Sán chó và giun đũa chó khác nhau như thế nào?

Sán chó và giun đũa chó đều là những ký sinh trùng có thể lây nhiễm sang người, gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Tuy nhiên, hai loại ký sinh trùng này hoàn toàn khác nhau về bản chất sinh học, vòng đời và cách gây bệnh. Việc nhầm lẫn giữa hai loại ký sinh trùng này có thể dẫn đến sai lầm trong chẩn đoán và điều trị. Do đó, biết cách phân biệt sán chó và giun đũa chó là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng.

So sánh hình thái sán chó và giun đũa chó

Sán chó và giun đũa chó là hai loại ký sinh trùng khác nhau, thường bị nhầm lẫn do cùng ký sinh ở chó và có khả năng lây nhiễm sang người. Nhưng thực tế, chúng có đặc điểm sinh học và tên khoa học riêng biệt.

Sán chó (Dipylidium caninum hoặc Echinococcus granulosus) là một loại sán dây, thường ký sinh trong ruột non của chó, mèo và đôi khi ở người. Sán chó có màu hồng nhạt, chiều dài từ 10 - 70 cm, thân gồm nhiều đốt (khoảng 175 đốt), mỗi đốt chứa cả cơ quan sinh dục đực và cái. Đầu sán hình thoi, kích thước nhỏ (0,25 - 0,5mm), có 4 đĩa hút hình chén và một vòi mang từ 1 - 7 hàng răng, tùy theo độ tuổi của sán.

Giun đũa chó (Toxocara canis) là một loại giun tròn, thường ký sinh trong ruột của chó và có thể lây sang người qua trứng giun có trong phân chó mèo. Giun đũa chó có hình ống đơn giản, con đực dài 4 - 6 cm, con cái có thể dài tới 15 cm. Trứng giun đũa chó có màu nâu, gần như hình cầu, kích thước 75 - 90 micromet và có vỏ bảo vệ rất chắc chắn. Vì thế chúng có thể tồn tại trong môi trường hàng tháng đến hàng năm.

Vòng đời của sán chó và giun đũa chó

Vật chủ chính của sán chó là chó và các loài thuộc họ chó (chó sói, cáo), nơi sán trưởng thành ký sinh trong ruột non. Sán trưởng thành đẻ trứng theo phân ra ngoài → Trứng lẫn trong môi trường đất, nước, thực phẩm → Vật chủ trung gian (như cừu, bò, lợn hoặc con người) nuốt phải trứng → Trứng nở ra ấu trùng, xuyên thành ruột vào máu, di chuyển đến gan, phổi hoặc não và hình thành nang sán (hydatid) → Chó ăn phải phủ tạng chứa nang sẽ nhiễm lại, khép kín vòng đời.

Vật chủ chính của giun đũa chó là chó (đặc biệt là chó con), nơi giun sống trong ruột non. Giun trưởng thành đẻ trứng theo phân ra ngoài → Trứng phát triển thành ấu trùng giai đoạn lây nhiễm trong đất → Người (chủ thể bất thường) vô tình nuốt phải trứng → Trứng nở ra ấu trùng di chuyển qua máu đến gan, phổi, mắt, não, gây tổn thương – nhưng không phát triển thành giun trưởng thành ở người. Trong chó, ấu trùng tiếp tục phát triển và khép kín vòng đời.

Đường lây truyền của sán chó và giun đũa chó

Đường lây truyền của sán chó và giun đũa chó sang người cũng có những điểm khác biệt quan trọng.

Sán chó (thường là Echinococcus granulosus hoặc Dipylidium caninum) lây truyền chủ yếu qua đường tiêu hóa. Đó là khi con người vô tình nuốt phải trứng sán từ môi trường bị ô nhiễm. Trứng sán được thải ra ngoài theo phân của chó nhiễm bệnh, bám vào đất, bụi, rau sống, nước uống hoặc dính vào lông, hậu môn của chó. Khi tiếp xúc, vuốt ve, ôm ấp chó mèo hoặc ăn thực phẩm, rau sống, nước chưa được rửa sạch, người có thể đưa trứng sán vào cơ thể. Ngoài ra, việc nuốt phải bọ chét mang ấu trùng sán (trường hợp của Dipylidium caninum) cũng là một con đường lây nhiễm.

Giun đũa chó lây truyền chủ yếu qua đường tiêu hóa khi con người nuốt phải trứng giun có trong đất, cát, nước, thực phẩm hoặc trên tay bị nhiễm phân chó mèo. Trứng giun đũa chó được thải ra ngoài qua phân chó nhiễm bệnh, phát triển trong môi trường đất từ 2 - 3 tuần và có thể tồn tại đến 2 năm. Trẻ em là đối tượng dễ nhiễm nhất do thường xuyên chơi đùa với đất cát, sân vườn, công viên. Ngoài ra, ăn rau sống, thực phẩm, nước uống bị nhiễm trứng giun hoặc tiếp xúc với chó mèo nhiễm bệnh cũng là nguy cơ lây nhiễm.

