Hoại tử ống thận cấp là gì? Những vấn đề cần biết về hoại tử ống thận cấp

Hoại tử ống thận cấp là gì?

Hoại tử ống thận cấp (Acute tubular necrosis-ATN) là một rối loạn ở thận liên quan đến tổn thương các tế bào ống thận. Nephron là đơn vị cấu trúc và chức năng của thận với mỗi nephron gồm 2 phần là cầu thận và ống thận. Cầu thận có hình cầu gồm màng lọc và các búi mao mạch, giữ chức năng lọc máu. Ống thận là những cấu trúc hình ống, uốn lượn giúp tái hấp thu hay bài tiết các chất nhằm loại bỏ muối, chất lỏng dư thừa và các chất thải ra khỏi máu. Khi những tế bào ống thận bị tổn thương hoại tử trong thời gian ngắn được gọi là hoại tử ống thận cấp tính.

Nghiên cứu PICARD được thực hiện tại 5 cơ sở y tế của Hoa Kỳ trên một nhóm gồm 618 bệnh nhân trong phòng chăm sóc đặc biệt (ICU) bị suy thận cấp (nay gọi là tổn thương thận cấp -AKI). Khoảng 50% bệnh nhân bị suy thận cấp được phát hiện là hoại tử ống thận cấp tính do thiếu máu cục bộ và 25% còn lại là hoại tử ống thận cấp gây độc cho thận dẫn đến suy thận. Một nghiên cứu khác ở Tây Ban Nha tại 13 bệnh viện cho thấy nguyên nhân thường gặp nhất gây ra AKI là hoại tử ống thận cấp ở 45% bệnh nhân nhập viện.

Những triệu chứng của hoại tử ống thận cấp

Các triệu chứng của ATN rất khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của nó. Các triệu chứng thường là các triệu chứng của các biến chứng khác hay vô tình phát hiện qua soi cặn lắng nước tiểu. Bạn có thể không có triệu chứng gì hoặc có một hay nhiều triệu chứng sau:

• Phù.
• Khát.
• Tiểu ít.
• Mệt mỏi.
• Lơ mơ.

Tác động của hoại tử ống thận cấp đối với sức khỏe

Những người khỏe mạnh, bệnh có thể hồi phục nếu điều trị sớm. Hoại tử ống thận gây tổn thương thận cấp và làm tăng tỉ lệ tử vong cho những bệnh nhân nhập ICU.

Biến chứng có thể gặp hoại tử ống thận cấp

Các biến chứng liên quan đến hoại tử ống thận cấp cũng giống như liên quan đến AKI bao gồm rối loạn axit-bazơ như toan chuyển hóa và rối loạn điện giải như hạ canxi máu, tăng kali máu và tăng phosphat máu. Tăng ure huyết dẫn đến viêm màng ngoài tim, xuất huyết tạng và rối loạn tri giác.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Khi có bất kỳ dấu hiệu hay yếu tố nguy cơ nào kể trên, bạn nên đến khám bác sĩ ngay để được thăm khám kịp thời.

Nguyên nhân dẫn đến hoại tử ống thận cấp

Các nguyên nhân gây hoại tử ống thận cấp bao gồm:

Hoại tử ống thận cấp tính do thiếu máu cục bộ

Đây là nguyên nhân thường gặp gây hoại tử ống thận cấp bởi tình trạng giảm thể tích tuần hoàn dẫn đến giảm tưới máu thận và gây tổn thương tế bào ống thận nơi cần nhiều năng lượng để thực hiện quá trình tái hấp thu các chất. Một số nguyên nhân phổ biến giảm thể tích như tiêu chảy, nôn mửa, chảy máu, mất nước, bỏng, mất nước qua thận do thuốc lợi tiểu hoặc lợi tiểu thẩm thấu, bỏng da,…

Các tình trạng phù nề như suy tim và xơ gan cũng làm giảm tưới máu thận do phù nề tăng áp lực ổ bụng. Nhiễm trùng huyết hoặc sốc phản vệ dẫn đến giãn mạch toàn thân giảm lượng máu về thận. Rối loạn đông máu chẳng hạn như đông máu nội mạch lan tỏa cũng có thể gây hoại tử ống thận cấp tính.

