Hội chứng động mạch mạc treo tràng trên: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Hội chứng động mạch mạc treo tràng trên còn có tên gọi khác là hội chứng Wilkie. Sự bất thường về vị trí của mạch máu trong ổ bụng làm tắc nghẽn một phần hoặc toàn bộ tá tràng cấp tính, mạn tính hoặc không liên tục. Vậy nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị hội chứng Wilkie như thế nào?

Nguyên nhân gây ra hội chứng mạch mạc treo tràng trên là gì?

Thông thường, động mạch mạc treo tràng trên sẽ tạo một góc khoảng 45 độ so với động mạch chủ bụng. Đồng thời, phần thứ ba của tá tràng sẽ đi qua gốc của động mạch mạc treo trên và chạy giữa động mạch này với động mạch chủ. Bất kỳ một yếu tố nào làm cho góc giữa động mạch chủ và động mạch mạc treo trên bị thu hẹp khoảng từ 6 - 25 độ thì đều có thể khiến cho đoạn thứ ba của tá trạng bị kẹp và nén, dẫn đến hội chứng động mạch mạc treo tràng trên.

Ngoài ra, khoảng cách giữa động mạch chủ và động mạch mạc treo trên trong hội chứng Wilkie sẽ bị giảm xuống còn khoảng từ 2 - 8mm (bình thường là từ 10 - 20mm).

Thông thường, các mô bạch huyết và mô mỡ sau phúc mạc có tác dụng như một mô đệm cho tá tràng và bảo vệ tá tràng tránh khỏi sự đè nén bởi hội chứng Wilkie. Do đó, hội chứng động mạch mạc treo trên được gây ra bởi một số điều kiện như góc mạc treo ruột bị hẹp hoặc lớp mô đệm mỏng.

Hội chứng SMA được chia thành 2 loại là:

• Bẩm sinh/mạn tính;
• Cấp tính/cảm ứng kích thích.

Người bệnh mắc hội chứng SMA thuộc nhóm bẩm sinh/mạn tính chủ yếu gặp vấn đề về bụng trong khoảng thời gian dài, thậm chí là suốt đời với nhiều đợt phát bệnh trầm trọng hơn nhưng không liên tục. Điều này tùy thuộc vào mức độ tá tràng bị đè nén.

Ngoài ra, một số yếu tố về đặc điểm giải phẫu cũng làm tăng nguy cơ gây ra hội chứng động mạch mạc treo như:

• Thể trạng gầy, cao lêu nghêu;
• Dây chằng treo góc tá - hỗng tràng (dây chằng Treitz) cao bất thường;
• Sự bất thường của quá trình xoay ruột xung quanh trục là mạc treo ruột non.

Đồng thời, những vấn đề sau đây có thể làm trầm trọng thêm SMA, bao gồm:

• Đường tiêu hoá hoạt động kém;
• Khối u phía sau phúc mạc;
• Chán ăn, hấp thu kém và suy kiệt;
• Tật xương sống cong ra phía trước đốt sống thắt lưng phì đại;
• Thoát vị;
• Lỏng lẻo thành bụng;
• Chấn thương bụng;
• Đói, sụt cân;
• Các tình trạng khác như bỏng, ung thư.

Đối với hội chứng động mạch mạc treo tràng trên thuộc nhóm cấp tính thì bệnh tiến triển nhanh chóng sau khi gặp sự cố chấn thương bắt buộc phải mở rộng

Bệnh nhân thuộc nhóm cấp tính của hội chứng SMA tiến triển nhanh chóng sau sự cố chấn thương bắt buộc mở rộng mạch mạc treo ruột non ngang qua tá tràng nên sẽ gây ra hiện tượng tắc nghẽn. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này bao gồm vẹo cột sống, chấn thương cột sống, phẫu thuật vẹo cột sống hoặc cắt bỏ thận trái, nằm nghỉ ngơi kéo dài.

Triệu chứng của hội chứng động mạch mạc treo tràng trên

Những triệu chứng của hội chứng SMA bao gồm có cảm giác nhanh no, buồn nôn, nôn ói, cảm thấy đau như bị dao đâm ngay sau khi ăn (xảy ra do tá tràng bị đè nén và phải tăng nhu động để tiêu hóa), bụng biến dạng hoặc chướng bụng, đau bụng, ợ hơi và kèm theo tình trạng suy dinh dưỡng nặng. Các triệu chứng này sẽ diễn ra lần lượt và tạo thành một vòng luẩn quẩn. Bên cạnh đó, chán ăn cũng là một triệu chứng thường gặp ở bệnh nhân mắc hội chứng SMA mạn tính.

Khi người bệnh ở trong tư thế nằm nghiêng về bên trái sẽ giúp thuyên giảm một phần các triệu chứng. Ngoài ra, vận động Hayes nâng cao gốc của SMA cũng giúp giảm nhẹ tình trạng co thắt. Triệu chứng bệnh sẽ trở nên nghiêm trọng hơn nếu nằm ngửa hoặc nằm nghiêng về bên phải.

