Xơ phổi là gì? Nguyên nhân và cách điều trị xơ phổi

Xơ phổi là gì? 

Xơ phổi là một bệnh phổi nghiêm trọng khiến mô sẹo phát triển bên trong phổi và gây khó thở. Nó trở nên tồi tệ hơn theo thời gian.

Mô sẹo dày làm chậm lưu lượng oxy từ phổi đến máu, điều này có thể khiến cơ thể không hoạt động như bình thường.

Không có cách chữa khỏi xơ phổi. Đối với hầu hết mọi người, các triệu chứng không thuyên giảm nhưng các phương pháp điều trị có thể làm chậm quá trình tổn thương phổi. 

Những dấu hiệu và triệu chứng của xơ phổi

Các dấu hiệu và triệu chứng của xơ phổi có thể bao gồm:

• Khó thở;

• Ho khan;

• Mệt mỏi;

• Giảm cân không giải thích được;

• Đau cơ và khớp;

• Mở rộng và làm tròn các đầu ngón tay hoặc ngón chân (hình khoèo).

Quá trình xơ hóa phổi và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng có thể khác nhau đáng kể ở mỗi người. Một số người bị bệnh rất nhanh với bệnh nặng. Những người khác có các triệu chứng vừa phải, trầm trọng hơn chậm hơn, trong nhiều tháng hoặc nhiều năm.

Một số người có thể cảm thấy các triệu chứng xấu đi nhanh chóng (đợt cấp), chẳng hạn như khó thở dữ dội, có thể kéo dài vài ngày đến vài tuần. Những người có đợt cấp có thể được đặt máy thở máy. Các bác sĩ cũng có thể kê đơn thuốc kháng sinh, thuốc corticosteroid hoặc các loại thuốc khác để điều trị đợt cấp.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh xơ phổi

Các biến chứng của xơ phổi có thể bao gồm:

• Huyết áp cao trong phổi (tăng áp động mạch phổi): Không giống như huyết áp cao toàn thân, tình trạng này chỉ ảnh hưởng đến các động mạch trong phổi. Nó bắt đầu khi các động mạch và mao mạch nhỏ nhất bị nén bởi mô sẹo, làm tăng sức cản trở lưu lượng máu trong phổi. Điều này đến lượt nó làm tăng áp lực trong động mạch phổi và buồng tim phía dưới bên phải (tâm thất phải). Một số dạng tăng áp động mạch phổi là những bệnh nghiêm trọng trở nên nặng dần và đôi khi gây tử vong.

• Suy tim bên phải (cor pulmonale): Tình trạng nghiêm trọng này xảy ra khi buồng dưới bên phải của tim (tâm thất) phải bơm mạnh hơn bình thường để di chuyển máu qua các động mạch phổi bị tắc nghẽn một phần.

• Suy hô hấp: Đây thường là giai đoạn cuối của bệnh phổi mãn tính. Nó xảy ra khi nồng độ oxy trong máu xuống thấp một cách nguy hiểm.

• Ung thư phổi: Xơ phổi lâu ngày cũng làm tăng nguy cơ phát triển ung thư phổi.

• Biến chứng phổi: Khi quá trình xơ hóa phổi tiến triển, nó có thể dẫn đến các biến chứng như cục máu đông trong phổi, xẹp phổi hoặc nhiễm trùng phổi.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến xơ phổi

Xơ hóa phổi tạo sẹo và làm dày mô xung quanh và giữa các túi khí (phế nang) trong phổi. Điều này làm cho oxy khó đi vào máu hơn. Nguyên nhân có thể do nhiều yếu tố khác nhau gây ra, bao gồm tiếp xúc lâu dài với một số chất độc, điều kiện y tế nhất định, xạ trị và một số loại thuốc.

