinh rất khác nhau. Một số có thể có mối liên hệ rõ ràng với bệnh thoái hóa não. Các triệu chứng khác có thể dường như hoàn toàn không liên quan nếu không có xét nghiệm cụ thể.

Nói chung, các loại tình trạng khác nhau gây ra các triệu chứng sau:

• Bệnh sa sút trí tuệ: Những bệnh này gây nhầm lẫn, mất trí nhớ, khó suy nghĩ hoặc tập trung và thay đổi hành vi.
• Bệnh mất myelin: Các triệu chứng thường gặp bao gồm ngứa ran hoặc tê, đau, co thắt cơ, yếu và tê liệt, các vấn đề về phối hợp và mệt mỏi.
• Các bệnh thuộc loại Parkinson: Những bệnh này thường liên quan đến cử động chậm lại, run rẩy, vấn đề về thăng bằng, bước đi lê lết và tư thế khom lưng.
• Bệnh thần kinh vận động: Những bệnh này ảnh hưởng đến các bộ phận của não và hệ thần kinh chịu trách nhiệm kiểm soát cơ bắp. Khi các tế bào thần kinh ở những khu vực đó chết đi sẽ mất khả năng kiểm soát cơ bắp. Điều đó gây ra sự yếu cơ và cuối cùng là tê liệt.

Biến chứng có thể gặp khi mắc Thoái hóa thần kinh

Các biến chứng thường gặp ở bệnh thoái hóa thần kinh vì những bệnh này làm tổn thương các bộ phận của não và hệ thần kinh. Khi tổn thương trở nên trầm trọng hơn sẽ mất đi chức năng mà vùng bị tổn thương từng kiểm soát. Một số biến chứng có thể xảy ra bao gồm:

• Rối loạn vận động ảnh hưởng đến sức mạnh, tính linh hoạt, sự nhanh nhẹn và phản xạ. Khi những điều đó giảm đi, nguy cơ té ngã và gãy xương sẽ tăng lên.
• Rối loạn tế bào thần kinh vận động gây tê liệt dần dần. Khi điều này ảnh hưởng đến các cơ kiểm soát hơi thở, nó sẽ làm tăng nguy cơ viêm phổi và các tình trạng hô hấp khác.
• Bệnh sa sút trí tuệ ảnh hưởng đến trí nhớ, khả năng phán đoán và suy nghĩ. Khi những điều này trở nên tồi tệ hơn, người bệnh thường không thể sống độc lập được nữa vì những rủi ro đối với sức khỏe và sự an toàn của người bệnh.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bất cứ khi nào bạn có các triệu chứng hoặc vấn đề liên quan đến não ảnh hưởng đến thói quen và hoạt động của bạn. Việc phát hiện và điều trị sớm các bệnh thoái hóa thần kinh có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong việc trì hoãn diễn tiến bệnh nặng hơn và giảm thiểu các biến chứng xảy ra.

Nguyên nhân dẫn đến Thoái hóa thần kinh

Trong nhiều trường hợp, không có một nguyên nhân nào cả. Tuy nhiên, một số bệnh thoái hóa thần kinh có nguyên nhân nhất định. Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng, trong mọi bệnh thoái hóa thần kinh, đều có một loại protein bất thường liên quan, trở nên độc hại đối với các tế bào thần kinh, dẫn đến chết tế bào và suy giảm nhận thức. 

Khi bệnh tiến triển, các tế bào thần kinh bổ sung có thể bị kích thích quá mức và cũng chết. Hơn nữa, khi tế bào chết, tình trạng viêm xảy ra, khiến tế bào chết thêm. Cuối cùng, nhiều yếu tố góp phần vào sự tiến triển của bệnh ở giai đoạn sau.

Protein liên quan đến bệnh thoái hóa thần kinh:

• Beta amyloid: Một loại protein chính liên quan đến bệnh Alzheimer, nhưng cũng có thể hiện diện trong chứng mất trí nhớ thể Lewy.
• Tau: Cùng với beta-amyloid, nó bao gồm bệnh lý bệnh Alzheimer. Tuy nhiên, nó cũng có thể xuất hiện ở các bệnh NDD khác như liệt siêu nhân tiến triển, hội chứng Croticobasal, các loại thoái hóa thùy trán thái dương và bệnh não chấn thương mãn tính.
• Synuclein: Một loại protein thường thấy trong bệnh Parkinson (có hoặc không có thay đổi về nhận thức), chứng mất trí nhớ thể Lewy và teo đa hệ thống.
• TDP-43: Xuất hiện trong bệnh xơ cứng teo cơ một bên (ALS), các loại thoái hóa thùy trán, xơ cứng vùng đồi thị (sẹo tiến triển ở vùng đồi thị).
• Huntington: Một loại protein đột biến có trong bệnh Huntington.
• PrP Sc: Protein chính trong bệnh Creutzfeldt-Jakob (CJD).

Những ai có nguy cơ mắc Thoái hóa thần kinh?