Tóm lại, các triệu chứng của hội chứng động mạch mạc treo tràng trên được đề cập đến bao gồm:

• Nhanh no;
• Buồn nôn;
• Nôn ói;
• Đau bụng;
• Không tăng cân;
• Sụt cân;
• Thể trạng gầy gò;
• Ưỡn cột sống;
• Cong vẹo cột sống;
• Chất béo trong cơ thể giảm;
• Phì đại hạch bạch huyết;
• Khối u sau phúc mạc.

Chẩn đoán hội chứng động mạch mạc treo tràng trên

Chẩn đoán hội chứng động mạch mạc treo tràng trên rất khó khăn và thường đưa ra chẩn đoán sau khi đã loại trừ hết các khả năng khác. Chính vì thế, hội chứng Wilkie thường được xác định sau khi người bệnh được kiểm tra toàn diện về đường tiêu hoá thông qua nội soi dạ dày - tá tràng, nội soi đại tràng, đánh giá về tình trạng hấp thu kém, viêm và loét ruột với khả năng chẩn đoán cao hơn. Bên cạnh đó, bác sĩ có thể dựa vào X-quang để chẩn đoán.

Các phương pháp chẩn đoán khác bao gồm chụp CT cắt lớp ổ bụng và vùng chậu. Sau khi thực hiện chẩn đoán xác định, bác sĩ sẽ nghiên cứu hình ảnh mạch máu như chụp động mạch tương phản có thể được sử dụng để kiểm tra tốc độ dòng chảy của máu qua SMA, dấu hiệu nguy cơ đột quỵ và gây tử vong.

Các chuyên gia phát hiện ra rằng, phụ nữ trong nhóm tuổi từ 10 - 30 chịu nhiều ảnh hưởng nhất. Từ đó, bác sĩ thường đưa ra các giả định ban đầu và không chính xác rằng sự tiều tụy là do người bệnh thay vì là một hệ quả của hội chứng động mạch mạc treo tràng trên dạng mạn tính.

Ở giai đoạn đầu của SMA mạn tính thì người bệnh thường không biết bản thân bị bệnh cho đến khi sức khoẻ bị tổn hại nghiêm trọng. Lúc này, người bệnh có thể sẽ cố gắng để cơ thể thích nghi với tình trạng hiện tại bằng cách giảm lượng thức ăn hoặc chuyển sang một chế độ ăn nhẹ và tiêu hoá dễ hơn. Phác đồ điều trị về tình trạng rối loạn ăn uống cần bắt buộc người bệnh ăn uống trở lại có kết quả kém trên những bệnh nhân mắc SMA, đồng thời góp phần làm tăng tỷ lệ tử vong của bệnh lý này.

Phương pháp điều trị hội chứng động mạch mạc treo tràng trên

Các trường hợp SMA cấp tính thường có phác đồ điều trị bảo tồn, trong khi đó các trường hợp SMA mạn tính đòi hỏi cần phải can thiệp phẫu thuật.

Trong trường hợp bệnh nhẹ hoặc cấp tính, các phương pháp điều trị bảo tồn được ưu tiên hàng đầu như:

• Loại bỏ hoặc thay đổi hoàn toàn các yếu tố gây lắng đọng, ngưng kết với dinh dưỡng.
• Thay thế chất điện giải và chất lỏng bằng ống cho ăn qua hỗng tràng, ống thông catheter, đặt nội khí quản thông từ mũi đến dạ dày.

Các tác nhân làm tăng hoạt động của ruột như thuốc nhuận tràng cũng có thể có tác dụng. Các triệu chứng bệnh thường được cải thiện sau khi cơ thể khôi phục lại trọng lượng, trừ trường hợp lớp mỡ được khôi phục lại nhưng không tích tụ trong góc mạc treo.

Nếu phương pháp điều trị bảo tồn không hiệu quả hoặc đối với trường hợp mạn tính hoặc nghiêm trọng thì can thiệp phẫu thuật là điều cần thiết. Các phương pháp phẫu thuật được áp dụng phổ biến cho hội chứng SMA là mở thông tá - hỗng tràng được đề xuất lần đầu tiên vào năm 1907 bởi Bloodgood. Việc thực hiện phẫu thuật để mở thông tá - hỗng tràng nhằm tạo ra một đoạn nối giữa tá tràng với hỗng tràng, bỏ qua đoạn ruột bị nén bởi động mạch mạc treo tràng trên và động mạch chủ bụng.

Ít phổ biến hơn trong điều trị phẫu thuật cho hội chứng động mạch mạc treo tràng trên là nối vị - tràng, Roux-en-Y mở thông tá - hỗng tràng, nối vị-tràng. Tình trạng cơ treo tá tràng bị teo đi rất có lợi mà không liên quan đến việc nối ruột.

Tóm lại, hội chứng động mạch mạc treo tràng trên xảy ra do sự bất thường vị trí của hệ thống động mạch trong ổ bụng. Hội chứng này gây ra nhiều triệu chứng nghiêm trọng cho bệnh nhân, thậm chí là đe dọa đến tính mạng nếu không được can thiệp y tế sớm.