Suy thượng thận do thuốc: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Rối loạn tuyến thượng thận có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm suy thượng thận cấp tính, suy giảm chất điện giải đáng kể và dễ bị nhiễm trùng cơ hội. Việc chẩn đoán sớm và liệu pháp thay thế hormone thích hợp có thể cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống cho những người bị suy tuyến thượng thận nói chung, suy thượng thận do thuốc nói riêng.

Tổng quan về tuyến thượng thận và suy tuyến thượng thận

Tuyến thượng thận là tuyến nội tiết nhỏ nằm ngay phía trên thận. Mỗi tuyến bao gồm hai phần: Tủy (bên trong) tiết ra hormone catecholamine giúp duy trì mức huyết áp và nhịp tim, và vỏ não (bên ngoài) tiết ra hormone corticosteroid. Những hormone này đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống.

Suy tuyến thượng thận là tình trạng tuyến thượng thận sản xuất ra lượng glucocorticoid hoặc mineralocorticoid giảm, hoặc cả hai. Điều này dẫn đến rối loạn quá trình trao đổi chất, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh và có khả năng gây tử vong. Suy tuyến thượng thận có thể được phân loại thành các loại nguyên phát, thứ phát và đệ tam cấp.

Suy thượng thận nguyên phát (bệnh Addison)

Suy thượng thận nguyên phát, còn gọi là bệnh Addison, là một tình trạng hiếm gặp khi tuyến thượng thận không hoạt động bình thường và không thể sản xuất đủ cortisol, một loại hormone chống căng thẳng thiết yếu.

Ngoài ra, khả năng thận sản xuất aldosteron cũng thấp trong tình trạng này. Bệnh Addison cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời để kiểm soát các triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng.

Suy thượng thận thứ phát

Suy tuyến thượng thận thứ phát phổ biến hơn và xảy ra khi tuyến yên, một tuyến nhỏ trong não, không sản xuất đủ lượng hormone ACTH. Điều này dẫn đến tuyến thượng thận không sản xuất đủ cortisol. Tuy nhiên, việc sản xuất aldosteron vẫn bình thường ở bệnh suy thượng thận thứ phát. Điều trị tình trạng này thường bao gồm liệu pháp thay thế hormone để khôi phục mức cortisol bình thường.

Suy thượng thận đệ tam cấp

Suy thượng thận đệ tam cấp là kết quả của việc giảm nồng độ hormone giải phóng corticotrophin (CRH) từ vùng dưới đồi. Sự sụt giảm này kéo theo hiện tượng không đủ tín hiệu để tuyến thượng thận sản xuất cortisol. Giống như suy thượng thận thứ phát, liệu pháp thay thế hormone cũng cần thiết để giúp kiểm soát tình trạng này.

Nguyên nhân dẫn đến suy thượng thận do thuốc

Một trong những nguyên nhân gây suy thượng thận do thuốc là sử dụng không đúng các loại thuốc có chứa corticosteroid. Việc sử dụng quá nhiều thuốc glucocorticoid làm tăng nồng độ corticoid trong máu, báo hiệu tuyến yên ngừng tiết hormon ACTH. Sự ức chế này dẫn đến tuyến thượng thận không hoạt động. Việc tuyến thượng thận ít hoạt động kéo dài sẽ dẫn đến teo tuyến thượng thận, khiến các tuyến mất đi chức năng nội tiết dẫn đến suy thượng thận.

Corticosteroid được sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh, bao gồm tình trạng da liễu, bệnh khớp và bệnh về đường hô hấp. Do ứng dụng rộng rãi, những loại thuốc này có thể dễ dàng tìm mua mà không cần kê đơn của bác sĩ.