Bất kỳ đối tượng nào cũng có thể mắc các bệnh Thoái hóa thần kinh. Hầu hết các tình trạng này đều liên quan chặt chẽ đến tuổi tác và có nhiều khả năng xảy ra ở những người trên 65 tuổi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc Thoái hóa thần kinh

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh Thoái hóa thần kinh bao gồm:

• Tuổi tác: Đây thường là yếu tố quan trọng nhất trong việc phát triển các bệnh thoái hóa thần kinh. Càng lớn tuổi thì cơ hội phát triển các bệnh thoái hoá thần kinh càng lớn. Một số bệnh thoái hóa não có thể bắt đầu sớm hơn, nhưng điều này ít phổ biến hơn.
• Di truyền: Nhiều bệnh thoái hóa thần kinh có mối liên hệ chặt chẽ với tiền căn gia đình. Điều đó thường là do những đột biến cụ thể có thể di truyền làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Đột biến tự phát cũng có thể xảy ra và đôi khi sự kết hợp của các gen đóng một vai trò nào đó.
• Môi trường: Môi trường có thể là yếu tố chính trong việc phát triển những tình trạng này. Tiếp xúc với ô nhiễm, hóa chất và chất độc, một số loại bệnh nhiễm trùng và thậm chí cả nơi sống đều có thể đóng một vai trò nào đó (ví dụ, mức vitamin D thấp hơn, phổ biến hơn khi bạn sống càng xa xích đạo Trái đất, có liên quan đến chứng mất trí nhớ, bệnh tật).
• Tiền căn bệnh: Tiền căn bệnh và điều trị đều có thể đóng vai trò trong việc phát triển các bệnh thoái hóa thần kinh. Một số tình trạng thoái hóa thần kinh có thể xảy ra do các sự kiện y tế cụ thể hoặc có thể trở nên tồi tệ hơn do chúng.
• Thói quen sinh hoạt: Ví dụ bao gồm những gì bạn ăn, mức độ năng động của bạn, bạn có sử dụng các sản phẩm thuốc lá hay không, bạn uống bao nhiêu rượu và nhiều hơn thế nữa.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán Thoái hóa thần kinh

Chẩn đoán bệnh thoái hóa thần kinh khác nhau tùy thuộc vào tình trạng bệnh bằng cách hỏi về các triệu chứng và tiền sử bệnh. Một số tình trạng khác có thể được chẩn đoán bằng các xét nghiệm cụ thể bao gồm:

• Xét nghiệm máu và xét nghiệm di truyền đôi khi chỉ cần thiết để chẩn đoán một số tình trạng thoái hóa thần kinh.
• Hình ảnh học: Chụp cắt lớp vi tính (CT), chụp cộng hưởng từ (quét MRI) và các xét nghiệm hình ảnh khác thường rất quan trọng trong việc chẩn đoán các tình trạng này. Chúng cho phép quan sát não và xác định xem có tổn thương hoặc thay đổi nào cho thấy bạn bị thoái hóa thần kinh hay loại trừ các nguyên nhân khác hay không.
• Mô bệnh học (phân tích mô vi mô) sau khi chết: Một số tình trạng thoái hóa thần kinh chẳng hạn như bệnh Pick hoặc bệnh não chấn thương mãn tính không thể chẩn đoán được khi bạn còn sống. Cách duy nhất để xác nhận chẩn đoán chắc chắn là xem xét các mẫu não của bạn dưới kính hiển vi sau khi khám nghiệm tử thi.

Điều trị Thoái hóa thần kinh

Nội khoa

Hiện nay, không có phương pháp điều trị đặc hiệu cho phần lớn các bệnh này. Nhưng các phương pháp được đưa ra để làm chậm sự tiến triển của các triệu chứng, giảm đau, tăng khả năng vận động và duy trì chất lượng cuộc sống.

Tùy từng trường hợp có thể sử dụng thuốc để kiểm soát các triệu chứng và các giải pháp khác nhau. Thông thường người ta phải dùng đến các biện pháp phục hồi chức năng tâm thần kinh, vật lý trị liệu, trị liệu ngôn ngữ và liệu pháp vận động. Tất cả những phương pháp này đều có thể giúp bệnh nhân cải thiện.

Ngoại khoa

Đối với những người được chẩn đoán mắc nhóm rối loạn thoái hóa thần kinh gọi là rối loạn vận động như Parkinson, một kỹ thuật phẫu thuật được gọi là kích thích não sâu hay DBS, có thể giúp giảm triệu chứng đáng kể.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến Thoái hóa thần kinh

Chế độ sinh hoạt:

Xây dựng chế độ sinh hoạt lành mạnh:

• Hợp tác với bác sĩ trong suốt quá trình điều trị bệnh. Tái khám đúng lịch hẹn.
• Liên hệ với bác sĩ ngay khi có triệu chứng bất thường xảy ra.
• Tăng cường vận động, tập các bài tập thể dục thể thao nhẹ nhàng, kiểm soát cân nặng.
• Đeo thiết bị bảo hộ khi cần thiết đặc biệt là thiết bị bảo vệ vùng đầu để hạn chế chấn thương.
• Kiểm soát căng thẳng, giữ tinh thần thoải mái, lạc quan, nghỉ ngơi hợp lý.
• Không sử dụng chất kích thích, hút thuốc lá.

