Cortisol là gì? Giá trị bình thường của nồng độ cortisol trong máu?

Cortisol là một loại hormone steroid có vai trò quan trọng trong cơ thể, thường được sản xuất bởi tuyến thượng thận. Nó tham gia vào nhiều chức năng quan trọng, bao gồm điều chỉnh quá trình chuyển hóa, ức chế phản ứng viêm, duy trì áp lực máu, và phân bố năng lượng trong cơ thể.

Nồng độ cortisol trong máu thay đổi theo giờ và có giá trị bình thường khác nhau tùy theo thời điểm trong ngày.

Cortisol là gì?

Cortisol được coi là một hệ thống cảnh báo sẵn có trong cơ thể con người, là một loại hormone steroid được sản xuất bởi tuyến thượng thận. Nó đóng vai trò quan trọng không chỉ trong việc đối phó với căng thẳng và lo lắng mà còn tham gia vào nhiều hoạt động quan trọng của cơ thể.

Một trong những chức năng chính của cortisol là cung cấp năng lượng để cơ thể đối phó với các tình huống khẩn cấp và căng thẳng. Nó quản lý cách cơ thể sử dụng các nguồn năng lượng như carbohydrate, chất béo và protein. Khi cơ thể cảm thấy đe dọa hoặc căng thẳng, cortisol giúp tăng cường sản xuất glucose từ gan, cung cấp nhiên liệu cho cơ thể để đối phó với tình huống khẩn cấp.

Cortisol cũng đóng vai trò trong việc kiểm soát các phản ứng viêm trong cơ thể. Nó có khả năng giảm viêm, giúp hỗ trợ hệ thống miễn dịch và điều hòa quá trình viêm nhiễm trong cơ thể.

Hormone này cũng giúp đường huyết ổn định bằng cách tăng cường sản xuất glucose. Nó cũng can thiệp vào chu kỳ ngủ và thức của cơ thể, giúp điều chỉnh thời gian giấc ngủ cũng như tình trạng thức dậy.

Một trong những vai trò quan trọng khác của cortisol là cung cấp năng lượng trong tình trạng căng thẳng, giúp cơ thể tìm lại sự cân bằng sau những trạng thái mệt mỏi và lo lắng. Đây cũng là cơ chế giúp cơ thể phục hồi sau những tình huống căng thẳng.

Tuy nhiên, sự tăng cortisol quá mức có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đối với cơ thể. Các trạng thái căng thẳng kéo dài có thể dẫn đến tăng cortisol liên tục, ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch và gây ra các vấn đề sức khỏe như suy giảm sức đề kháng, các vấn đề về huyết áp và tăng cân.

Vận động thể chất, thư giãn, và chế độ ăn uống cân đối có thể giúp kiểm soát mức độ cortisol trong cơ thể. Sự cân bằng giữa hoạt động và nghỉ ngơi, cùng với một lối sống lành mạnh, là chìa khóa để duy trì mức cortisol ổn định và đảm bảo sức khỏe toàn diện.

Giá trị bình thường của nồng độ cortisol trong máu?

Giá trị bình thường của nồng độ cortisol trong máu được xác định dựa trên một phạm vi thay đổi theo các giai đoạn thời gian khác nhau trong ngày. Cụ thể:

Từ 8 giờ sáng đến 12 giờ trưa, mức cortisol bình thường dao động từ 5,0 đến 25,0 μg/dl hoặc tương đương 138 - 690 nmol/l.

Từ 12 giờ trưa đến 20 giờ tối, phạm vi bình thường giảm xuống từ 5,0 đến 15,0 μg/dl hoặc khoảng 138 - 410 nmol/l.

Từ 20 giờ tối đến 8 giờ sáng hôm sau, nồng độ cortisol thường dao động trong khoảng từ 0 đến 10,0 μg/dl hoặc tương đương 0 - 276 nmol/l.

Nồng độ cortisol trong máu tăng lên ngoài phạm vi giá trị này có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau như bệnh nhân mắc hội chứng Cushing, trạng thái sản giật, tăng huyết áp, cường giáp, hoặc tình trạng béo phì.

