Rối loạn chức năng não sau hóa trị: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Rối loạn chức năng não sau hóa trị là gì?

Rối loạn chức năng não sau hóa trị còn gọi là sương mù não do hóa trị, hay não hóa trị, là cảm giác như bạn không thể suy nghĩ nhanh và rõ ràng như trước khi bị ung thư. Bác sĩ có thể gọi tình trạng này là suy giảm nhận thức do hóa trị liệu hoặc suy giảm nhận thức liên quan đến điều trị ung thư.

Não hóa trị ảnh hưởng đến nhận thức. Nhận thức là cách chúng ta suy nghĩ, cách chúng ta ghi nhớ thông tin và khả năng tập trung của chúng ta. Các vấn đề về nhận thức liên quan đến điều trị ung thư có thể xuất hiện theo những cách khác nhau. Nhiều khi, người bệnh có thể quản lý các công việc hàng ngày nhưng cảm thấy những công việc đó đòi hỏi sự tập trung hơn và mất nhiều thời gian hơn trước đây. Đôi khi, não hóa trị khiến họ cảm thấy tự ti về vấn đề nhận thức của mình nên họ trở nên cô lập hơn.

Một số nghiên cứu cho thấy những người có não hóa trị dễ bị trầm cảm. Đôi khi, họ tức giận hoặc thất vọng vì họ không thể làm mọi việc tốt hoặc nhanh như trước đây.

Não hóa trị có thể biến mất khi kết thúc điều trị. Nhưng đối với một số người, tình trạng này có thể kéo dài hàng tháng hoặc hàng năm sau khi điều trị. Các bác sĩ không thể chữa khỏi tình trạng não hóa trị, nhưng họ có thể đề xuất các loại thuốc hoặc liệu pháp và các hoạt động có thể giúp cải thiện một phần tình trạng này.

Nghiên cứu ước tính rằng 25% đến 30% những người bị não hóa trị phát triển các triệu chứng trước khi bắt đầu điều trị ung thư. Khoảng 75% số người sau khi được điều trị ung thư nói rằng họ gặp vấn đề về trí nhớ, sự tập trung và khả năng hoàn thành nhiệm vụ.

Những dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn chức năng não sau hóa trị

Các dấu hiệu và triệu chứng của não hóa trị có thể bao gồm:

• Gặp khó khăn khi nghĩ ra từ thích hợp cho một đồ vật cụ thể hoặc làm những việc mà trước đây dễ dàng thực hiện, chẳng hạn như cộng các con số trong đầu.
• Gặp khó khăn khi theo dõi diễn biến của cuộc trò chuyện.
• Có khoảng thời gian chú ý ngắn hoặc khó tập trung vào một nhiệm vụ hoặc ý tưởng cụ thể.
• Gặp khó khăn khi làm nhiều việc cùng một lúc nên bạn cảm thấy cần phải làm từng việc một.
• Cảm thấy uể oải, mệt mỏi hoặc không có năng lượng.
• Cảm thấy vụng về.

Khi nào nên gặp bác sĩ?

Nếu bạn gặp vấn đề về trí nhớ hoặc sinh hoạt hằng ngày, hãy hẹn gặp bác sĩ. Viết nhật ký về các dấu hiệu và triệu chứng của bạn để bác sĩ có thể hiểu rõ hơn các vấn đề về trí nhớ đang ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của bạn như thế nào.

Nguyên nhân dẫn đến rối loạn chức năng não sau hóa trị

Các nguyên nhân dẫn đến rối loạn chức năng não sau hóa trị có thể bao gồm:

Bệnh ung thư:

• Việc chẩn đoán ung thư có thể làm người bệnh căng thẳng và có thể dẫn đến lo lắng và trầm cảm, điều này có thể góp phần gây ra các vấn đề về suy nghĩ và trí nhớ.
• Một số bệnh ung thư có thể tạo ra các chất ảnh hưởng đến trí nhớ.
• Ung thư não hoặc lan đến não có thể gây ra những thay đổi trong suy nghĩ và trí nhớ.

Phương pháp điều trị ung thư:

• Cấy ghép tủy xương;
• Hóa trị;
• Liệu pháp hormone;
• Liệu pháp miễn dịch;
• Xạ trị;
• Phẫu thuật;
• Điều trị bằng thuốc nhắm mục tiêu.

Biến chứng của điều trị ung thư:

• Thiếu máu;
• Mệt mỏi;
• Nguy cơ nhiễm trùng;
• Mãn kinh hoặc thay đổi nội tiết tố khác (do điều trị ung thư);
• Các vấn đề về giấc ngủ;
• Đau do điều trị ung thư.

Những ai có nguy cơ mắc rối loạn chức năng não sau hóa trị

Những người lớn tuổi, có kèm theo các rối loạn tâm lý như trầm cảm, lo âu có nguy cơ tăng rối loạn chức năng não sau hóa trị cao hơn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải rối loạn chức năng não sau hóa trị

Các yếu tố làm tăng nguy cơ rối loạn chức năng não sau hóa trị bao gồm:

• Các tình trạng hoặc bệnh tật khác, chẳng hạn như bệnh tiểu đường hoặc huyết áp cao;
• Sử dụng rượu hoặc các chất kích thích khác có thể thay đổi trạng thái tinh thần;
• Suy dinh dưỡng;
• Có các triệu chứng khác như mệt mỏi, đau đớn hoặc khó ngủ.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán rối loạn chức năng não sau hóa trị

Không có xét nghiệm duy nhất nào chẩn đoán bệnh não hóa trị. Bác sĩ có thể làm xét nghiệm máu, chụp MRI hoặc chụp CT nếu nghi ngờ có nguyên nhân khác gây ra các triệu chứng của người bệnh.

