Mặc cảm ngoại hình: Dấu hiệu, nguyên nhân và cách vượt qua

Rối loạn mặc cảm ngoại hình (hay còn gọi là hội chứng sợ xấu) xảy ra khi bạn không thể điều khiển những suy nghĩ tiêu cực về cơ thể và làm ảnh hưởng đến hành vi hằng ngày.  Phụ nữ cũng được cho là dễ mắc hội chứng sợ xấu hơn. Theo bệnh viện Da liễu, trong số những trường hợp được chẩn đoán là mắc tình trạng này thì tỷ lệ chênh lệch giới tính là 1 nam: 4,5 nữ.

Mặc cảm ngoại hình là gì?

Body dysmorphic disorder hay body dysmorphia (tạm dịch: Rối loạn mặc cảm ngoại hình hay hội chứng sợ xấu) xảy ra khi một người nào đó quá lo lắng về các khuyết điểm ngoại hình của họ. Những khuyết điểm này thường rất nhỏ và người khác không thật sự chú ý đến nó.

Mặc cảm ngoại hình là như thế nào?

Body dysmorphia có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, giới tính, phổ biến nhất là ở độ tuổi vị thành niên và những người trẻ. Mặc cảm ngoại hình không đồng nghĩa với việc bạn là một kẻ phù phiếm, viển vông hay ái kỷ mà đây là một dạng rối loạn tâm lý cần sớm được nhận biết và khắc phục để không làm ảnh hưởng đến cuộc sống của người mắc.

Dấu hiệu của người mặc cảm ngoại hình?

Một số dấu hiệu thường gặp của người mặc cảm ngoại hình bao gồm:

• Thường xuyên soi gương để kiểm tra cơ thể, nếu không sẽ cảm thấy lo âu, bất an và bồn chồn.
• Ngược lại, cũng có những người cố tình tránh né nhìn vào gương vì lo sợ sẽ nhận thấy khiếm khuyết của mình.

Dấu hiệu của mặc cảm ngoại hình là thường soi gương hoặc né tránh gương.

• Cố gắng che đi khiếm khuyết của cơ thể bằng nón, khăn choàng, khẩu trang hay lớp trang điểm thật đậm bất chấp thời tiết và hoàn cảnh.
• Có những biện pháp cực đoan để duy trì vẻ ngoài như mong muốn, chẳng hạn như khi nam giới mặc cảm về cơ bắp có thể dùng anabolic steroids, một chất giúp gia tăng khối lượng tế bào nhưng lại rất nguy hiểm với sức khỏe.

• Thường xuyên so sánh bản thân với người khác.
• Cần sự xoa dịu từ người khác về ngoại hình của bản thân nhưng lại không tin khi họ bảo rằng bạn ổn.
• Né tránh những sự kiện xã hội hoặc những nơi đông người vì cho rằng mọi người có thể nhìn thấy hay đang nhận xét về khiếm khuyết của mình.
• Liên tục tìm những phương pháp làm đẹp, cơ sở thẩm mỹ một cách không cần thiết.
• Luôn cảm thấy lo lắng, lo âu, phiền muộn và xấu hổ về ngoại hình của mình.
• Thường xuyên dùng tay để che đi hoặc loại bỏ những khuyết điểm.

Nguyên nhân gây ra mặc cảm ngoại hình

Nguyên nhân chính gây ra mặc cảm ngoại hình chưa được xác định, nhưng được cho là sự kết hợp của yếu tố môi trường sống, sinh học và tâm lý. Những yếu tố cụ thể như sau:

Gia đình có người mắc hội chứng sợ xấu hoặc bản thân có những bệnh liên quan

Nghiên cứu chỉ ra rằng 8% người mắc hội chứng sợ xấu khi tiền sử gia đình có người mắc cùng rối loạn. Ngoài ra, mặc cảm ngoại hình cũng ảnh hưởng đến những người mắc rối loạn ám ảnh cưỡng chế (obsessive-compulsive disorder). Nghiên cứu chứng minh rằng 8-37% người mắc rối loạn cưỡng chế cũng có các triệu chứng của mặc cảm ngoại hình.