Trái lại, mức cortisol thấp hơn mức bình thường có thể xuất hiện với nhiều nguyên nhân khác nhau như bệnh Addison (suy thượng thận), hạ đường huyết, suy chức năng tuyến giáp, bệnh gan hoặc do tổn thương tuyến yên sau quá trình sinh nở.

Các giá trị này cung cấp một phác đồ tham khảo quan trọng cho việc đánh giá sức khỏe cũng như chuẩn đoán các rối loạn liên quan đến cortisol, nhưng việc đưa ra đánh giá cụ thể yêu cầu sự kết hợp với thông tin lâm sàng và các xét nghiệm khác để có cái nhìn toàn diện về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân.

Các yếu tố có thể gây sai lệch kết quả xét nghiệm nồng độ cortisol trong máu bao gồm:

Tình trạng cơ thể và tâm lý: Nồng độ cortisol có thể biến đổi khi bệnh nhân trải qua stress, thời kỳ gắng sức, hoặc khi đang ngủ. Những tình trạng này có thể ảnh hưởng đến độ chính xác của kết quả xét nghiệm.

Mẫu máu bị ảnh hưởng: Nếu mẫu máu chứa nhiều hồng cầu bị vỡ, điều này có thể tác động tiêu cực đến việc xác định nồng độ cortisol, gây ra sai số trong kết quả.

Tình trạng sức khỏe cụ thể: Bệnh nhân nghiện rượu hoặc mắc các bệnh lý cấp tính có thể ảnh hưởng đến nồng độ cortisol.

Sử dụng thuốc: Việc sử dụng một số loại thuốc cụ thể có thể làm thay đổi nồng độ cortisol máu. Các loại thuốc như thuốc ngừa thai, amphetamin, estrogen có thể làm tăng nồng độ cortisol, trong khi androgen, barbiturat có thể làm giảm nồng độ cortisol, tạo ra sự biến đổi không mong muốn trong kết quả xét nghiệm.

Cơ thể quá nhiều cortisol sẽ như thế nào?

Khi cơ thể sản xuất quá nhiều cortisol, điều này có thể xảy ra khi u tuyến thượng thận hoặc u tuyến yên kích hoạt cơ thể sản xuất cortisol ở mức độ vượt quá. Tình trạng này thường gây ra hội chứng Cushing, xuất hiện các biểu hiện như tăng cân nhanh chóng, da dễ bầm tím, cơ bắp yếu đi, tiểu đường, và nhiều vấn đề sức khỏe khác. 

Cơ thể quá ít cortisol sẽ như thế nào?

Tuy nhiên, khi cơ thể sản xuất cortisol quá ít: Bệnh Addison có thể xuất hiện, điều này thường đi kèm với một số triệu chứng như thay đổi trên da như vết thâm ở sẹo và nếp gấp da, cảm giác mệt mỏi kéo dài, sức mạnh cơ bắp giảm, tiêu chảy, buồn nôn, nôn mửa, mất cảm giác ngon miệng và sụt cân, huyết áp thấp.

Để điều trị tình trạng này, các loại thuốc như dexamethasone, hydrocortisone hoặc prednisone thường được kê đơn để bổ sung lượng cortisol cần thiết cho cơ thể. Nhưng việc sử dụng thuốc này cần được quản lý cẩn thận dưới sự theo dõi của bác sĩ để tránh tình trạng dư thừa hoặc tác dụng phụ có thể xảy ra.

Điều chỉnh hàm lượng cortisol bằng cách nào?

Vùng dưới đồi và tuyến yên có khả năng nhận biết mức độ cortisol trong cơ thể. Khi cortisol ở mức thấp, não bộ sẽ kích thích tuyến thượng thận tạo ra nhiều cortisol hơn để điều chỉnh tình trạng này.

Các thụ thể cortisol tồn tại trong hầu hết các tế bào cơ thể và chúng tiếp nhận và ứng dụng hormone theo cách riêng biệt. Nhu cầu sử dụng cortisol thay đổi theo từng ngày. Khi cortisol ở mức cảnh báo, cơ thể sẽ thích nghi bằng cách điều chỉnh mức độ hoặc tác động của nó tới các cơ quan khác nhau, như hệ tiêu hóa, sinh sản, hệ miễn dịch và thậm chí cả quá trình tăng trưởng.