Mắt lé là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị hiệu quả

Mắt lé là tình trạng hai mắt không nhìn về cùng một hướng khiến hình ảnh thu nhận không đồng nhất, dễ gây suy giảm thị lực, ảnh hưởng đến cuộc sống. Việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và các phương pháp điều trị mắt lé sẽ giúp chúng ta chủ động bảo vệ thị lực và thẩm mỹ cho đôi mắt.

Mắt lé là gì?

Mắt lé (hay còn gọi là lác mắt) là tình trạng hai mắt không nhìn về cùng một hướng khi quan sát một vật thể. Một mắt có thể nhìn thẳng, trong khi mắt còn lại lệch vào trong, lệch ra ngoài, lên trên hoặc xuống dưới. Sự lệch này làm cho hình ảnh từ hai mắt không trùng khớp, khiến não phải loại bỏ tín hiệu từ một mắt để tránh nhìn đôi. Nếu tình trạng kéo dài, mắt bị lệch có thể suy giảm thị lực và dẫn đến nhược thị, đặc biệt ở trẻ nhỏ.

Ước tính 2 - 4% trẻ em gặp tình trạng này, trong đó lác trong thường gặp hơn lác ngoài. Người lớn cũng có thể bị mắt lé do nhiều nguyên nhân khác nhau. Mắt lé càng xuất hiện sớm thì nguy cơ nhược thị càng cao.

Dấu hiệu mắt bị lé thường gặp

Một số dấu hiệu giúp nhận biết sớm tình trạng mắt lé như:

• Hai mắt không nhìn về cùng một hướng: Một mắt có thể hướng thẳng, trong khi mắt còn lại lệch vào trong, ra ngoài, lên trên hoặc xuống dưới. Điều này thường thấy rõ khi người bệnh mệt hoặc mất tập trung.
• Mắt nhìn đôi (song thị): Người bệnh thấy hai hình ảnh cùng lúc do mắt lệch trục nhìn. Trẻ nhỏ có thể không than phiền vì não tự loại bỏ hình ảnh từ mắt lệch.
• Nghiêng đầu hoặc nheo mắt khi nhìn: Người bệnh vô thức nghiêng đầu để điều chỉnh tầm nhìn cho rõ hơn. Đây là dấu hiệu giúp bố mẹ nhận biết sớm ở trẻ nhỏ.
• Khó phối hợp hai mắt khi nhìn gần: Gặp khó khăn trong việc nhìn sách, xếp hình hoặc chơi trò cần tập trung mắt. Điều này có thể ảnh hưởng đến học tập và các hoạt động tinh tế.
• Đau đầu, mệt mỏi mắt khi đọc hoặc xem màn hình lâu: Cơ mắt phải làm việc nhiều để điều chỉnh lệch trục. Triệu chứng thường tăng khi tập trung cao.
• Giảm thị lực ở một mắt (nhược thị): Nếu kéo dài, mắt lệch không được sử dụng hiệu quả dẫn đến giảm thị lực không hồi phục nếu điều trị muộn. Đây là biến chứng nguy hiểm nhất của mắt lé.
• Chớp mắt liên tục hoặc hay dụi mắt: Người bệnh cảm thấy khó chịu do mắt phải điều chỉnh liên tục. Trẻ nhỏ thường biểu hiện hành vi thay vì nói ra khó chịu.

Nguyên nhân gây ra tình trạng lé mắt

Việc xác định đúng nguyên nhân gây mắt lé sẽ giúp lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và ngăn biến chứng nhược thị.

Do bẩm sinh

Một số trẻ sinh ra đã bị lé do bất thường trong sự phát triển của cơ vận nhãn hoặc dây thần kinh điều khiển mắt. Tình trạng này có thể biểu hiện ngay từ những tháng đầu đời.

Tật khúc xạ

Các tật khúc xạ như loạn thị hoặc cận thị nặng không được chỉnh kính khiến mắt phải cố gắng điều tiết quá mức. Lâu dần, một mắt sẽ yếu hơn và lệch hướng nhìn để giảm căng thẳng thị giác. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất khiến trẻ bị lác trong.

