Bạn biết gì về vi khuẩn Listeria monocytogenes?

Listeria monocytogenes có thể tồn tại trong môi trường tự nhiên và một số thực phẩm trong thời gian dài. Do đó, nếu không đảm bảo vệ sinh trong ăn uống, bạn sẽ có nguy cơ cao bị ngộ độc thực phẩm. Việc hiểu rõ về chủng vi khuẩn này, nhằm mục đích giúp bạn nâng cao nhận thức phòng ngừa ngộ độc.

Listeria monocytogenes là gì?

Listeria monocytogenes (nguyên nhân gây bệnh Listeriosis) là một vi khuẩn phổ biến và phân bố rộng rãi trong môi trường tự nhiên, bao gồm đất đai, nước và cả thực vật. Vi khuẩn này có khả năng lây lan và gây nhiễm trùng đặc biệt đối với nhóm người như phụ nữ mang thai, người lớn tuổi, người có lịch sử lạm dụng rượu và bệnh nhân suy giảm miễn dịch.

Bệnh Listeriosis có thể biểu hiện từ những triệu chứng nhẹ đến những biến chứng nghiêm trọng như viêm màng não, nhiễm trùng máu với tổn thương đa cơ quan và thậm chí có thể gây tử vong.

Chẩn đoán bệnh dựa vào triệu chứng lâm sàng và xác định vi khuẩn trong các mẫu bệnh phẩm như dịch cơ thể, dịch não tủy, phân,... Listeriosis có thể điều trị hoàn toàn nếu được chẩn đoán và can thiệp kịp thời.

Vi khuẩn Listeria monocytogenes cũng khá nhạy cảm với kháng sinh. Các biện pháp phòng ngừa bệnh bao gồm cải thiện an toàn thực phẩm, tăng cường kiến thức và nhận thức, đồng thời tăng cường khả năng chẩn đoán và điều trị sớm. Hiện nay vẫn chưa có vắc xin phòng ngừa cụ thể đối với bệnh Listeriosis.

Nguyên nhân gây bệnh của Listeria monocytogenes

Listeria monocytogenes là một vi khuẩn Gram dương, có khả năng kháng acid, di động và chuyển hóa hiếu/kỵ khí cực kỳ linh hoạt.

Vi khuẩn này sản xuất nội độc tố gây tổn thương tế bào, nhưng không phát ra ngoại độc tố. Trong môi trường tự nhiên, Listeria monocytogenes phổ biến trong nhiều loại môi trường như đất, nước, phân và cũng có thể được tìm thấy trong động vật hoặc thực phẩm thải.

Đặc biệt, vi khuẩn này có thể phát triển ở nhiều nhiệt độ khác nhau từ 1 - 45°C, với mức độ pH từ 6 - 8. Do đó, Listeria monocytogenes có khả năng tồn tại trong môi trường tự nhiên trong thời gian dài và có thể xuất hiện trong thực phẩm không đảm bảo vệ sinh. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, gây ra các trường hợp ngộ độc thực phẩm và dẫn đến nhiễm trùng xâm lấn.

Những triệu chứng của Listeria monocytogenes

Listeria monocytogenes có thể gây ra hai dạng triệu chứng chính:

• Bệnh Listeriosis không xâm lấn: Bao gồm các triệu chứng nhẹ như tiêu chảy, sốt, mệt mỏi và đau đầu. Thường xảy ra sau khi tiêu thụ thực phẩm nhiễm khuẩn.
• Nhiễm trùng xâm lấn: Có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như viêm màng não, viêm não - màng não và nhiễm khuẩn huyết. Đặc biệt nguy hiểm đối với phụ nữ mang thai, người già và bệnh nhân suy giảm miễn dịch.

Viêm màng não là một trong những biến chứng phổ biến của Listeria monocytogenes, thường gặp ở trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người già và người nghiện rượu. Triệu chứng thường bao gồm đau đầu, thay đổi tâm trạng, nôn mửa, táo bón (ở người lớn) và có thể dẫn đến tình trạng mất ý thức.

Đường lây truyền của Listeria monocytogenes

Vi khuẩn Listeria monocytogenes có thể xâm nhập qua thức ăn, nước uống hoặc các sản phẩm thực phẩm bị ô nhiễm. Thịt nguội, các sản phẩm từ thịt (như xúc xích), phô mai và các sản phẩm cá xông khói thường là nguồn lây nhiễm chính.

Vi khuẩn có thể gây nhiễm trùng đường tiêu hóa hoặc xâm nhập vào máu gây ra các biến chứng nghiêm trọng. Trong trường hợp của người khỏe mạnh, vi khuẩn có thể không gây bệnh nếu lượng vi khuẩn trong thực phẩm không cao, nhưng đối với những người có hệ miễn dịch, sức đề kháng yếu, nhiễm trùng có khả năng cao sẽ xảy ra.