Phương pháp điều trị rối loạn chức năng não sau hóa trị hiệu quả

Các bác sĩ có thể đề xuất một số liệu pháp hoặc hoạt động có thể làm giảm một số triệu chứng của bệnh não hóa trị, bao gồm:

• Phục hồi nhận thức: Phương pháp điều trị này bao gồm việc học những cách mới để tiếp nhận và lưu giữ thông tin mới.
• Liệu pháp vận động: Các bài tập như yoga và thái cực quyền, đòi hỏi bạn phải chậm lại và tập trung vào cách bạn di chuyển và giữ cơ thể, có thể giúp cải thiện trí nhớ và sự tập trung.
• Phục hồi sự chú ý: Các hoạt động hàng ngày mà bạn cần tập trung, như chăm sóc thú cưng hoặc làm vườn, có thể cải thiện khả năng tập trung của bạn.
• Thiền: Trong thiền, bạn tập trung vào một số từ, hình ảnh hoặc ý tưởng nhất định. Sự tập trung đó có thể giúp bạn kiểm soát căng thẳng hoặc cảm giác mất tập trung.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của rối loạn chức năng não sau hóa trị

Chế độ sinh hoạt:

• Hãy cho mọi người biết bạn đang đối mặt với tình trạng của bệnh não hóa trị: Ung thư có thể khiến bạn cảm thấy như thể bạn luôn cầu cứu sự giúp đỡ. Bạn có thể nghĩ biểu hiện của não hóa trị là thứ bạn nên tự mình chịu đựng. Nhưng việc nói với gia đình và bạn bè khi bạn cảm thấy “mơ hồ” sẽ giúp họ hiểu lý do tại sao bạn gặp khó khăn trong việc ghi nhớ thông tin.
• Theo dõi các yếu tố kích hoạt: Theo dõi các tình huống, như thời gian trong ngày, hoạt động hoặc trạng thái tinh thần của bạn, khi bạn cảm thấy khó khăn bất thường, khó tập trung hoặc hay quên. Bài tập này sẽ giúp bạn phát hiện các yếu tố kích hoạt, là những tình huống có thể gây ra các triệu chứng não hóa trị.
• Tạo các thói quen hàng ngày dễ thực hiện: Có thể hữu ích nếu có một lịch trình liệt kê các kế hoạch của bạn, từ việc dùng bất kỳ loại thuốc buổi sáng nào cho đến ăn sáng và buổi tối.
• Nghỉ ngơi và ngủ đủ giấc: Mệt mỏi làm tăng các triệu chứng của bệnh não hóa trị.
• Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục có thể nâng cao tinh thần của bạn và giúp bạn lấy lại sức mạnh và sự tự tin. Một số loại bài tập nhất định, như thái cực quyền và yoga, nhấn mạnh vào chuyển động chậm và tập trung vào hình thức có thể hữu ích cho bạn.
• Cho bộ não của bạn tập luyện hàng ngày: Việc giải một câu đố hoặc chơi trò chơi ghép chữ có thể giúp bạn tập trung và khiến bộ não của bạn luôn hoạt động.
• Làm sạch tâm trí của bạn khỏi phiền nhiễu: Khi những suy nghĩ gây xao nhãng xuất hiện, hãy viết chúng vào sổ tay của bạn. Ghi lại suy nghĩ của bạn sẽ giúp bạn nhanh chóng xóa những suy nghĩ gây phiền nhiễu khỏi đầu.
• Tham gia vào các hoạt động tích cực và giảm căng thẳng: Độ dẻo của não và khả năng tái tạo hệ thần kinh có thể được tăng cường thông qua các hoạt động dẫn đến trải nghiệm và cảm giác mới. Tham gia vào các hoạt động mới, học một kỹ năng mới hoặc đi du lịch có thể mang lại giá trị to lớn.

Chế độ dinh dưỡng: 

• Một chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa có thể hữu ích trong việc giảm thiểu tổn thương tế bào não liên quan đến liệu pháp điều trị ung thư và các tác dụng phụ về nhận thức không mong muốn do liệu pháp điều trị ung thư. Do đó, làm phong phú chế độ ăn uống của bạn bằng trái cây và rau quả, bổ sung vitamin tổng hợp cùng với việc giảm cân (nếu bạn thừa cân hoặc béo phì), là những chiến lược rất được khuyến khích.
• Hãy liên hệ với chuyên gia dinh dưỡng để được tư vấn chế độ ăn phù hợp với tình trạng của bạn hoặc người nhà của bạn.

Phương pháp phòng ngừa rối loạn chức năng não sau hóa trị hiệu quả

Cho đến nay, vẫn chưa có cách nào có thể ngăn chặn những thay đổi về nhận thức gây ra do hóa trị. Não hóa trị dường như xảy ra thường xuyên hơn ở những người dùng hóa trị liều cao và có nhiều khả năng xảy ra hơn nếu não cũng được điều trị bằng xạ trị. Bác sĩ ung thư sẽ cố gắng chọn phương pháp điều trị mà sẽ tiêu diệt hoặc làm chậm bệnh ung thư của bạn và giảm thiểu những tác dụng phụ của phương pháp điều trị nhiều nhất có thể.