Hoại tử ống thận cấp tính do nhiễm trùng huyết

Nhiễm trùng huyết cũng có thể gây hoại tử ống thận cấp do hạ huyết áp toàn thân và giảm tưới máu thận. Các cơ chế khác như nhiễm độc nội bào dẫn đến AKI do co mạch thận và giải phóng các cytokine gây viêm làm tăng cường bài tiết các loại chất độc thận dẫn đến tổn thương thận cũng được ghi nhận nhưng chưa được hiểu thật rõ ràng.

Hoại tử ống thận cấp tính do độc thận

Thuốc:

Thận chuyển hóa và thải trừ nhiều loại thuốc tan trong nước. Một số loại thuốc này hoạt động như chất độc ngoại sinh, có thể gây tổn thương ống thận dẫn đến hoại tử ống thận cấp tính. Các loại thuốc như aminoglycoside, amphotericin B, chất cản quang, thuốc sulfa, acyclovir, cisplatin, thuốc ức chế calcineurin (tacrolimus, cyclosporine), everolimus, temsirolimus, foscarnet, ifosfamide, cidofovir và globulin miễn dịch tiêm tĩnh mạch có chứa sucrose,… đều có thể gây hoại tử ống thận cấp tính.

Chất độc:

Các protein chứa sắc tố heme như hemoglobin và myoglobin có thể hoạt động như nội độc tố gây tổn thương thận theo 3 cách:

• Gây tổn thương trực tiếp ống lượn gần do tắc ống thận hoặc co mạch thận.
• Gây tổn thương thận bởi các tinh thể như axit uric, tinh thể canxi photphat trong các bệnh ác tính đang diễn tiến.
• Sự tích tụ chuỗi nhẹ trong bệnh lý đa u tủy gây độc trực tiếp cho ống thận gần và ống lượn xa.

Những ai có nguy cơ mắc phải hoại tử ống thận cấp?

Bệnh nhân lớn tuổi, có nhiều bệnh lý nền là đối tượng có khả năng cao mắc hội chứng hoại tử ống thận cấp.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải hoại tử ống thận cấp

Các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng hoại tử ống thận cấp bao gồm:

• Bệnh thận mạn tính có sẵn.
• Đái tháo đường.
• Có giảm thể tích tuần hoàn hoặc giảm tưới máu thận trước đó.
• Nhiễm trùng huyết.
• Viêm tụy.
• Bỏng da.
• Mất máu lượng lớn.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán hoại tử ống thận cấp

Khai thác bệnh sử và thăm khám lâm sàng

Khai thác bệnh sử giúp gợi ý nguyên nhân dẫn đến hoại tử ống thận cấp, cũng như tiên lượng khả năng mắc hoại tử ống thận cấp của người bệnh. Các bệnh lý như tiêu chảy, nôn mửa, nhiễm trùng huyết, mất nước hoặc mất máu dẫn đến giảm thể tích tuần hoàn,... làm tăng nguy cơ hoại tử ống thận cấp tính. Bệnh nhân nhập viện có các biến cố như hạ huyết áp, nhiễm trùng huyết, sử dụng thuốc gây độc thận như thuốc cản quang hoặc kháng sinh gây độc thận giúp xác định nguyên nhân gây hoại tử ống thận cấp.

Các dấu hiệu thực thể như nhịp tim nhanh, da khô, nhăn, tứ chi lạnh là những dấu hiệu có thể gặp ở những bệnh nhân bị giảm thể tích tuần hoàn và hạ huyết áp. Sốt và chỉ số huyết áp thấp là những biểu hiện thường gặp của nhiễm trùng huyết. Chướng bụng trong các bệnh lý tắc ruột, bệnh gan,… cũng cản trở tưới máu thận và làm tăng nguy cơ hoại tử ống thận cấp tính.

Cận lâm sàng

Các cận lâm sàng thường dùng để phân biệt hoại tử ống thận cấp với AKI trước thận và các nguyên nhân khác của AKI. Các xét nghiệm chính giúp phân biệt bao gồm tổng phân tích nước tiểu, soi cặn lắng nước tiểu, đo nồng độ natri trong nước tiểu, sự bài tiết Natri (FENa), urê,... ở những bệnh nhân dùng thuốc lợi tiểu và một số dấu ấn sinh học khác.

