Viêm phổi Pneumocystis jirovecii là gì? Những vấn đề cần biết về bệnh viêm phổi do Pneumocystis jirovecii

Viêm phổi do Pneumocystis jirovecii là gì?

Nghiên cứu PERCH về bệnh viêm phổi ở trẻ em do Pneumocystis tại các nước đang phát triển cho thấy có tới 1 - 2% trường hợp mắc phải tại cộng đồng. Viêm phổi do Pneumocystis jirovecii (PCP) lần đầu tiên được xác định ở trẻ em bị suy giảm miễn dịch trong Thế chiến thứ hai và được ghi nhận rộng rãi ở người lớn dương tính với virus suy giảm miễn dịch ở người (HIV) trong đại dịch hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (AIDS). 

Việc sử dụng thuốc ức chế miễn dịch ngày càng tăng, tỷ lệ mắc bệnh ở nhóm người không mắc HIV đã tăng lên, dẫn đến tỷ lệ mắc bệnh và tử vong đáng kể. Chẩn đoán sớm là chìa khóa để điều trị sớm nhằm cải thiện kết quả điều trị.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm phổi do Pneumocystis jirovecii

Các triệu chứng thường gặp bao gồm khó thở bán cấp, ho khan và sốt nhẹ. Một số bệnh nhân thường thở nhanh, nhịp tim nhanh nhưng khám phổi bình thường. Đáng chú ý, bệnh nhân âm tính với HIV thường khởi phát triệu chứng đột ngột hơn và biểu hiện lâm sàng nghiêm trọng hơn bệnh nhân dương tính với HIV. 

Các triệu chứng của PCP có thể phát triển trong vài ngày hoặc vài tuần và bao gồm:

• Sốt;
• Ho;
• Khó thở;
• Đau ngực;
• Ớn lạnh;
• Mệt mỏi.

Tác động của viêm phổi do Pneumocystis jirovecii đối với sức khỏe

Bệnh lý gây khó chịu cho người mắc bệnh. Tăng nguy mắc các tác dụng phụ do sử dụng thuốc và tăng nguy cơ tử vong chung.

Biến chứng có thể gặp khi mắc viêm phổi do Pneumocystis jirovecii

Bệnh thường gây ra ít hoặc không gây rắc rối cho những người có hệ thống miễn dịch khỏe mạnh. Nhưng nếu hệ thống miễn dịch của bạn bị suy yếu do HIV/AIDS, ung thư, cấy ghép nội tạng, thuốc ức chế hệ thống miễn dịch hoặc một tình trạng khác khiến hệ thống miễn dịch không hoạt động tốt,… bạn có nhiều khả năng mắc PCP hơn. Thông thường, PCP không được điều trị làm tăng tỉ lệ tử vong liên quan đến vấn đề tại phổi như suy hô hấp.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Liên hệ bác sĩ ngay nếu bạn có các triệu chứng mà bạn cho rằng có liên quan đến PCP.

Nguyên nhân dẫn đến viêm phổi do Pneumocystis jirovecii

Pneumocystis jirovecii là một loại nấm giống nấm men, thuộc chi Pneumocystis. Loại nấm này là nguyên nhân gây bệnh viêm phổi do Pneumocystis jirovecii. 

Pneumocystis ban đầu được đặt tên là Pneumocystis carinii, theo tên của Antonio Carinii - nhà ký sinh trùng đã tìm thấy loại nấm này trong phổi của chuột bị nhiễm bệnh. Năm 1976, cái tên "Pneumocystis jiroveci" lần đầu tiên được đề xuất để phân biệt sinh vật được tìm thấy ở người với các biến thể của Pneumocystis ở các động vật khác. Do đó, sinh vật này được đặt tên để vinh danh nhà ký sinh trùng người Séc Otto Jirovec, người đã mô tả bệnh viêm phổi do Pneumocystis ở người.

Những ai có nguy cơ mắc phải viêm phổi do Pneumocystis jirovecii?