Các yếu tố nghề nghiệp và môi trường

Tiếp xúc lâu dài với một số chất độc và chất ô nhiễm có thể tác động xấu đến phổi. Bao gồm các:

• Bụi silic;

• Sợi ami-ăng;

• Bụi kim loại cứng;

• Bụi than;

• Hạt bụi;

• Phân chim và động vật

Phương pháp điều trị bức xạ

Một số người được xạ trị ung thư phổi hoặc ung thư vú có dấu hiệu tổn thương phổi vài tháng hoặc đôi khi vài năm sau lần điều trị đầu tiên. Mức độ nghiêm trọng của thiệt hại có thể phụ thuộc vào:

• Bao nhiêu phần phổi đã tiếp xúc với bức xạ.

• Tổng lượng bức xạ được sử dụng.

• Cho dù hóa trị liệu cũng đã được sử dụng.

• Sự hiện diện của bệnh phổi tiềm ẩn.

Thuốc 

Nhiều loại thuốc có thể ảnh hưởng xấu đến phổi, đặc biệt là các loại thuốc như:

• Thuốc hóa trị: Các loại thuốc được thiết kế để tiêu diệt tế bào ung thư, chẳng hạn như methotrexate và cyclophosphamide.

• Thuốc điều trị bệnh tim: Một số loại thuốc được sử dụng để điều trị nhịp tim không đều, chẳng hạn như amiodarone.

• Một số loại thuốc kháng sinh: Thuốc kháng sinh như nitrofurantoin hoặc ethambutol có thể gây tổn thương phổi.

• Thuốc chống viêm: Một số loại thuốc chống viêm như rituximab hoặc sulfasalazine.

Tiền sử bệnh

Tổn thương phổi cũng có thể do một số tình trạng, bao gồm:

• Viêm da cơ;

• Viêm đa cơ;

• Bệnh mô liên kết hỗn hợp;

• Lupus ban đỏ hệ thống;

• Viêm khớp dạng thấp;

• Sarcoidosis;

• Bệnh xơ cứng bì;

• Viêm phổi.

Nhiều chất và tình trạng cơ thể có thể dẫn đến xơ phổi. Xơ phổi không rõ nguyên nhân được gọi là xơ phổi vô căn.

Các nhà nghiên cứu có một số giả thuyết về những gì có thể gây ra bệnh xơ phổi vô căn, bao gồm vi rút và tiếp xúc với khói thuốc. Ngoài ra, một số dạng xơ hóa phổi vô căn xảy ra trong gia đình, và di truyền có thể đóng một vai trò trong bệnh xơ phổi vô căn.

Nhiều người bị xơ phổi vô căn cũng có thể mắc bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) - một tình trạng xảy ra khi axit từ dạ dày trào ngược lên thực quản. Nghiên cứu đang tiến hành đang đánh giá xem GERD có thể là một yếu tố nguy cơ của xơ phổi vô căn hay không, hoặc nếu GERD có thể dẫn đến sự tiến triển nhanh hơn của tình trạng này. Tuy nhiên, nghiên cứu thêm là cần thiết để xác định mối liên quan giữa xơ phổi vô căn và GERD.

Những ai có nguy cơ mắc phải xơ phổi?

Người lớn tuổi, đặc biệt là nam giới, làm việc trong điều kiện môi trường có nhiều bụi mịn dễ có nguy cơ mắc xơ phổi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải xơ phổi

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc Xơ phổi, bao gồm:

• Lớn tuổi: Mặc dù bệnh xơ phổi đã được chẩn đoán ở trẻ em và trẻ sơ sinh, nhưng rối loạn này có nhiều khả năng ảnh hưởng đến người trung niên và lớn tuổi.

• Xơ phổi vô căn có nhiều khả năng ảnh hưởng đến nam giới hơn phụ nữ.

• Hút thuốc lá: Nhiều người hút thuốc và những người từng hút thuốc bị xơ phổi hơn những người chưa bao giờ hút thuốc. Xơ phổi có thể xảy ra ở những bệnh nhân bị khí phế thũng.