Di truyền

Nếu trong gia đình có bố mẹ hoặc anh chị em từng bị mắt lé, trẻ có nguy cơ mắc cao hơn bình thường. Yếu tố này liên quan đến cấu trúc mắt, cơ và thần kinh vận nhãn. Tuy nhiên, di truyền không phải nguyên nhân duy nhất mà có thể đi kèm các yếu tố khác.

Do các bệnh về não bộ

Những bệnh lý ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương như bại não, u não, đột quỵ hoặc chấn thương sọ não có thể làm mất khả năng phối hợp giữa hai mắt. Người bệnh dễ xuất hiện nhìn đôi hoặc mắt lệch đột ngột và đây thường là dạng mắt lé phức tạp, cần điều trị chuyên sâu.

Tổn thương dây thần kinh sọ não

Các dây thần kinh vận nhãn (III, IV, VI) kiểm soát cử động của mắt. Khi bị tổn thương do chấn thương, nhiễm trùng, bệnh lý chuyển hóa hoặc mạch máu, mắt có thể không cử động đồng bộ. Mắt lé dạng này thường xảy ra ở người lớn và đi kèm đau đầu, hạn chế vận nhãn.

Các loại mắt lé thường gặp

Có một số dạng mắt lé thường gặp như:

• Mắt lé trong: Lé trong là tình trạng một hoặc cả hai mắt bị lệch vào phía sống mũi, khiến hai trục nhìn không song song. Dạng lé này thường gặp nhất ở trẻ nhỏ, đặc biệt khi trẻ có tật khúc xạ như viễn thị.
• Lé ngoài: Lé ngoài hay mắt lác ngoài xảy ra khi mắt lệch ra phía thái dương, làm đôi mắt như “nhìn ra ngoài”.
• Lé đứng: Lé đứng là dạng mắt bị lệch theo chiều dọc, mắt lệch lên trên gọi là hypertropia, lệch xuống dưới gọi là hypotropia. Đây là loại ít gặp nhưng gây ảnh hưởng lớn đến khả năng phối hợp hai mắt.
• Lé luân phiên: Lé luân phiên là tình trạng hai mắt thay phiên nhau bị lệch, lúc mắt phải lệch, lúc mắt trái lệch.
• Lé cố định: Lé cố định là khi mắt lệch liên tục và không tự đưa về vị trí bình thường. Đây là dạng lé dễ dẫn đến nhược thị nhất do mắt lệch không được sử dụng thông tin thị giác đầy đủ.
• Lé ẩn: Lé ẩn là dạng lé chỉ xuất hiện khi mắt bị che hoặc khi cơ mắt mệt mỏi, bình thường hai mắt vẫn thẳng.
• Lé do liệt cơ vận nhãn: Lé do liệt cơ vận nhãn xảy ra khi một hoặc nhiều cơ điều khiển chuyển động mắt bị yếu hoặc liệt, thường do bệnh lý thần kinh, chấn thương hoặc biến chứng sau phẫu thuật.

Ảnh hưởng của bệnh lé đối với sức khỏe

Mắt lé gây ra nhiều vấn đề không chỉ về thẩm mỹ mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến thị lực và sự phát triển tổng thể của người bệnh. Có thể kể đến những ảnh hưởng của mắt lé như:

Giảm thị lực, dễ dẫn đến nhược thị

Khi hai mắt không cùng nhìn về một hướng, não bộ sẽ bỏ qua tín hiệu từ mắt bị lệch để tránh hiện tượng nhìn đôi. Điều này khiến mắt lé hoạt động kém dần và gây giảm thị lực kéo dài. Nếu không điều trị sớm, mắt lệch có nguy cơ cao bị nhược thị và phục hồi rất khó khăn.

Mất khả năng nhìn lập thể và ước lượng khoảng cách

Ở người bình thường, hai mắt phối hợp tạo ra hình ảnh 3D để đánh giá khoảng cách chính xác. Nhưng người bị lé lại rất khó nhìn nổi khối, dễ vấp ngã hoặc làm rơi đồ vật khi cầm nắm. Việc tham gia hoạt động thể thao, chơi trò cần phối hợp tay - mắt cũng gặp nhiều hạn chế.

Nhìn đôi gây mệt mỏi và giảm tập trung

Do hình ảnh từ hai mắt bị lệch nhau, người bệnh có thể gặp hiện tượng thị lực chồng chéo hoặc nhìn đôi. Mắt và não phải liên tục điều tiết để tập trung khiến người bệnh chóng mặt, đau đầu và dễ mỏi mắt. Điều này làm giảm hiệu quả học tập, làm việc và ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.