PCP cực kỳ hiếm gặp ở người khỏe mạnh, loại nấm gây bệnh này có thể sống trong phổi của họ mà không gây ra triệu chứng. Trên thực tế, có tới 20% người trưởng thành có thể mang loại nấm này vào bất kỳ thời điểm nào trong cuộc đời và hệ thống miễn dịch sẽ loại bỏ loại nấm này sau vài tháng.

Hầu hết những người mắc PCP đều có hệ thống miễn dịch yếu, nghĩa là cơ thể họ không thể chống lại các loại vi sinh vật. Khoảng 30 - 40% số người mắc PCP bị nhiễm HIV/AIDS. Những người khác mắc PCP thường đang dùng thuốc có tác dụng giảm hoạt động chống lại vi khuẩn của hệ miễn dịch (chẳng hạn như corticosteroid):

• Bệnh phổi mãn tính;
• Bệnh ung thư;
• Bệnh viêm hoặc bệnh tự miễn dịch (ví dụ như bệnh lupus hoặc viêm khớp dạng thấp);
• Ghép tạng.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm phổi do Pneumocystis jirovecii

Hút thuốc lá là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh so với những người không hút thuốc lá.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm phổi do Pneumocystis jirovecii

Các bác sĩ có thể chẩn đoán PCP dựa trên việc khai thác các triệu chứng hiện tại, tiền căn bệnh, khám thực thể và thực hiện các xét nghiệm để chuẩn đoán bệnh. 

Pneumocystis jirovecii cực kỳ khó nuôi cấy in vitro nên chẩn đoán thường dựa vào các triệu chứng lâm sàng, kết quả chụp X-quang và kết quả nhuộm dịch rửa phế quản phế nang hoặc đờm tìm Pneumocystis. Tuy nhiên, các phương pháp nhuộm này đã được chứng minh là có độ nhạy kém để phát hiện PCP. 

Các phương pháp mới bao gồm PCR, LAMP và xét nghiệm kháng nguyên-kháng thể trên các mẫu ít xâm lấn hơn đã được phát triển để chẩn đoán PCP. Khi các phương pháp chẩn đoán ngày càng phức tạp hơn và chuyên môn kỹ thuật được cải thiện, sinh thiết đã được thay thế bằng các kỹ thuật lấy mẫu xâm lấn tối thiểu hơn. Cụ thể như sau:

Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu để xem liệu bạn có gợi ý bệnh lý nhiễm trùng hay chẩn đoán nhiễm trùng huyết. Ngoài ra, khí máu động mạch cũng có thể được chỉ định để kiểm tra lượng oxy trong máu để đánh giá khả năng trao đổi oxy của phổi.

Phân tích dịch rửa phế quản phế nang BALF: Tiêu chuẩn vàng hiện nay để chẩn đoán PCP là BALF vì dịch rửa từ phế quản là mẫu bệnh phẩm có chất lượng (có khả năng chẩn đoán đặc hiệu) hơn đàm. Tuy nhiên, việc thiếu kỹ thuật viên lấy mẫu tiêu chuẩn có thể ảnh hưởng đến hiệu suất xét nghiệm.

Chẩn đoán hình ảnh: Các đặc điểm X-quang cổ điển bao gồm thâm nhiễm mô kẽ quanh rốn hai bên với sự tham gia ngày càng tăng của các trường phổi và tính đồng nhất theo thời gian. Chụp cắt lớp vi tính ngực có thể cho thấy hình kính mờ.

PCR: PCR đã được chứng minh là có độ nhạy cao hơn trong việc phát hiện PCP so với phương pháp nhuộm ở bệnh nhân nhiễm và không nhiễm HIV. Vì độ nhạy cao nên hiếm khi có kết quả xét nghiệm âm tính giả. Do đó, PCR âm tính trên BALF có nghĩa là PCP khó có thể được chẩn đoán và các chẩn đoán khác nên được coi là nguyên nhân gây ra các triệu chứng của bệnh nhân. Ngược lại, độ đặc hiệu cao có nghĩa là PCR dương tính với BALF có tính gợi ý cao về sự hiện diện của Pneumocystis jirovecii.