• Một số ngành nghề nhất định như khai thác mỏ, nông nghiệp hoặc xây dựng hoặc nếu tiếp xúc với các chất ô nhiễm.

• Các phương pháp điều trị ung thư: Điều trị bức xạ cho ngực hoặc sử dụng một số loại thuốc hóa trị liệu có thể làm tăng nguy cơ xơ phổi.

• Yếu tố di truyền: Một số loại xơ hóa phổi có tính chất gia đình và yếu tố di truyền.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán xơ phổi

Khai thác tiền sử bệnh, tiền sử gia đình và môi trường làm việc

Khai thác tiền sử bệnh và gia đình, thói quen tiếp xúc với bụi, khí và hóa chất, đồng thời tiến hành khám sức khỏe. 

Kiểm tra hình ảnh

Chụp X-quang phổi

Chụp X-quang ngực cho thấy mô sẹo điển hình của bệnh xơ phổi và nó có thể hữu ích để theo dõi diễn biến của bệnh và điều trị.

Chụp cắt lớp vi tính (CT)

Máy chụp cắt lớp vi tính sử dụng máy tính để kết hợp hình ảnh tia X được chụp từ nhiều góc độ khác nhau để tạo ra hình ảnh mặt cắt của các cấu trúc bên trong cơ thể. Chụp CT độ phân giải cao có thể đặc biệt hữu ích trong việc xác định mức độ tổn thương phổi do xơ phổi. Ngoài ra, một số loại xơ hóa có các mô hình đặc trưng.

Siêu âm tim

Siêu âm tim sử dụng sóng âm thanh để hình dung trái tim. Nó có thể tạo ra các hình ảnh tĩnh về cấu trúc tim. Thử nghiệm này có thể đánh giá lượng áp lực xảy ra ở phía bên phải của trái tim.

Kiểm tra chức năng phổi

• Kiểm tra chức năng phổi;

• Đo oxy xung;

• Bài tập kiểm tra áp lực;

• Xét nghiệm khí máu động mạch.

Sinh thiết mô

Nếu các xét nghiệm khác không chẩn đoán được tình trạng bệnh, tiến hành sinh thiết mô. Sinh thiết sau đó được kiểm tra trong phòng thí nghiệm để chẩn đoán xơ phổi hoặc loại trừ các bệnh lý khác. Có thể lấy mẫu mô theo một trong những cách sau:

• Nội soi phế quản: Các rủi ro của nội soi phế quản nói chung là nhỏ và có thể bao gồm đau họng tạm thời hoặc cảm giác khó chịu trong mũi do ống nội soi đi qua. Tuy nhiên, các biến chứng nghiêm trọng có thể bao gồm chảy máu hoặc xẹp phổi.

• Sinh thiết phẫu thuật: Mặc dù sinh thiết phẫu thuật xâm lấn hơn và có các biến chứng tiềm ẩn, nhưng đây có thể là cách duy nhất để lấy mẫu mô đủ lớn để chẩn đoán chính xác. Quy trình này có thể được thực hiện như một phẫu thuật xâm lấn tối thiểu, được gọi là phẫu thuật nội soi lồng ngực có hỗ trợ video (VATS) hoặc như một phẫu thuật mở (phẫu thuật cắt lồng ngực).

• Trong quá trình phẫu thuật mở (phẫu thuật mở lồng ngực), bác sĩ phẫu thuật sẽ loại bỏ một mẫu phổi thông qua một vết rạch ở ngực giữa các xương sườn của bạn. Quá trình này diễn ra sau khi bạn đã được gây mê toàn thân.

Xét nghiệm máu

Các bác sĩ cũng có thể yêu cầu xét nghiệm máu để đánh giá chức năng gan và thận, đồng thời để kiểm tra và loại trừ các bệnh lý khác.