Làm chậm phát triển vận động ở trẻ nhỏ

Trẻ em bị lé mắt thường gặp khó khăn khi định vị đồ vật và canh khoảng cách. Điều này khiến các kỹ năng vận động tinh như viết, vẽ, xếp hình phát triển chậm hơn so với bạn cùng tuổi. Một số trẻ còn hạn chế tham gia hoạt động thể chất do dễ ngã hoặc mất thăng bằng.

Hạn chế cơ hội nghề nghiệp trong tương lai

Một số lĩnh vực đặc thù như phi công, công an, quân đội hoặc nghề cần độ chính xác thị giác cao yêu cầu khả năng nhìn hai mắt tốt. Người bị lé không điều trị kịp thời có thể mất đi những cơ hội nghề nghiệp mà họ mong muốn.

Ảnh hưởng tâm lý và giao tiếp xã hội

Biểu hiện lệch mắt dễ khiến người bệnh trở nên tự ti, ngại giao tiếp và lo lắng về ngoại hình. Trẻ nhỏ có thể bị bạn bè trêu chọc, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển cảm xúc và tính cách. Với người trưởng thành, mắt lé có thể gây khó khăn trong phỏng vấn hay công việc yêu cầu giao tiếp nhiều.

Phương pháp chẩn đoán mắt lé

Chẩn đoán mắt lé cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa mắt nhằm xác định mức độ lệch và nguyên nhân gây bệnh. Dưới đây là các phương pháp chẩn đoán thường được sử dụng trong lâm sàng:

• Khám thị lực cơ bản: Bác sĩ kiểm tra khả năng nhìn xa - gần và đánh giá thị lực từng mắt bằng bảng thị lực. Từ đó xác định xem có tình trạng nhược thị hoặc tật khúc xạ đi kèm như cận, viễn hay loạn thị hay không.
• Test bịt mắt: Bác sĩ sẽ lần lượt che từng mắt và quan sát mắt còn lại xem có di chuyển để điều chỉnh hướng nhìn hay không để xác định rõ mắt lệch và hướng lệch.
• Đo phản xạ ánh sáng: Bác sĩ chiếu ánh sáng vào mắt bệnh nhân và nhìn vị trí phản xạ ánh sáng trên giác mạc. Nếu ánh sáng không nằm ở vị trí đối xứng giữa hai mắt, khả năng cao người bệnh bị lé.
• Đo độ lác bằng lăng kính: Phương pháp này dùng thước lăng kính để xác định chính xác mức độ lệch của mắt (đơn vị độ lăng kính), giúp đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, đặc biệt khi cần phẫu thuật.
• Khám vận nhãn và cơ vận động mắt: Bác sĩ đánh giá khả năng di chuyển của nhãn cầu theo nhiều hướng khác nhau. Nếu hạn chế vận động, có thể nghi ngờ tổn thương dây thần kinh hoặc cơ mắt.
• Khám đáy mắt và chụp hình ảnh nếu cần: Một số trường hợp sẽ được yêu cầu siêu âm mắt, chụp MRI hoặc CT khi nghi ngờ tổn thương thần kinh - não bộ hay soi đáy mắt để phát hiện các vấn đề võng mạc.

Cách kiểm tra mắt có bị lé không tại nhà

Tuy không thể thay thế khám chuyên khoa, nhưng việc tự kiểm tra tại nhà sẽ giúp phát hiện sớm bất thường và đi khám kịp thời. Một số cách kiểm tra mắt lé bạn có thể áp dụng như:

Quan sát khi mắt nhìn thẳng

Đầu tiên, bạn hãy để người được kiểm tra nhìn vào một điểm cố định phía trước. Nếu bạn nhận thấy một bên mắt không thẳng hàng hoặc hướng ra ngoài, vào trong, lên trên hoặc xuống dưới so với mắt còn lại, đây có thể là dấu hiệu của lé. Nên quan sát nhiều lần trong ngày để kết quả khách quan hơn.