Ngoài lây truyền phổ biến qua đường tiêu hóa, người mẹ cũng có thể truyền vi khuẩn cho thai nhi trong quá trình sinh đẻ hoặc trước khi sinh hay còn gọi là lây truyền qua đường nhau thai.

Những phương pháp chẩn đoán Listeria monocytogenes

Chẩn đoán bệnh Listeria monocytogenes dựa vào triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm hỗ trợ. Dưới đây là những phương pháp thường được chỉ định để chẩn đoán nhiễm khuẩn Listeria monocytogenes:

• Xác định căn nguyên Listeria monocytogenes thường không được áp dụng rộng rãi trên lâm sàng cho nhiễm trùng không xâm lấn vì triệu chứng thường nhẹ. Một số trường hợp có thể sử dụng phân để nuôi cấy, nhưng độ nhạy thấp nên khó để phát hiện vi khuẩn này.
• Chẩn đoán nhiễm khuẩn huyết do Listeria monocytogenes thường dựa vào việc phát hiện vi khuẩn trong máu, tuy nhiên, rất khó để phân biệt với căn nguyên các loại vi khuẩn khác.
• Chọc dò dịch não tủy sẽ được chỉ định nếu có nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương.
• Kỹ thuật PCR mới đang được nghiên cứu và áp dụng, nhưng yêu cầu phải có thiết bị và kỹ thuật cao.

Điều trị Listeria monocytogenes

Các biện pháp điều trị Listeria monocytogenes bao gồm sử dụng kháng sinh và điều trị hỗ trợ.

Đối với bệnh nhân không mang thai

Điều trị ở bệnh nhân không mang thai có thể chỉ định kháng sinh phụ thuộc vào nhiễm trùng xâm lấn hay không xâm lấn. Cụ thể như sau:

• Nhiễm trùng không xâm lấn: Sử dụng Amoxicillin hoặc TMP-SMX.
• Nhiễm trùng khu trú: Ampicillin hoặc penicillin thường được lựa chọn, có thể kết hợp với gentamicin.
• Nhiễm trùng xâm lấn: Thường dùng Ampicillin hoặc penicillin, kết hợp với gentamicin. Meropenem cũng là một lựa chọn, nhưng được khuyến cáo không nên lạm dụng.

Đối với phụ nữ mang thai và cho con bú

Trong trường hợp nhiễm trùng khu trú, việc điều trị được cá nhân hóa dựa trên kinh nghiệm. Thông thường, amoxicillin được chỉ định với liều lượng 500mg, uống 3 lần mỗi ngày.

Đối với những trường hợp nhiễm trùng xâm lấn như nhiễm khuẩn huyết, viêm nội tâm mạc, hoặc nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương, bác sĩ sẽ sử dụng một số kháng sinh như ampicillin, penicillin hoặc meropenem.

Thời gian điều trị đối với phụ nữ cho mang và cho con bú thường giống như trong các trường hợp không mang thai. Việc sử dụng gentamicin trong trường hợp này không được khuyến cáo do nguy cơ độc tính. Còn TMP –SMX thì không nên sử dụng trong thai kỳ.

Ngoài ra, cần thực hiện các biện pháp hỗ trợ và điều trị triệu chứng như hạ sốt, giảm đau và đảm bảo dinh dưỡng cho mẹ và bé trong suốt quá trình điều trị.

Phòng ngừa Listeria monocytogenes

Hiện tại, vẫn chưa có vắc xin đặc hiệu phòng bệnh cho Listeria monocytogenes. Tuy nhiên, có thể áp dụng các biện pháp phòng ngừa không đặc hiệu như:

• Tăng cường an toàn thực phẩm bằng cách tuân thủ các quy trình sản xuất thực phẩm sạch, đào tạo và nâng cao chất lượng sản phẩm, xử lý chất thải một cách hiệu quả để ngăn chặn lây lan.
• Ăn chín uống sôi để giảm nguy cơ nhiễm bệnh. Cần chú ý bảo quản và chế biến thực phẩm một cách vệ sinh.

Đối với nhóm người có nguy cơ cao như phụ nữ mang thai, trẻ nhỏ, người cao tuổi và người nghiện rượu, cần tuân thủ các biện pháp vệ sinh khi ăn uống.

Hãy đảm bảo thực phẩm được chế biến đúng cách, tách riêng thực phẩm sống và thực phẩm chín và sử dụng nguồn nước sạch. Mặt khác, cần đọc kỹ hạn sử dụng và cách bảo quản thực phẩm, hạn chế sử dụng các sản phẩm thịt nguội, pate, thịt xông khói và sản phẩm từ sữa chưa tiệt trùng. Ngoài ra, việc duy trì một lối sống lành mạnh và tăng cường sức khỏe cũng rất quan trọng.

Nhà thuốc Long Châu tin rằng bài viết trên đã giúp bạn hiểu rõ hơn về vi khuẩn Listeria monocytogenes và nguy cơ gây bệnh của nó. Biến chứng của bệnh Listeria là rất nguy hiểm. Vì vậy, nên chủ động phòng tránh bệnh.