Phương pháp điều trị Xơ phổi hiệu quả

Không có phương pháp điều trị hiện tại nào chứng tỏ có hiệu quả trong việc ngăn chặn sự tiến triển của bệnh. Một số phương pháp điều trị có thể cải thiện các triệu chứng tạm thời hoặc làm chậm sự tiến triển của bệnh. Những người khác có thể giúp cải thiện chất lượng cuộc sống. Các bác sĩ sẽ đánh giá mức độ nghiêm trọng của tình trạng bệnh để xác định phương pháp điều trị phù hợp nhất cho tình trạng.

Thuốc

Thuốc mới hiện nay như pirfenidone và nintedanib. Những loại thuốc này có thể giúp làm chậm sự tiến triển của bệnh xơ phổi vô căn. Cả hai loại thuốc đều đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) phê duyệt. 

• Nintedanib có thể gây ra các tác dụng phụ như tiêu chảy và buồn nôn. 

• Pirfenidone có thể gây ra các tác dụng phụ như phát ban, buồn nôn và tiêu chảy.

• Thuốc chống axit để điều trị bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD), một tình trạng tiêu hóa thường xảy ra ở những người bị xơ phổi vô căn.

Liệu pháp oxy

Sử dụng oxy không thể ngăn chặn tổn thương phổi, nhưng nó có thể:

• Giúp thở và tập thể dục dễ dàng hơn;

• Ngăn ngừa hoặc làm giảm các biến chứng do nồng độ oxy trong máu thấp;

• Giảm huyết áp ở phía bên phải của tim;

• Cải thiện giấc ngủ.

Phục hồi chức năng phổi

Phục hồi chức năng phổi có thể giúp bạn kiểm soát các triệu chứng và cải thiện chức năng hàng ngày. Các chương trình phục hồi chức năng phổi tập trung vào:

• Tập thể dục để cải thiện sức bền;

• Các kỹ thuật thở có thể cải thiện hiệu quả hoạt động của phổi;

• Tư vấn dinh dưỡng;

• Giáo dục về tình trạng bệnh.

Ghép phổi

Ghép phổi có thể là một lựa chọn cho những người bị xơ phổi. Ghép phổi có thể cải thiện chất lượng cuộc sống và cho phép sống lâu hơn. Tuy nhiên, ghép phổi có thể gặp các biến chứng như thải ghép và nhiễm trùng.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của xơ phổi

Chế độ sinh hoạt:

• Bỏ thuốc lá bởi vì khói thuốc có thể gây hại cho phổi, hãy tránh ở gần những người đang hút thuốc.

• Tập thể dục thường xuyên.

• Hãy dành thời gian để nghỉ ngơi, đảm bảo nghỉ ngơi đầy đủ. 

• Tiêm phòng: Nhiễm trùng đường hô hấp có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng xơ phổi.

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị. 

• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng.

• Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.

• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm.

• Bệnh nhân cần lạc quan: Tâm lý có ảnh hưởng rất lớn đến điều trị, hãy nói chuyện với những người đáng tin cậy, chia sẻ với những thành viên trong gia đình, nuôi thú cưng hay đơn giản là đọc sách, làm bất cứ thứ gì khiến bạn thấy thoải mái.

Chế độ dinh dưỡng:

Chế độ ăn uống giàu dinh dưỡng chứa đầy đủ calo là điều cần thiết. Cố gắng ăn các bữa nhỏ thường xuyên hơn trong ngày. Cố gắng ăn nhiều loại trái cây và rau quả, ngũ cốc nguyên hạt, các sản phẩm từ sữa ít béo hoặc không có chất béo và thịt nạc. Tránh chất béo chuyển hóa và chất béo bão hòa, quá nhiều muối và đường bổ sung.

Phương pháp phòng ngừa xơ phổi hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

• Không hút thuốc lá;

• Hạn chế tiếp xúc với môi trường có nhiều bụi mịn, nếu phải làm việc trong môi trường ô nhiễm, cần phải có các biện pháp bảo hộ phù hợp.