Test che mắt

Với cách này, bạn sẽ che một mắt và yêu cầu tập trung nhìn vào một vật thể trước mặt. Khi đổi sang che mắt còn lại, nếu mắt không bị che phải di chuyển để bắt lại tiêu điểm, khả năng cao mắt đó đang bị lệch. Phương pháp này đơn giản nhưng có thể phát hiện rõ mắt lé tiềm ẩn hoặc lé luân phiên ở trẻ.

Kiểm tra phản xạ ánh sáng

Bạn cần dùng vật chiếu ánh sáng nhỏ như đèn pin điện thoại vào hai mắt trong phòng đủ tối và quan sát vị trí phản xạ trên hai đồng tử. Nếu phản xạ không đối xứng hoặc lệch rõ sang một phía, có thể mắt đang bị lác.

Theo dõi biểu hiện trong sinh hoạt hằng ngày

Một số hành vi lặp lại như hay nghiêng đầu, nheo một mắt, che một mắt khi xem tivi, hoặc dễ vấp ngã do khó đánh giá khoảng cách đều cho thấy mắt có vấn đề trong việc phối hợp. Nếu trẻ than mỏi mắt hoặc khó nhìn gần - xa, phụ huynh càng cần chủ động đưa trẻ đi kiểm tra thị lực.

Việc tự kiểm tra chỉ mang tính nhận biết ban đầu và không thể thay thế bác sĩ chuyên khoa. Khi có nghi ngờ mắt lé, bạn nên đưa trẻ đến thăm khám càng sớm càng tốt.

Mắt bị lé có chữa được không?

Nếu còn băn khoăn mắt lé có chữa được không thì bạn có thể yên tâm vì tình trạng này hoàn toàn có thể chữa được, đặc biệt nếu phát hiện và can thiệp sớm. Hiệu quả điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân gây lé, độ tuổi và mức độ lệch mắt. Ở trẻ nhỏ, điều trị kịp thời có thể giúp phục hồi chức năng hai mắt hoàn chỉnh, ngăn ngừa nhược thị và cải thiện thẩm mỹ. Ngược lại, nếu để kéo dài đến tuổi trưởng thành mới chữa, mắt lé có thể khó phục hồi hoàn toàn khả năng nhìn lập thể.

Hiện nay có nhiều phương pháp điều trị lé mắt, mỗi phương pháp sẽ được bác sĩ chuyên khoa lựa chọn dựa trên tình trạng cụ thể của từng người bệnh. Điều quan trọng là người bệnh cần thăm khám sớm và tuân thủ đúng hướng dẫn điều trị để đạt hiệu quả tối ưu.

Các phương pháp điều trị mắt bị lé

Để điều trị mắt lé, bác sĩ sẽ đánh giá toàn diện để đưa ra phác đồ phù hợp nhất, có thể kết hợp nhiều phương pháp nhằm đạt hiệu quả tối ưu. Dưới đây là các phương pháp chữa mắt lé phổ biến hiện nay:

Đeo kính

Nhiều trường hợp lé do cận, viễn hoặc loạn thị gây ra, vì mắt phải điều tiết quá mức để nhìn rõ. Việc đeo kính đúng độ giúp cải thiện tầm nhìn và đưa hai mắt về vị trí cân bằng hơn. Đây là phương pháp đơn giản, an toàn và rất hiệu quả ở trẻ nhỏ, giúp ngăn ngừa nhược thị tiến triển.

Thuốc điều trị

Thuốc nhỏ mắt có thể được chỉ định nhằm hỗ trợ điều trị nhược thị bằng cách làm mờ tạm thời mắt khỏe để mắt lé phải hoạt động nhiều hơn. Ngoài ra, tiêm botox vào cơ vận nhãn trong một số trường hợp giúp điều chỉnh độ lệch tạm thời bằng cách làm yếu nhóm cơ gây lé. Tuy nhiên, hiệu quả thường chỉ duy trì trong thời gian nhất định và cần đánh giá kỹ trước khi thực hiện.

Liệu pháp thị giác

Đây là phương pháp rèn luyện sự phối hợp hai mắt thông qua các bài tập chuyên dụng tại bệnh viện hoặc tại nhà. Tập vận nhãn giúp tăng sức mạnh cơ mắt, cải thiện khả năng hợp thị và nhìn lập thể. Phương pháp này đặc biệt quan trọng ở trẻ em để khắc phục nhược thị và hạn chế tái lé sau điều trị.