Tuy nhiên, việc sử dụng corticosteroid không có giám sát mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ sẽ gây ra những rủi ro đáng kể cho sức khỏe, trong đó có suy tuyến thượng thận do thuốc. Điều này đặc biệt đúng đối với người già và những người mắc các bệnh như viêm xương khớp. Việc sử dụng sai có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm, bao gồm:

• Suy tuyến thượng thận cấp tính: Tình trạng này có thể gây trụy mạch và mất cân bằng điện giải nghiêm trọng, gây nguy hiểm đến tính mạng.
• Biến chứng đường tiêu hóa: Bao gồm loét dạ dày và loét tá tràng, có thể dẫn đến xuất huyết đường tiêu hóa.
• Tăng huyết áp: Huyết áp tăng cao là tác dụng phụ thường gặp của việc lạm dụng corticosteroid.
• Bệnh tiểu đường do thuốc: Corticosteroid có thể làm tăng lượng đường trong máu, dẫn đến bệnh tiểu đường ở một số bệnh nhân.

Nếu bệnh nhân bị suy thượng thận phải đối mặt với căng thẳng nghiêm trọng về tinh thần hoặc thể chất, chẳng hạn như chấn thương hoặc phẫu thuật, tình trạng có thể trở nên tồi tệ hơn. Trong những trường hợp như vậy, suy thượng thận có thể trở nên nghiêm trọng và đe dọa tính mạng.

Nhìn chung, suy thượng thận do thuốc là một tình trạng nghiêm trọng do sử dụng corticosteroid không đúng cách. Việc hiểu những rủi ro liên quan đến việc sử dụng corticosteroid không được giám sát có thể ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng về sức khỏe. Bệnh nhân phải luôn tham khảo ý kiến ​​của bác sĩ chuyên khoa trước khi sử dụng thuốc corticosteroid và tuân thủ các hướng dẫn theo quy định để đảm bảo điều trị an toàn và hiệu quả.

Triệu chứng suy thượng thận do thuốc

Các triệu chứng suy thượng thận do thuốc có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân, thời gian sử dụng thuốc và mức độ sản xuất quá mức glucocorticoid. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

Khó chịu và yếu

Bệnh nhân thường cảm thấy cáu kỉnh và yếu đuối bất thường.

Đau cơ và sụt cân

Đau cơ và sụt cân không rõ nguyên nhân là những biểu hiện thường thấy.

Các vấn đề về đường tiêu hóa

Chóng mặt, buồn nôn và nôn có thể xảy ra, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.

Trầm cảm

Các triệu chứng tâm lý như trầm cảm không phải hiếm.

Béo phì

Sự tích tụ mỡ tăng dần quanh mặt, cổ, bụng và ngực, dẫn đến khuôn mặt tròn, đỏ.

Rối loạn chức năng tuyến sinh dục

Có thể phát sinh các vấn đề liên quan đến sức khỏe sinh sản.

Thay đổi da

Bệnh nhân có thể nhận thấy da bị teo và dễ bị bầm tím.

Kinh nguyệt không đều

Phụ nữ có thể gặp phải tình trạng kinh nguyệt không đều.

Tăng huyết áp

Huyết áp cao là một nguy cơ cần chú ý.

Rậm lông và mụn trứng cá

Tóc, lông mọc quá nhiều và có thể phát triển mụn trứng cá.

Các vấn đề về sức khỏe xương

Các triệu chứng như loãng xương, gãy xương thường xuyên là những mối lo ngại về suy tuyến thượng thận do thuốc.

Khi phát hiện các triệu chứng suy thượng thận do thuốc, điều quan trọng là phải tham khảo ý kiến ​​​​bác sĩ nội tiết để kiểm tra, chẩn đoán và điều trị thích hợp. Can thiệp sớm có thể ngăn chặn sự tiến triển thành suy thượng thận cấp tính, một tình trạng đe dọa tính mạng.

Suy tuyến thượng thận có nguy hiểm không?

Suy tuyến thượng thận nói chung, suy thượng thận do thuốc nói riêng nếu không được quản lý đúng cách, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng về sức khỏe. Một trong những biến chứng nghiêm trọng nhất là cơn suy thượng thận cấp tính. Tình trạng này có thể đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời. Trong thời gian căng thẳng về thể chất, chẳng hạn như bệnh tật, chấn thương nặng hoặc phẫu thuật, cơ thể cần nhiều cortisol hơn bình thường. Sự thiếu hụt đáng kể cortisol trong những giai đoạn này có thể dẫn đến huyết áp thấp, lượng đường trong máu thấp, natri trong máu thấp và nồng độ kali trong máu cao đến mức nguy hiểm.