Chế độ dinh dưỡng:

Xây dựng chế độ ăn lành mạnh:

• Ăn chậm nhai kỹ, có thể làm nhuyễn, mềm thức ăn, có thể chia nhỏ bữa ăn trong ngày.
• Chế độ ăn nên đầy đủ chất dinh dưỡng, tăng cường thêm nhóm thực phẩm chứa omega 3 có trong các loại cá như cá hồi, cá mòi, cá ngừ, cá thu… tăng thêm rau xanh, củ quả và đa dạng các loại trái cây như bông cải xanh, việt quất, hạt bí là những thực phẩm tốt cho hệ thần kinh.
• Caffeine, trà xanh và chocolate đen cũng là những thực phẩm tốt cho hệ thần kinh nếu sử dụng vừa đủ.
• Hạn chế thức ăn chứa nhiều chất béo không tốt như thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn hay đóng hộp.
• Hạn chế ăn mặn hoặc quá nhiều tinh bột và đường, các thực phẩm lên men.
• Uống nhiều nước trong ngày.

Phương pháp phòng ngừa Thoái hóa thần kinh

Mặc dù các bệnh thoái hóa thần kinh không thể phòng ngừa được nhưng có những điều bạn có thể làm để giảm nguy cơ mắc bệnh. Vì những bệnh này thường do sự kết hợp của nhiều yếu tố nên việc giảm số lượng các yếu tố có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh, bao gồm:

• Ăn một chế độ ăn uống cân bằng. Chế độ ăn uống ảnh hưởng đến sức khỏe não bộ của bạn.
• Duy trì hoạt động thể chất và duy trì cân nặng khỏe mạnh.
• Mang thiết bị bảo vệ an toàn khi cần thiết đặc biệt là bảo vệ vùng đầu. Chấn thương ở đầu, đặc biệt là chấn thương sọ não, có thể làm tăng mạnh nguy cơ mắc chứng rối loạn thoái hóa thần kinh. Điều đó làm cho thiết bị an toàn trở nên vô giá trong việc ngăn ngừa chấn thương và bảo vệ sức khỏe não bộ của bạn về lâu dài.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ hằng năm. Giúp tránh hoặc trì hoãn các tình trạng bệnh lý mãn tính mà sau này có thể góp phần gây ra các bệnh thoái hóa thần kinh. Những lần thăm khám này cũng có thể giúp phát hiện sớm các bệnh thoái hóa thần kinh.

Các câu hỏi thường gặp về Thoái hóa thần kinh

Rối loạn thoái hóa thần kinh phổ biến như thế nào?

Tỷ lệ rối loạn thoái hóa thần kinh thay đổi tùy theo từng loại bệnh. Cứ 10 người từ 65 tuổi trở lên thì có một người mắc bệnh Alzheimer, chứng rối loạn thoái hóa thần kinh phổ biến nhất.

Các triệu chứng của bệnh ở mỗi người có giống nhau không? Vì sao?

Các triệu chứng của bệnh thoái hóa thần kinh có thể rất khác nhau, ngay cả ở những người mắc bệnh tương tự. Vì:

• Bộ não của mỗi người là duy nhất. Không có hai bộ não nào được hình thành và hoạt động giống hệt nhau. Điều đó có nghĩa là cùng một tình trạng vẫn có thể ảnh hưởng khác nhau đến hai người.
• Bệnh thoái hóa thần kinh xảy ra vì nhiều lý do khác nhau. Các nguyên nhân có thể có có thể rất khác nhau đối với những tình trạng này, thậm chí giữa các tình trạng cùng loại.
• Các triệu chứng phụ thuộc vào vị trí bị ảnh hưởng. Các bộ phận của não hoặc hệ thần kinh bị ảnh hưởng sẽ xác định các triệu chứng của những tình trạng này.

Bệnh có thể được ngăn ngừa trước không?

Bệnh thoái hóa thần kinh xảy ra không lường trước được. Hầu hết chúng xảy ra vì những lý do chưa được hiểu đầy đủ. Bởi vì cả hai sự thật đó, chúng không thể ngăn ngừa được.

Bệnh thoái hóa thần kinh kéo dài bao lâu?

Một khi các bệnh thoái hóa thần kinh phát triển không thể điều trị trở về ban đầu được, các bệnh thoái hóa thần kinh là tình trạng vĩnh viễn, suốt đời.

Làm cách nào để chăm sóc bản thân nếu tôi mắc bệnh thoái hóa thần kinh?

Nếu mắc bệnh thoái hóa thần kinh, bạn có thể sớm tự chăm sóc bản thân, nhưng cuối cùng, sẽ cần trợ giúp để chăm sóc bản thân. Khả năng tự chăm sóc bản thân và thời gian bạn có thể làm như vậy phụ thuộc vào nhiều yếu tố, đặc biệt là tình trạng bệnh lý của bạn và liệu bạn có bất kỳ vấn đề sức khỏe nào khác hay không.