Phẫu thuật mắt

Phẫu thuật được áp dụng khi các phương pháp không xâm lấn không mang lại hiệu quả hoặc mắt lệch nhiều gây ảnh hưởng đến thẩm mỹ và thị lực. Bác sĩ sẽ điều chỉnh sức kéo của cơ vận nhãn để đưa mắt trở về vị trí cân bằng. Thời gian hồi phục tương đối nhanh, và trẻ điều trị sớm thường đạt thẩm mỹ và chức năng thị giác tốt hơn. Tuy nhiên, phẫu thuật đôi khi cần lặp lại nếu còn độ lệch tồn dư.

Phương pháp phòng ngừa cải thiện bệnh mắt lé

Mắt lé có thể được phòng ngừa bằng các phương pháp sau:

Khám mắt cho trẻ sơ sinh và khám định kỳ cho trẻ nhỏ

Cha mẹ và bác sĩ nhi cần thực hiện kiểm tra mắt cơ bản ngay từ sơ sinh và khám mắt định kỳ cho trẻ nhỏ. Kiểm tra thị lực thường xuyên giúp phát hiện sớm tật khúc xạ, lác tiềm ẩn hoặc các rối loạn mắt khác. Trẻ nên được khám mắt ít nhất mỗi 6 - 12 tháng một lần hoặc theo chỉ định của bác sĩ. Việc điều chỉnh kính sớm giúp ngăn ngừa mắt lệch tiến triển.

Tăng cường hoạt động ngoài trời

Ánh sáng tự nhiên giúp thị giác phát triển tối ưu và làm giảm tỷ lệ cận thị ở trẻ. Khi tật khúc xạ được kiểm soát tốt, nguy cơ xuất hiện lé cũng giảm theo. Các hoạt động vận động ngoài trời còn giúp mắt linh hoạt và phối hợp tốt hơn.

Tập vận nhãn và bài tập thị giác theo hướng dẫn

Các bài tập như theo dõi vật chuyển động, tập nhìn điểm gần - xa hoặc ghép hình lập thể giúp cải thiện khả năng hợp thị. Việc tập luyện đều đặn đặc biệt hiệu quả trong điều trị nhược thị và lé ở trẻ nhỏ. Tuy nhiên cần tuân theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa mắt để tránh tập sai cách.

Đeo kính đúng độ và đúng thời gian

Nếu trẻ có tật khúc xạ như viễn thị, cận thị hoặc loạn thị, việc đeo kính thường xuyên là điều bắt buộc. Kính giúp hai mắt nhìn rõ hơn, từ đó mắt yếu có cơ hội làm việc tốt hơn và hạn chế lệch trục, phòng ngừa mắt lé.

Câu hỏi thường gặp về mắt lé

Dưới đây là những câu hỏi thường gặp được nhiều người quan tâm xoay quanh chủ đề mắt lé:

Phẫu thuật mắt lé ở người lớn bao nhiêu tiền?

Chi phí phẫu thuật mắt lé có thể dao động khá lớn tùy thuộc mức độ lệch, phương pháp phẫu thuật và cơ sở y tế. Thông thường, chi phí có thể từ vài triệu đến vài chục triệu đồng cho mỗi mắt, chưa bao gồm chi phí tái khám và thuốc men sau phẫu thuật.

Trị mắt lé tại nhà được không?

Một số trường hợp lé nhẹ có thể cải thiện bằng các bài tập tăng cường thị lực và điều tiết mắt tại nhà, nhưng hiệu quả còn tùy theo nguyên nhân gây lé. Với các trường hợp lé nặng hoặc do tổn thương thần kinh, cần thăm khám bác sĩ chuyên khoa mắt để có liệu pháp phù hợp, tránh điều trị sai cách làm bệnh nặng hơn.

Mắt lé không chỉ ảnh hưởng đến khả năng nhìn mà còn gây tác động đến tâm lý và ảnh hưởng đến thẩm mỹ của người bệnh. Phát hiện sớm và điều trị đúng cách sẽ mang lại hiệu quả phục hồi thị lực tốt hơn, hạn chế biến chứng lâu dài. Nếu phát hiện những dấu hiệu bất thường ở mắt, hãy đi khám mắt để được tư vấn kịp thời.