Hôn mê là tình trạng như thế nào? Cách đánh giá phân độ hôn mê

Hôn mê là một trong những tình trạng nguy kịch nhất mà một người có thể gặp phải. Để đánh giá mức độ nghiêm trọng và tiên lượng của tình trạng này, các bác sĩ sử dụng khái niệm phân độ hôn mê. Đây là một hệ thống các tiêu chí và thang điểm giúp xác định mức độ rối loạn ý thức của bệnh nhân, từ đó đưa ra phác đồ điều trị phù hợp và hiệu quả nhất.

Hôn mê là tình trạng như thế nào?

Trạng thái ý thức của con người bình thường có hai thành phần phối hợp với nhau là khả năng nhận thức và trạng thái thức tỉnh. Sự nhận thức là khả năng con người có thể nhận biết được một cách hoàn thiện và đầy đủ về bản thân và về môi trường xung quanh. Hoạt động thần kinh cao cấp này chính là nhờ vào sự tích hợp và xử trí mọi nguồn kích thích hướng tâm do cảm giác và giác quan đem lại, xử lý trên vỏ đại não.

Ngược lại, tình trạng thức tỉnh là một chức năng cơ bản hơn, là hoạt động của các cấu trúc thần kinh dạng lưới trong thân não, nơi tập hợp của hầu hết các bó sợi thần kinh và nhân thần kinh.

Khi có sự tổn thương vào hai phần nêu trên, con người sẽ rơi vào trạng thái suy giảm nhận thức. Khi mức độ suy giảm nhận thức trở nên nặng nề, đây được gọi là giai đoạn hôn mê. Dù với bất kỳ nguyên nhân nào, hôn mê luôn được xem là một tình trạng cấp cứu, cần phải được xử trí khẩn trương, nhất là các trường hợp hôn mê diễn tiến cấp tính.

Quá trình chẩn đoán hôn mê đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện, bao gồm khai thác bệnh sử chi tiết, khám lâm sàng tỉ mỉ và thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng cần thiết. Việc xác định chính xác nguyên nhân gây hôn mê là chìa khóa để đưa ra phác đồ điều trị phù hợp và tối ưu hóa tiên lượng cho bệnh nhân.

Cách đánh giá phân độ hôn mê

Phân độ hôn mê được đánh giá dựa các triệu chứng và thang điểm để xác định mức độ bệnh:

Phân độ hôn mê định tính

Cách phân loại mức độ hôn mê của bệnh nhân định tính:

• Ngủ gà (Somnolence): Bệnh nhân dễ dàng bị đánh thức bởi các kích thích nhẹ nhưng nhanh chóng rơi vào trạng thái ngủ khi không có tác động.
• Lơ mơ (Obtundation): Bệnh nhân chỉ phản ứng với kích thích đau, thường không chính xác và không thể giao tiếp bằng lời nói một cách mạch lạc.
• Hôn mê (Coma): Đặc trưng bởi sự mất hoàn toàn ý thức và không có bất kỳ phản ứng nào với các kích thích bên ngoài, bao gồm cả kích thích đau.
• Trạng thái thực vật (Vegetative State): Mất hoàn toàn nhận thức về bản thân và môi trường xung quanh, tuy nhiên vẫn có thể duy trì một số chức năng tự động như hô hấp và tuần hoàn.

Phân độ hôn mê theo giai đoạn

Phân loại mức độ hôn mê của bệnh nhân theo từng giai đoạn:

• Giai đoạn I: Bệnh nhân vẫn có khả năng phát ra âm thanh hoặc lời nói không có ý nghĩa khi bị kích thích mạnh.
• Giai đoạn II: Mất khả năng phát âm nhưng vẫn có thể thực hiện các cử động có chủ đích để đáp ứng với kích thích đau.
• Giai đoạn III: Không có phản ứng có chủ đích với kích thích đau, hoặc chỉ có phản ứng không đặc hiệu và không định hướng.

Thang điểm Glasgow (GCS)

Dựa theo 2 phương pháp trên, việc đánh giá mức độ hôn mê chủ yếu dựa vào quan sát lâm sàng và kinh nghiệm cá nhân của bác sĩ, dẫn đến tính chủ quan và thiếu chính xác. Để khắc phục hạn chế này, thang điểm Glasgow (GCS) đã được phát triển, cung cấp một công cụ định lượng khách quan hơn trong việc đánh giá mức độ suy giảm ý thức. GCS tập trung vào ba khía cạnh chính: Phản xạ mở mắt, đáp ứng bằng lời nói và đáp ứng vận động, mỗi khía cạnh được chấm điểm riêng biệt. Tổng điểm GCS càng thấp, mức độ hôn mê càng nặng, thường tương quan với tiên lượng xấu hơn.

Thang điểm Glasgow đặc biệt hữu ích trong việc đánh giá hôn mê do chấn thương sọ não, giúp phân loại mức độ nặng nhẹ và tiên lượng khả năng hồi phục của bệnh nhân. Tuy nhiên, GCS không phải là công cụ duy nhất. Trong thực tế lâm sàng, các bác sĩ còn sử dụng nhiều thang điểm đánh giá hôn mê khác, tùy thuộc vào tình trạng cụ thể của bệnh nhân và mục tiêu đánh giá.

Ví dụ, thang điểm hôn mê cho trẻ em được điều chỉnh để phù hợp với đặc điểm phát triển thần kinh của trẻ. Thang điểm Liege tập trung vào đánh giá các phản xạ thân não, cung cấp thông tin về mức độ tổn thương của cấu trúc thần kinh trung ương. Thang điểm FOUR lại được thiết kế để đánh giá mức độ ý thức ở những bệnh nhân không có khả năng giao tiếp bằng lời nói.

Cách xử trí hôn mê

Trong cấp cứu bệnh nhân hôn mê, thời gian là yếu tố sống còn. Mọi quyết định và hành động cần được thực hiện nhanh chóng, chính xác ngay từ khi tiếp nhận bệnh nhân.

Đội ngũ y tế phải hành động nhanh chóng, khai thông đường thở,cung cấp oxy hoặc đặt nội khí quản nếu cần. Đồng thời, theo dõi huyết áp, nhịp tim và sử dụng thuốc để duy trì tuần hoàn ổn định.

Bảo vệ não bộ bằng cách đặt đầu cao 30 độ và dùng thuốc giảm phù não nếu cần. Kiểm soát chặt chẽ đường huyết là một yếu tố quan trọng trong việc bảo vệ não bộ và hỗ trợ quá trình hồi phục của bệnh nhân hôn mê. Bên cạnh đó, đội ngũ y tế cần nhanh chóng xử lý các triệu chứng như co giật bằng thuốc chống co giật và hạ sốt kịp thời để ngăn ngừa tổn thương não thứ phát. Chăm sóc toàn diện cũng đóng vai trò then chốt, bao gồm cung cấp dinh dưỡng đầy đủ, thay đổi tư thế thường xuyên và bắt đầu vật lý trị liệu sớm để duy trì chức năng cơ và hỗ trợ phục hồi thần kinh.

Song song, xác định nguyên nhân gây hôn mê là ưu tiên hàng đầu để đưa ra phương pháp điều trị đặc hiệu, tăng cơ hội phục hồi.

Phân độ hôn mê là một chỉ số tiên lượng quan trọng, phản ánh mức độ suy giảm ý thức và tiềm năng phục hồi của bệnh nhân. Việc xác định chính xác phân độ hôn mê, kết hợp với các biện pháp can thiệp y tế kịp thời và toàn diện, đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ chức năng thần kinh, tối ưu hóa khả năng hồi phục và nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.