Cây trứng cuốc có tác dụng gì? Những lưu ý khi sử dụng dược liệu

Cây trứng cuốc có tác dụng gì? Bộ phận nào của cây trứng cuốc được sử dụng? Bài viết sẽ cung cấp những thông tin về cây trứng cuốc, trước khi đến với công dụng tuyệt vời của cây này, chúng ta sẽ tìm hiểu xem cây trứng cuốc là gì nhé!

Cây trứng cuốc là gì?

Cây trứng cuốc có một số tên gọi khác như mắc năm ngo, mang nam bo, trứng rùa, cây nám, co sáy tấu (Thái), tiết xích. Có tên khoa học là Stixis elongata Pierre, cây thuộc họ Màn màn (Capparidaceae).

Cây sở hữu những cành mọc vươn dài, mang màu nâu đặc trưng. Lúc non, các cành này được bao phủ bởi lớp lông mịn tạo nên vẻ ngoài mềm mại. Lá cây trứng cuốc mọc so le, mang hình mác thon dài, hai đầu tù và không có lông.

Trên mặt dưới của lá, nổi bật hệ thống gân phụ với 8 - 9 cặp, tạo thành mạng lưới gân rõ ràng. Hoa trứng cuốc sở hữu kích thước nhỏ nhắn, mang màu trắng tinh khôi. Chúng mọc thành từng chùm xinh xắn ở nách lá, tạo điểm nhấn cho tán cây. Hoa có lông mịn bao phủ, cùng với nụ hoa đặc trưng hai đầu, mang đến vẻ đẹp độc đáo. Bầu hoa được chia thành 3 ô, chứa đựng những hạt giống quý giá. 

Quả trứng cuốc có hình dạng trứng thuôn dài, sở hữu lớp vỏ ngoài dày cứng và đặc biệt là những đốm trắng li ti trên bề mặt, gợi nhớ đến hình ảnh trứng chim cuốc. Bên trong mỗi quả chứa đựng một hạt duy nhất, mang hình dạng thuôn dài. Mùa hoa của cây trứng cuốc thường diễn ra từ tháng 3 đến tháng 5, và mùa quả kéo dài từ tháng 6 đến tháng 8.

Cây trứng cuốc được tìm thấy mọc hoang ở vùng đồi núi nhiều nơi trên đất nước ta, điển hình là các tỉnh như Vĩnh Phúc, Lạng Sơn và Quảng Trị. Bộ phận thường được thu hái để sử dụng làm thuốc là lá và thân cây quanh năm, trong khi rễ cây được thu hái vào mùa thu. Sau khi thu hái, rễ sẽ được rửa sạch và phơi khô để bảo quản.

Bộ phận sử dụng của cây trứng cuốc

Cây trứng cuốc (Stixis elongata Pierre) là một vị thuốc quý trong Y học cổ truyền với nhiều công dụng chữa bệnh hiệu quả. Theo kinh nghiệm dân gian, bộ phận sử dụng chính của cây trứng cuốc là rễ và lá.

• Rễ: Rễ cây trứng cuốc có vị đắng, tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu thũng, lợi tiểu. Rễ cây được thu hái vào mùa thu, rửa sạch, thái lát mỏng và phơi khô để bảo quản.
• Lá: Lá cây trứng cuốc có vị đắng nhẹ, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, tiêu đàm, lợi tiểu. Lá cây có thể được sử dụng tươi hoặc phơi khô để hãm trà uống.

Thành phần hóa học của cây trứng cuốc

Một nghiên cứu được thực hiện bởi Viện Hàn lâm Khoa học và Công Nghệ Việt Nam, có tên là "Nghiên cứu thành phần hóa học của thân và lá cây trứng cuốc (Stixis Lour) họ Màn màn (Capparaceae)", đã đưa ra kết luận về thành phần hóa học của loại dược liệu này như sau: Từ mẫu cặn chiết cây trứng cuốc được thu hái tại tỉnh Phú Thọ, các nhà khoa học đã phân lập và xác định cấu trúc của 8 hợp chất: Icariside B1, bergenin, icariside B5, benzyl alcohol β-D-glucopyranoside, adenosine, cis-syringin, ginsenoside Rg1, lyoniresinol 3α-O-β-D-glucopyranoside.

Cấu trúc hóa học của các hợp chất trên được xác định dựa trên quang phô NMR và so sánh với các tài liệu tham khảo khác. Kết quả đánh giá hoạt tính cho thấy các hợp chất bergenin, icariside B5, cis-syringin đã thể hiện hoạt tính ức chế sinh NO với giá trị IC50 từ 43,17 - 94,47 µm. Trong đó hợp chất cis-syringin thể hiện hoạt tính tốt nhất. Các mẫu còn lại chưa thể hiện hoạt tính ở các nồng độ nghiên cứu.

