Thuỳ trước tuyến yên là gì? Một số bệnh liên quan đến thuỳ trước tuyến yên?

Thùy trước tuyến yên đóng vai trò chủ chốt trong hệ thống nội tiết, giúp tiết ra các hormone quan trọng như hormone tăng trưởng, hormone kích thích tuyến giáp và hormone kích thích vỏ thượng thận. Những hormone này ảnh hưởng đến sự phát triển cơ thể rất nhiều. Vậy thùy trước tuyến yên là gì và một số bệnh liên quan đến thùy trước này là gì?

Thế nào là tuyến yên?

Tuyến yên (còn gọi là tuyến não thùy) là một tuyến nội tiết nặng khoảng 0,5g, có kích thước bằng hạt đậu và đường kính ước tính khoảng 1,25 cm. Tuyến yên đóng vai trò chỉ đạo hoạt động của hầu hết các tuyến nội tiết khác và thường được gọi là “tuyến chủ”.

Trong cơ thể, các tuyến nội tiết có nhiệm vụ sản xuất và giải phóng nhiều loại chất như nước mắt, mồ hôi, dịch tiêu hóa và hormone. Các hormone này sẽ trực tiếp đi vào máu, mang theo tín hiệu đến từng cơ quan, da, mô,… để điều chỉnh các chức năng của cơ thể và thông báo thời điểm thực hiện từng nhiệm vụ.

Tuyến yên nằm trong hố yên của xương bướm (sella turcica), ở nền não và phía sau sống mũi. Cụ thể, tuyến yên được đặt ở sàn của não thất ba, bên trong hố yên của thân xương bướm. Tuyến yên nằm ngay bên dưới giao thoa thị giác và được bao quanh bởi các động mạch cảnh trong. Vị trí này rất gần vùng hạ đồi, với một cấu trúc xương che chở, giúp tuyến yên được bảo vệ an toàn ngay dưới não.

Thuỳ trước tuyến yên là gì?

Tuyến yên có hai thùy chính là thùy trước và thùy sau. Tuyến yên trước, còn gọi là adenohypophysis, là phần thùy trước của tuyến yên, một tuyến nhỏ bằng hạt đậu nằm ở gốc não, ngay dưới vùng dưới đồi. Đây là một phần quan trọng của hệ thống nội tiết, điều khiển hoạt động của nhiều tuyến nội tiết khác.

Thùy trước tạo và giải phóng sáu loại hormone khác nhau, điều tiết nhiều quá trình trong cơ thể như:

• Phát triển cơ thể.
• Quá trình trao đổi chất.
• Sinh sản.
• Phản ứng với căng thẳng.
• Tiết sữa.

Dù nhỏ bé, nhưng thùy trước tuyến yên đóng vai trò như một nhạc trưởng, chỉ đạo các tuyến và mô khác trong cơ thể để các hormone hoạt động nhịp nhàng và hiệu quả.

Chức năng của thùy trước tuyến yên

Chức năng chính của thuỳ trước tuyến yên là sản xuất và giải phóng (tiết ra) sáu loại hormone:

• Hormone vỏ thượng thận (ACTH): ACTH kích thích tuyến thượng thận của bạn sản xuất cortisol (hormone căng thẳng) và các hormone khác.
• Hormone kích thích nang trứng (FSH): FSH kích thích tinh hoàn sản xuất tinh trùng và kích thích buồng trứng chuẩn bị trứng rụng và giải phóng estrogen.
• Hormone hoàng thể (LH): Ở phụ nữ và những người được chỉ định là nữ khi sinh (AFAB), LH kích hoạt buồng trứng sản xuất progesterone. Ở nam giới và những người được chỉ định là nam khi sinh (AMAB), LH kích thích sản xuất testosterone.
• Hormone tăng trưởng ở người (HGH): Ở trẻ em, HGH kích thích tăng trưởng. Ở người lớn, nó giúp duy trì cơ và xương khỏe mạnh và tác động đến sự phân bố mỡ trong cơ thể.
• Prolactin: Hormone này kích thích sản xuất sữa mẹ sau khi sinh và có thể ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt, khả năng sinh sản và chức năng tình dục.
• Hormone kích thích tuyến giáp (TSH): TSH kích thích tuyến giáp của bạn sản xuất và giải phóng hormone của riêng nó, rất cần thiết để duy trì tỷ lệ trao đổi chất của cơ thể bạn.

Những bệnh lý nào liên quan đến thùy trước tuyến yên?