Trong quá khứ từng có trải nghiệm tiêu cực

Trong nghiên cứu, nhiều người mắc mặc cảm ngoại hình cho biết họ từng bị châm chọc về ngoại hình. Khi mối liên hệ tiêu cực giữa ngoại hình và phản ứng của người khác được thiết lập, bạn dễ trở nên nhạy cảm hơn với những lời nhận xét về vẻ ngoài.

Trong quá khứ có trải nghiệm tiêu cực là lý do dẫn đến mặc cảm ngoại hình

Hay so sánh bản thân

Khi theo dõi người khác trên mạng xã hội, chúng ta đôi khi sẽ so sánh bản thân với những người đẹp hơn mình ở một khía cạnh nào đó như: Chân dài, mắt đẹp, cơ bụng săn chắc hơn,... Theo thuyết so sánh xã hội thì đây được gọi là hành vi “so sánh trên” và nó có thể gây ra cảm giác bất an.

Nghiên cứu cho thấy, những người dùng Instagram nhiều thường nhạy cảm hơn với mặc cảm ngoại hình, vì xu hướng so sánh mình với những người dùng khác. Bên cạnh đó, họ cũng gặp khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc và thường kèm theo thói quen diễn giải thông tin theo chiều hướng xấu. Chẳng hạn như cho rằng người khác đang ngầm phán xét hoặc chê bai ngoại hình của mình.

Cách tự vượt qua mặc cảm ngoại hình

Vậy làm sao để chúng ta có thể vượt qua hội chứng sợ xấu? Hãy cùng tìm hiểu 2 cách dưới đây!

Đặt câu hỏi để có cái nhìn thực tế về bản thân

Theo tiến sĩ Timothy thì những câu hỏi mang tính tái thiết lập nhận thức (cognitive restructuring) sẽ giúp chúng ta kiểm tra mức độ thực tế trong các giả định của mình, từ đó điều chỉnh thói quen nhìn nhận mọi thứ xung quanh.

Chẳng hạn, bạn hay cho rằng mọi người đang âm thầm cười nhạo ngoại hình của bạn. Lúc này bạn có thể đặt những câu hỏi như:

• Suy nghĩ này dựa trên thực tế hay chỉ là cảm giác?
• Có khi nào mình nghĩ mọi người đang cười mình nhưng thật sự là không phải?
• Nếu bạn thân của mình có suy nghĩ như vậy, mình sẽ giúp họ như thế nào?
• Liệu đây có phải là một thói quen?
• Mình có thể lý giải nó theo những cách khác nào?

Đặt bản thân vào những thử thách để vượt qua chướng ngại tâm lý

Liệt kê ra những thử thách và tìm cách khắc phục dần. Ví dụ như:

• Hạn chế việc lướt web chỉ để tìm thông tin về mỹ phẩm hoặc làm đẹp.
• Ngừng chú ý các đặc điểm ngoại hình của người khác.
• Tránh việc luôn tìm kiếm sự công nhận từ người khác.
• Tham gia vào các hoạt động có nhiều người.
• Ngừng việc liên tục nhìn mình trong gương (nếu việc dùng gương cầm tay liên tục khiến bạn săm soi những khiếm khuyết nhỏ trên mặt thì hãy cân nhắc dùng gương toàn thân để có một cái nhìn tổng quát hơn).

Mặc cảm ngoại hình (hay hội chứng sợ xấu) gây ra nhiều ảnh hưởng đối với sức khỏe tinh thần lẫn thể chất. Vì vậy, mỗi người cần trang bị cho mình những thông tin hữu ích để phát hiện kịp thời và điều trị đúng cách các vấn đề tâm lý mắc phải.

Phương Nhi

Nguồn tham khảo: Hello Bacsi