Việc phát hiện sớm tình trạng suy thượng thận là rất quan trọng để tránh nguy cơ suy thượng thận cấp tính. Điều trị kịp thời có thể ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm việc áp dụng liệu pháp thay thế hormone để bù đắp cho việc sản xuất không đủ cortisol và các hormon tuyến thượng thận khác. Nếu được điều trị thích hợp, những người bị suy tuyến thượng thận có thể có cuộc sống năng động, bình thường.

Cách phòng ngừa suy tuyến thượng thận do thuốc

Suy thượng thận do thuốc là một tình trạng nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe nếu không được quản lý đúng cách. Ngăn ngừa tình trạng này bao gồm việc hiểu nguyên nhân và thực hiện các biện pháp chủ động để tránh chúng.

Một trong những nguyên nhân chính gây suy thượng thận thứ phát là sử dụng thuốc corticosteroid không đúng cách. Những loại thuốc này thường được sử dụng để điều trị các tình trạng khác nhau, bao gồm các bệnh về xương và khớp. Tuy nhiên, sử dụng corticosteroid mà không có sự giám sát y tế có thể dẫn đến những rủi ro đáng kể về sức khỏe, bao gồm cả suy tuyến thượng thận. Vì vậy, điều quan trọng là:

• Chỉ sử dụng corticosteroid dưới sự hướng dẫn của bác sĩ điều trị.
• Không được tự kê đơn corticosteroid hoặc kéo dài thời gian sử dụng vượt quá thời gian khuyến nghị mà không hỏi ý kiến ​​​​bác sĩ.
• Đối với những người cần sử dụng corticosteroid trong thời gian dài, kiểm tra y tế thường xuyên là điều cần thiết.

Việc theo dõi liên tục cho phép bác sĩ điều chỉnh kế hoạch điều trị, bao gồm thay đổi liều lượng và chế độ điều trị dựa trên tình trạng hiện tại của bệnh nhân lẫn mức độ đáp ứng. Bên cạnh đó, bệnh nhân được chẩn đoán suy thượng thận do thuốc cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa cụ thể để kiểm soát tình trạng của mình một cách hiệu quả:

• Dùng thuốc suốt đời: Suy tuyến thượng thận thường phải điều trị thay thế hormone suốt đời. Bệnh nhân nên tuân thủ nghiêm ngặt chế độ dùng thuốc của mình.
• Mang theo thuốc dự trữ: Luôn mang theo thuốc khẩn cấp để giải quyết các vấn đề sức khỏe đột ngột, đặc biệt là khi bị căng thẳng, phẫu thuật hoặc nhiễm trùng nặng.
• Duy trì lối sống lành mạnh: Áp dụng lối sống khoa học có thể giúp ngăn ngừa suy tuyến thượng thận do thuốc và hỗ trợ sức khỏe tổng thể.
• Chế độ ăn uống cân bằng: Ăn một chế độ dinh dưỡng giàu vitamin và khoáng chất để hỗ trợ sức khỏe tuyến thượng thận và khả năng miễn dịch tổng thể.
• Tập thể dục thường xuyên: Tham gia hoạt động thể chất thường xuyên để tăng cường hệ thống miễn dịch và giảm căng thẳng.

Ngăn ngừa suy thượng thận do thuốc đòi hỏi sự kết hợp giữa giám sát y tế, lựa chọn lối sống lành mạnh và chủ động quản lý các tình trạng sức khỏe hiện có. Bên cạnh đó, tránh lạm dụng corticosteroid, khám sức khỏe định kỳ, tuân thủ các phương pháp điều trị theo quy định và duy trì lối sống cân bằng, mỗi chúng ta sẽ có thể giảm đáng kể nguy cơ phát triển bệnh suy tuyến thượng thận.

Xem thêm:

• Nang thận đơn thuần là gì? Các triệu chứng của nang thận đơn thuần
• Phương pháp chẩn đoán suy thận cấp phổ biến