Biến chứng nhiễm độc thần kinh tay chân miệng nguy hiểm thế nào?

“Nhiễm độc thần kinh” là cách gọi phổ biến trong cộng đồng để chỉ các biến chứng thần kinh cấp tính và nghiêm trọng xảy ra ở trẻ mắc bệnh tay chân miệng. Biến chứng thần kinh là một trong những hậu quả nghiêm trọng nhất của bệnh tay chân miệng ở trẻ em, đặc biệt khi tác nhân là Enterovirus A71 (EV-A71). Những biến chứng này bao gồm viêm não, viêm màng não, viêm thân não, liệt mềm cấp tính và rối loạn thần kinh thực vật, có thể khởi phát sớm và diễn tiến nhanh.

Nhiễm độc thần kinh tay chân miệng là gì?

Nhiễm độc thần kinh là biến chứng nghiêm trọng xảy ra khi virus tay chân miệng, đặc biệt là Enterovirus 71 (EV71), xâm nhập và tấn công hệ thần kinh trung ương của người bệnh. Khi đó, virus không chỉ gây tổn thương da và niêm mạc mà còn ảnh hưởng đến não, thân não và màng não, làm rối loạn hoạt động thần kinh. Biến chứng tay chân miệng nguy hiểm này có thể xuất hiện sớm, thường trong vài ngày đầu của bệnh. Nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, nhiễm độc thần kinh tay chân miệng có thể dẫn đến suy hô hấp, suy tim và đe dọa tính mạng, đặc biệt ở trẻ nhỏ.

Theo WHO, biến chứng thần kinh do EV‑A71 là hiếm nhưng có thể rất nặng, với tỷ lệ thay đổi tùy theo từng đợt dịch và khu vực. Một số nghiên cứu ghi nhận tỷ lệ biến chứng thần kinh nặng dao động dưới 1% tổng số ca mắc. Một nghiên cứu tại miền Nam Việt Nam cho thấy trong số trẻ nhập viện nặng và dương tính với EV‑A71, khoảng 29,5% có biểu hiện bệnh lý thần kinh cấp tính (như lú lẫn, yếu chi, thay đổi ý thức).

Dấu hiệu nhận biết nhiễm độc thần kinh tay chân miệng

Dấu hiệu nhiễm độc thần kinh thường xuất hiện sớm, từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 5 của bệnh, và có thể diễn tiến nhanh ở các ca nặng. Cha mẹ và người chăm sóc cần theo dõi sát và đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay khi có một hoặc nhiều dấu hiệu sau:

• Trẻ quấy khóc nhiều, khó dỗ, ngủ không yên hoặc ngủ gà, lơ mơ.
• Run tay chân, đi loạng choạng, yếu chi hoặc giật mình chới với khi ngủ.
• Co giật, rối loạn ý thức, phản ứng chậm với xung quanh.
• Đau đầu dữ dội, trẻ kêu đau đầu liên tục (ở trẻ lớn).
• Dấu hiệu toàn thân cảnh báo nguy hiểm
• Sốt cao ≥ 39°C, khó hạ hoặc tái sốt nhanh.
• Nôn nhiều, nôn liên tục không liên quan ăn uống.
• Mệt nhiều, thở nhanh, tim đập nhanh hoặc bất thường.
• Da tái, vã mồ hôi lạnh, tay chân lạnh.

Nhiễm độc thần kinh ở bệnh tay chân miệng có thể chuyển nặng rất nhanh trong vài giờ. Ngay cả khi trẻ chỉ có triệu chứng nhẹ, nhưng xuất hiện các dấu hiệu thần kinh trên, tuyệt đối không theo dõi tại nhà mà cần đưa trẻ đi khám hoặc nhập viện để được theo dõi và xử trí kịp thời.

Cần làm gì khi nghi ngờ trẻ bị biến chứng thần kinh do tay chân miệng?

Khi nghi ngờ trẻ bị nhiễm độc thần kinh tay chân miệng, cha mẹ và người chăm sóc cần thực hiện các bước sau:

Đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức

Ngay khi trẻ có các dấu hiệu nghi ngờ như quấy khóc nhiều, run tay chân, ngủ gà, co giật, nôn liên tục hoặc sốt cao khó hạ, cần đưa trẻ đến bệnh viện hoặc cơ sở y tế có khả năng cấp cứu nhi khoa. Cha mẹ không nên chờ theo dõi thêm tại nhà vì bệnh có thể diễn tiến rất nhanh.