Khuếch đại đẳng nhiệt qua trung gian vòng (LAMP): Là một giải pháp thay thế cho PCR vì nó có thể khuếch đại gen mục tiêu với phương pháp tiến hành đơn giản hơn. Độ nhạy nằm trong khoảng từ 87,5 đến 95,4% và LAMP đã được chứng minh là tương đối đặc hiệu không có phản ứng chéo với các loại nấm khác.

Phương pháp điều trị viêm phổi do Pneumocystis jirovecii hiệu quả

Pneumocystis kháng lại hầu hết các liệu pháp chống nấm nên phương pháp điều trị bệnh có nhiều hạn chế. Trimethoprim-sulfamethoxazole được xem là liệu pháp điều trị đầu tiên. Trimethoprim-sulfamethoxazole có nhiều tác dụng phụ tiềm ẩn, bao gồm phản ứng quá mẫn, viêm gan, ức chế tủy và viêm thận kẽ.

Các liệu pháp thay thế bao gồm primaquine, clindamycin, atovaquone và pentamidine tiêm tĩnh mạch. Tuy nhiên, những loại thuốc này cũng có thể gây ra một loạt tác dụng phụ như phát ban, tiêu chảy, nhiễm trùng Clostridium difficile, thiếu máu tán huyết, methemoglobin huyết, chấn thương thận, giảm bạch cầu/ức chế tủy xương, hạ huyết áp, rối loạn nhịp tim, hạ đường huyết và đái tháo đường phụ thuộc insulin.

Bệnh nhân mắc PCP nặng và bệnh nhân nhiễm HIV bị thiếu oxy máu (áp suất riêng phần của oxy động mạch dưới 70 mmHg hoặc động mạch phế nang gradient hơn 35) điều trị bằng corticosteroid để giảm viêm cũng được hưởng nhiều lợi ích khác. Vì những liệu pháp này có nhiều tác dụng không mong muốn kèm theo nên việc chẩn đoán đúng và ngừng điều trị khi không còn bệnh rất quan trọng.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của viêm phổi do Pneumocystis jirovecii

Chế độ sinh hoạt:

• Dùng thuốc phòng ngừa bệnh: Nếu bạn mắc bệnh làm suy yếu hệ thống miễn dịch, các bác sĩ kiểm tra công thức máu thường xuyên để xem hệ thống miễn dịch của bạn mạnh đến mức nào. Nếu bạn có hệ thống miễn dịch yếu, các bác sĩ có thể cung cấp cho bạn thuốc để ngăn ngừa PCP xảy ra.
• Ngừng hút thuốc: Những người hút thuốc cũng có nguy cơ mắc PCP cao hơn. Nếu bạn hút thuốc, việc bỏ thuốc sẽ làm cho phổi của bạn khỏe mạnh hơn.

Chế độ dinh dưỡng: Chế độ ăn lành mạnh giúp cơ thể có một hệ thống miễn dịch khỏe mạnh, chống lại vi sinh vật gây bệnh.

Phương pháp phòng ngừa viêm phổi do Pneumocystis jirovecii hiệu quả

Không có vắc xin phòng ngừa PCP. Các bác sĩ có thể kê một số thuốc để phòng ngừa PCP cho những người có nhiều khả năng mắc bệnh. Loại thuốc được sử dụng phổ biến nhất để ngăn ngừa PCP là trimethoprim/sulfamethoxazole (TMP/SMX), còn được gọi là co-trimoxazole và có nhiều tên thương hiệu khác nhau, bao gồm Bactrim, Septra và Cotrim.

Thuốc phòng ngừa PCP được khuyến cáo cho một số người nhiễm HIV, bệnh nhân ghép tế bào gốc và một số bệnh nhân ghép tạng. Các bác sĩ cũng có thể kê đơn thuốc để ngăn ngừa PCP ở những bệnh nhân khác, chẳng hạn như những người đang dùng corticosteroid liều cao, lâu dài.