Triệu chứng khi nhiễm sán chó và giun đũa chó

Để có thể phân biệt sán chó và giun đũa chó, chúng ta sẽ căn cứ vào triệu chứng lâm sàng khi nhiễm hai loại ký sinh trùng này:

Triệu chứng nhiễm sán chó

Khi nhiễm sán chó, cơ thể người hình thành các nang sán (hydatid cysts) ở các cơ quan như gan, phổi, não,... Các triệu chứng sán chó ở người sẽ phụ thuộc vào vị trí và kích thước của nang. Một số dấu hiệu nhiễm sán chó cần lưu ý như:

• Dấu hiệu ở gan: Đau tức hạ sườn phải, chán ăn, buồn nôn, gan to. Nang lớn có thể gây vỡ nang, sốc phản vệ.
• Dấu hiệu ở phổi: Ho kéo dài, đau ngực, khó thở, ho ra máu nếu nang vỡ vào phế quản.
• Dấu hiệu ở não: Đau đầu, co giật, liệt nửa người, thay đổi ý thức. Đây là những triệu chứng nguy hiểm và dễ nhầm với u não.

Triệu chứng nhiễm giun đũa chó

Một số dấu hiệu bị giun đũa chó mà bạn không nên bỏ qua như:

• Rối loạn tiêu hóa với các triệu chứng đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy;
• Dị ứng với biểu hiện nổi mề đay, ngứa da, tăng bạch cầu ái toan;
• Tổn thương đa cơ quan như gan to, viêm phổi, ho khò khè, sốt dai dẳng;
• Biến chứng thần kinh hoặc mắt như giảm thị lực, viêm võng mạc, co giật; Các biến chứng này thường xảy ra khi ấu trùng di chuyển lên não hoặc mắt.

Do các triệu chứng dễ nhầm lẫn với nhiều bệnh lý khác, việc xét nghiệm sán chó hoặc xét nghiệm Toxocara IgG đóng vai trò quan trọng trong xác định bệnh.

Mức độ nguy hiểm khi nhiễm sán chó và giun đũa chó

Nhiễm sán chó và giun đũa chó có mức độ nguy hiểm khác nhau.

Mức độ nguy hiểm khi nhiễm sán chó

Nhiễm sán chó thường diễn biến âm thầm, dễ bị bỏ qua do triệu chứng không đặc hiệu. Tuy nhiên, khi ấu trùng sán chó di chuyển vào các cơ quan quan trọng, mức độ nguy hiểm tăng lên đáng kể. Biến chứng thường gặp là viêm gan, viêm phổi, tổn thương tim (viêm cơ tim, viêm màng ngoài tim, suy tim), viêm thận, viêm đại tràng mãn tính. Đặc biệt:

• Nếu ấu trùng di chuyển lên hệ thần kinh trung ương, người bệnh có thể bị viêm màng não, viêm tủy sống, động kinh, liệt nửa người, rối loạn cảm giác, hôn mê, thậm chí tử vong.
• Khi ấu trùng vào mắt, có thể gây viêm nội nhãn, bong võng mạc, giảm thị lực nhanh và mù lòa vĩnh viễn.
• Một số trường hợp còn bị tổn thương đa cơ quan hoặc hình thành các ổ viêm, áp xe, khối u giả ở gan, phổi, não, gây nhầm lẫn với ung thư di căn.

Mức độ nguy hiểm khi nhiễm giun đũa chó

Nhiễm giun đũa chó cũng có thể gây tổn thương nhiều cơ quan, nhưng phần lớn trường hợp nhẹ. Tuy nhiên, ở những trường hợp nặng có thể gây biến chứng nguy hiểm như viêm gan, áp xe gan, viêm phổi kéo dài, tổn thương mắt (viêm nội nhãn, u hạt võng mạc, mù lòa).

Nếu ấu trùng di chuyển lên hệ thần kinh trung ương, có thể gây viêm màng não, động kinh, rối loạn thần kinh, thậm chí tử vong. Nhưng các biến chứng nghiêm trọng này hiếm gặp hơn so với sán chó. Ở một số trường hợp, tổn thương gan, mắt, não do giun đũa chó để lại sẹo, giảm chức năng cơ quan, đặc biệt là mù vĩnh viễn nếu tổn thương võng mạc.

Phân biệt sán chó và giun đũa chó không chỉ dựa vào tên gọi mà cần dựa trên đặc điểm sinh học, triệu chứng lâm sàng và phương pháp chẩn đoán. Mỗi loại ký sinh trùng có cơ chế lây truyền, biểu hiện bệnh và cách điều trị khác nhau. Để phòng ngừa hiệu quả các bệnh do sán chó và giun đũa chó gây ra, cần kết hợp vệ sinh cá nhân, kiểm soát vật nuôi và theo dõi sức khỏe định kỳ. Nếu có dấu hiệu nhiễm ký sinh trùng, bạn nên đi khám và làm xét nghiệm huyết thanh học để kịp thời phát hiện và điều trị.