Vì tuyến này sản xuất ra rất nhiều loại hormone khác nhau kiểm soát các chức năng trong cơ thể bạn, nên các vấn đề về tuyến yên trước có thể dẫn đến nhiều tình trạng sức khỏe. Nhìn chung, phần lớn các tình trạng này là do suy tuyến yên (tuyến yên hoạt động kém) hoặc cường tuyến yên (tuyến yên hoạt động quá mức).

Suy tuyến yên và cường tuyến yên thường xảy ra do một trong các tình trạng hoặc tình huống sau:

• U tuyến yên.
• Tổn thương thùy trước tuyến yên, vùng dưới đồi hoặc cuống tuyến yên do chấn thương, nhiễm trùng hoặc mất máu (xuất huyết tuyến yên).
• Các tình trạng di truyền như đa u tuyến nội tiết (MEN).

Suy tuyến yên

Suy tuyến yên là tình trạng tuyến yên hoạt động kém hơn bình thường của một hoặc nhiều hormone tuyến yên trước bao gồm:

• Suy tuyến thượng thận thứ phát: Tình trạng này xảy ra khi tuyến yên trước của bạn sản xuất mức ACTH thấp, sau đó khiến tuyến thượng thận của bạn hoạt động kém.
• Thiếu hụt hormone tăng trưởng (GHD): GHD xảy ra khi tuyến yên trước của bạn giải phóng mức hormone tăng trưởng thấp hơn bình thường.
• Suy sinh dục trung ương: Suy sinh dục trung ương xảy ra khi buồng trứng hoặc tinh hoàn không sản xuất đủ hormone sinh dục do thùy trước tuyến yên tiết ra lượng FSH và/hoặc LH thấp hơn mức bình thường.
• Suy giáp trung ương: Nếu thùy trước tuyến yên tiết quá ít TSH, tình trạng này có thể dẫn đến suy giáp trung ương (tuyến giáp hoạt động kém).

Cường tuyến yên

Cường tuyến yên là tình trạng tuyến yên hoạt động cao hơn bình thường của một hoặc nhiều hormone, gặp ở một số bệnh như:

• Bệnh to đầu chi: Đây là tình trạng hiếm gặp ở người trưởng thành khi thùy trước tuyến yên sản xuất quá nhiều hormone tăng trưởng, khiến xương và mô phát triển bất thường.
• Bệnh khổng lồ: Một tình trạng rất hiếm gặp ở trẻ em hoặc thanh thiếu niên với nồng độ hormone tăng trưởng cao, dẫn đến chiều cao phát triển vượt mức.
• Bệnh Cushing: Dạng của hội chứng Cushing, xảy ra khi tuyến thượng thận sản xuất quá nhiều cortisol do thùy trước tuyến yên tiết ra lượng lớn ACTH.
• Tăng prolactin máu: Tình trạng này xảy ra khi thùy trước tuyến yên tiết ra quá nhiều prolactin.
• Cường giáp trung ương: Khi thùy trước tuyến yên tiết quá nhiều TSH, tình trạng này có thể gây ra cường giáp (tuyến giáp hoạt động quá mức), tuy nhiên, đây là nguyên nhân hiếm gặp của cường giáp.

U tuyến yên

U tuyến yên là sự phát triển và tăng trưởng bất thường bên trong tuyến yên, không lan rộng ra ngoài hộp sọ. U tuyến yên có thể gây áp lực lên các tế bào tuyến yên bình thường, làm suy giảm chức năng tuyến yên, đặc biệt khi khối u lớn. Một số u tuyến yên cũng có thể tiết thêm hormone, dẫn đến tình trạng cường tuyến yên.

Các loại u tuyến yên trước có chức năng tiết hormone bao gồm:

• U tuyến yên tiết prolactin (dư thừa prolactin) - loại phổ biến nhất.
• U tuyến somatotroph (dư thừa GH).
• U tuyến vỏ thượng thận (dư thừa ACTH).
• U tuyến giáp (dư thừa TSH).
• U tuyến sinh dục (dư thừa LH và FSH).

Thùy trước tuyến yên đóng một vai trò quan trọng trong việc điều tiết các chức năng sinh lý của cơ thể thông qua sản xuất và tiết ra nhiều hormone khác nhau. Những rối loạn liên quan đến thùy trước tuyến yên có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Hiểu biết về thùy trước tuyến yên và các chức năng của nó không chỉ giúp phát hiện sớm những rối loạn nội tiết mà còn đóng góp vào việc phát triển các phương pháp điều trị hiệu quả, từ đó cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.