Phân tích nước tiểu

Trong bệnh trước thận soi cặn lắng nước tiểu bình thường có thể thấy có trụ trong suốt hoặc không có gì khác. Trong nước tiểu của hoại tử ống thận cấp tính có sự hiện diện các trụ màu nâu hoặc các tế bào biểu mô ống thận từ sự bong tróc của các tế bào ống thận bị tổn thương vào trong lòng ống do thiếu máu cục bộ hoặc do chất độc.

Sự bài tiết Natri (FENa)

Đây là một xét nghiệm tốt để phân biệt giữa hoại tử ống thận cấp và bệnh trước thận với giá trị FENa dưới 1% gợi ý bệnh trước thận và trên 2% gợi ý bệnh lý ống thận. Tuy nhiên, những giá trị này không phải lúc nào cũng chính xác ở các bệnh nhân mắc các bệnh lý như suy tim sung huyết, xơ gan,…

Nồng độ natri trong nước tiểu

Mất natri do tổn thương tại ống thận với giá trị trên 40 đến 50 mEq/L và dưới 20 mEq/L gợi ý của bệnh ngoài thận.

Dấu ấn sinh học khác

Ngày nay có nhiều dấu ấn sinh học khác giúp phát hiện sớm tổn thương thận cấp so với creatinin huyết thanh như microalbumin niệu, cystatin C huyết thanh. Microalbumin giúp phát hiện sớm tình trạng tổn thương thận cấp sớm đang được sử dụng phổ biến và hiệu quả nhất hiện nay. Cystatin C huyết thanh là dấu hiệu sớm và đáng tin cậy gợi ý tổn thương thận nhưng có chi phí cao và chỉ thường được sử dụng trong các nghiên cứu khoa học.

Phương pháp điều trị hoại tử ống thận cấp

Điều trị tích cực nguyên nhân là phương pháp điều trị rất quan trọng cho phép thận phục hồi. Mặc dù thận thường có thể tự phục hồi nhưng bạn có thể phải hạn chế về chế độ ăn uống bao gồm hạn chế lượng chất lỏng, natri và kali. Điều này ngăn chặn sự tích tụ của những chất này trong thận, giảm gánh nặng làm việc cho thận khi thận đang trong quá trình hồi phục. Ngoài ra các bác sĩ cũng có thể sử dụng thuốc lợi tiểu và thuốc kiểm soát kali để điều chỉnh những yếu tố này.

Đôi khi có thể cần phải lọc máu cho đến khi thận cải thiện. Liệu pháp thay thế thận (RRT) được sử dụng trong trường hợp quá tải thể tích kháng thuốc lợi tiểu, tăng kali máu, dấu hiệu nhiễm ure huyết và nhiễm toan chuyển hóa. Ở những bệnh nhân nguy kịch có huyết động không ổn định việc sử dụng liệu pháp thay thế thận liên tục (CRRT) lại là lựa chọn ưu tiên.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của hoại tử ống thận cấp

Các biện pháp giảm nguy cơ hoại tử ống thận cấp trong các tình trạng có nguy cơ cao mắc bệnh lý này bao gồm phòng ngừa giảm thể tích máu hoặc hạ huyết áp bằng các biện pháp như ngừng dùng thuốc ức chế thụ thể ACEI hoặc angiotensin II ở bệnh nhân huyết áp thấp. Tránh các thuốc gây độc cho thận có thể dẫn đến hoại tử ống thận cấp tính bao gồm: NSAID, kháng sinh như amphotericin B, aminoglycoside, vancomycin, piperacillin/tazobactam, chất cản quang,...

Phương pháp phòng ngừa hoại tử ống thận cấp hiệu quả

Để ngăn ngừa hoại tử ống thận cấp bạn có thể thực hiện một số biện pháp sau:

• Duy trì lưu lượng máu và oxy đến thận có thể làm giảm nguy cơ phát triển hoại tử ống thận cấp tính.
• Uống nhiều nước trước và sau khi thực hiện các cận lâm sàng có cản quang.
• Thông báo với bác sĩ điều trị mọi bệnh có thể gây hại cho thận chẳng hạn như huyết áp cao, tiểu đường, bệnh gan và bệnh tim.