Không tự ý điều trị tại nhà

Cha mẹ tuyệt đối không tự ý dùng thuốc an thần, kháng sinh hoặc các mẹo dân gian chữa bệnh chân tay miệng khi trẻ có dấu hiệu thần kinh. Chúng không có tác dụng điều trị virus và có thể che lấp triệu chứng, làm chậm chẩn đoán. Việc dùng thuốc không đúng có thể che lấp triệu chứng, làm chậm chẩn đoán và tăng nguy cơ biến chứng.

Theo dõi sát trong những ngày đầu mắc bệnh

Nếu trẻ đang được chẩn đoán tay chân miệng, cần theo dõi sát trong ít nhất 7 ngày đầu, đặc biệt từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 5. Đây là giai đoạn dễ xuất hiện biến chứng thần kinh nhất. Cha mẹ và người chăm sóc cần ghi nhận đầy đủ các biểu hiện bất thường để báo cho nhân viên y tế.

Tuân thủ hướng dẫn điều trị và theo dõi của bác sĩ

Khi trẻ nhập viện, cần tuân thủ chặt chẽ phác đồ theo dõi, điều trị của bác sĩ và không tự ý về sớm khi thấy triệu chứng giảm. Việc theo dõi liên tục các dấu hiệu thần kinh, hô hấp và tim mạch giúp phát hiện sớm diễn tiến nặng.

Chủ động phòng lây nhiễm cho cộng đồng

Trẻ bị tay chân miệng dù có biến chứng thần kinh hay không cũng nên được cách ly để phòng ngừa lây bệnh cho trẻ khác. Cần giữ vệ sinh tay chân, đồ chơi và môi trường xung quanh trẻ, nhằm hạn chế lây lan virus, đặc biệt trong gia đình và trường học.

Cách chăm sóc trẻ tránh các biến chứng thần kinh tay chân miệng

Để giảm nguy cơ nhiễm độc thần kinh tay chân miệng, việc chăm sóc trẻ đúng cách và theo dõi sát ngay từ giai đoạn đầu vô cùng quan trọng. Cha mẹ và người chăm sóc cần lưu ý các nguyên tắc sau:

Hạ sốt và dùng thuốc đúng chỉ định

Cha mẹ chỉ nên cho trẻ sử dụng thuốc hạ sốt an toàn theo hướng dẫn của bác sĩ, đúng liều, đúng thời điểm. Tránh tự ý phối hợp nhiều loại thuốc hoặc dùng thuốc an thần, thuốc kháng viêm không phù hợp, vì có thể che lấp triệu chứng và làm chậm phát hiện biến chứng.

Duy trì chế độ ăn uống và sinh hoạt phù hợp cho trẻ

Khi trẻ bị tay chân miệng, hãy cho trẻ ăn thức ăn mềm, nguội, dễ tiêu, tránh thức ăn cay nóng hoặc mặn. Đảm bảo trẻ uống đủ nước, chia nhỏ bữa ăn, để trẻ được nghỉ ngơi đầy đủ.

Không chủ quan khi triệu chứng nhẹ

Ngay cả khi trẻ chỉ sốt nhẹ hoặc nổi ít bóng nước, vẫn cần theo dõi sát tại nhà theo hướng dẫn y tế. Không nên cho trẻ đi học hoặc đến nơi đông người cho đến khi khỏi hoàn toàn để tránh lây nhiễm và giúp trẻ hồi phục tốt hơn.

Tái khám và tuân thủ hướng dẫn y tế

Ngay cả khi các triệu chứng tay chân miệng đã giảm, cha mẹ vẫn cần đưa trẻ tái khám đúng hẹn và tuân thủ đầy đủ chỉ định của bác sĩ. Việc theo dõi liên tục giúp phát hiện sớm tay chân miệng thể nặng, từ đó can thiệp kịp thời và giảm nguy cơ biến chứng thần kinh nguy hiểm.

Biến chứng nhiễm độc thần kinh tay chân miệng tuy không phổ biến nhưng rất nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Việc nhận biết sớm dấu hiệu cảnh báo, theo dõi sát diễn tiến bệnh và đưa trẻ đến cơ sở y tế kịp thời là yếu tố quan trọng giúp giảm nguy cơ biến chứng nặng và bảo vệ an toàn tính mạng.