Công dụng của cây trứng cuốc

Từ lâu, cây trứng cuốc đã được biết đến như một vị thuốc quý trong Y học cổ truyền với nhiều công dụng chữa bệnh hiệu quả. Theo kinh nghiệm dân gian, lá cây trứng cuốc được sử dụng để điều trị các bệnh về mắt, mang lại hiệu quả tích cực.

Bên cạnh đó, rễ cây trứng cuốc được xem là bài thuốc hữu ích cho bệnh đau nhức xương khớp và thấp khớp. Nhiều người dân còn sử dụng lá cây trứng cuốc để nấu nước uống thay chè, vừa thanh mát cơ thể vừa hỗ trợ sức khỏe.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng hiện nay, việc sử dụng cây trứng cuốc chủ yếu dựa trên kinh nghiệm dân gian. Các nghiên cứu khoa học về hiệu quả và tác dụng phụ của loại cây này vẫn còn hạn chế. Do đó, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, người dùng nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng, đặc biệt là khi có các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn. Nhìn chung, cây trứng cuốc là một vị thuốc tiềm năng với nhiều công dụng hữu ích. Tuy nhiên, cần sử dụng cẩn trọng và tuân theo hướng dẫn của chuyên gia để đảm bảo sức khỏe.

Ứng dụng dựa trên kinh nghiệm dân gian

Những ứng dụng được liệt kê dưới đây dựa trên thông tin và kinh nghiệm từ người dân ở vùng Hà Giang, Tuyên Quang. Do đó, trước khi sử dụng cây trứng cuốc, cần phải tham khảo ý kiến từ chuyên gia y tế để đảm bảo an toàn.

• Hỗ trợ bệnh về mắt: Lá cây trứng cuốc có thể được sử dụng để hỗ trợ các vấn đề về mắt, giúp làm giảm các triệu chứng khó chịu do bệnh về mắt.
• Hỗ trợ đau mắt, cam sài: Sắc lá cây trứng cuốc được cho là có tác dụng giúp cải thiện đau mắt và giảm cảm giác căng..
• Hỗ trợ đau nhức xương: Thân và lá của cây trứng cuốc được sử dụng như một loại dược liệu giúp giảm đau và khó chịu từ tình trạng nhức xương.
• Uống thay thế chè: Lá của cây trứng cuốc còn được sử dụng để nấu nước uống, thay thế cho nước chè, mang lại sự tiện lợi và một lựa chọn thảo dược.

Cách dùng, liều dùng cây trứng cuốc

Một số phương pháp chế biến vị thuốc trứng cuốc:

• Rễ cây trứng quốc tươi đem rửa sạch, đem sao vàng cho thơm, sắc uống theo chỉ định. Liều dùng thông thường từ 20 - 30g/1 ngày.
• Rễ trứng cuốc phơi khô, có thể tán thành bột mịn, lấy xơ dùng nấu cao, rồi trộn bột với cao làm thành viên uống.

Cách dùng: Dùng riêng dược liệu trứng cuốc hoặc phối hợp với rễ bồ công anh theo chỉ định của chuyên gia.

Lưu ý: Trước khi bắt đầu dùng trứng cuốc hoặc bất kỳ liệu pháp tự nhiên nào, cần phải tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế để được tư vấn về liều lượng và cách dùng an toàn và hiệu quả.

Lưu ý khi sử dụng cây trứng cuốc

Khi sử dụng cây trứng cuốc, cần lưu ý một số vấn đề sau:

• Thận trọng trước khi sử dụng cây trứng cuốc, người dùng cần phải thảo luận với bác sĩ, chuyên gia chuyên khoa y học cổ truyền hoặc cây thuốc dân gian.
• Cảnh báo đối với người dị ứng với thành phần trứng cuốc và thận trọng khi sử dụng cùng lúc với các loại thuốc, thực phẩm chức năng và dược liệu khác. Ngừng sử dụng nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào và không tự ý áp dụng mà không hiểu rõ về cây trứng cuốc.

Như vậy bài viết về cây trứng cuốc đã khép lại. Hy vọng với những thông tin trong bài trên đã giúp bạn hiểu được những công dụng của loại cây này. Hãy nhớ tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng cây trứng cuốc để đạt được hiệu quả và tránh những tác dụng phụ không mong muốn nhé!

Xem thêm: 

• Cây sò huyết có tác dụng gì? 
• Mang tiêu là gì? Có công dụng như thế nào?