Đặc điểm giải phẫu tuyến yên

Tuyến yên đóng vai trò không thể phủ nhận trong việc duy trì cân bằng hormone của cơ thể và quyết định sức khỏe toàn diện của con người.

Tuyến yên là gì?

Tuyến yên thường được biết đến với tên gọi là tuyến chủ, là nơi sản xuất các hormone điều khiển hoạt động của các tuyến nội tiết khác trong cơ thể, bao gồm tuyến giáp, tuyến thượng thận, buồng trứng và tinh hoàn.

Về kích thước, tuyến yên nhỏ như một hạt đậu, có trọng lượng khoảng 0.5 gram. Nó nằm dưới phần đáy của não, trong một không gian được gọi là vùng dưới đồi. Tuyến yên đặt trên hố xương bướm ở trung tâm của xương sọ, được bao quanh bởi một khoang xương nhỏ có màng cứng bảo vệ. Phía trước của tuyến yên là một loại thuỳ, quản lý một số quá trình sinh lý quan trọng của cơ thể như phản ứng căng thẳng, tăng trưởng, sinh sản, và quá trình nuôi con bú.

Thuỳ trung gian của tuyến yên chịu trách nhiệm tổng hợp và tiết ra hormone kích thích melanocyte, những tế bào chứa melanin, chất gây ra sắc tố trong da. Trong khi đó, thuỳ phía sau của tuyến yên là một phần của tuyến liên quan chức năng với vùng dưới đồi thông qua một ống nhỏ được gọi là cuống tuyến yên, hoặc còn được biết đến là cuống rốn.

Tuyến yên sản xuất và giải phóng một loạt các hormone quan trọng, bao gồm hormone tuyến yên (ACTH), hormone tăng trưởng (GH), prolactin (PRL), hormone kích thích tuyến giáp (TSH), hormone kích thích tuyến thượng thận (FSH và LH), và hormone oxytocin và vasopressin.

Mỗi loại hormone mà tuyến yên tiết ra đều có một vai trò đặc biệt trong cơ thể. Ví dụ, ACTH kích thích tuyến vỏ thượng thận để sản xuất hormone corticosteroid, cần thiết cho việc điều chỉnh áp lực máu và chức năng miễn dịch. GH thúc đẩy sự phát triển và tái tạo tế bào, trong khi PRL tham gia vào quá trình sản xuất sữa sau khi sinh. TSH và FSH/LH đều có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh hoạt động của tuyến giáp và tuyến sinh dục, tương ứng.

Ngoài ra, tuyến yên còn sản xuất hai hormone không peptide, oxytocin và vasopressin, đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh áp lực nước trong cơ thể và trong quá trình sinh sản. Oxytocin, được biết đến với vai trò trong quá trình sinh nở và kích thích sự kết nối xã hội, trong khi vasopressin giúp điều chỉnh lượng nước được giữ lại trong cơ thể và tăng áp lực máu.

Do tuyến yên chịu trách nhiệm điều chỉnh nhiều khía cạnh của hệ thống hormone, bất kỳ sự cố nào trong chức năng của nó đều có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Rối loạn của tuyến yên có thể dẫn đến các bệnh như tiểu đường, suy tuyến yên, hoặc thậm chí là ung thư tuyến yên.

Đặc điểm giải phẫu tuyến yên

Thùy trước tuyến yên

Thùy trước tuyến yên là một cấu trúc phức tạp được chia thành ba phần chính: Phần phễu (bao gồm các nhân supraoptic và paraventricular), phần trung gian (bao gồm các nhân arcuate và ventromedial), và phần xa (bao gồm nhân posterior). Mỗi phần này đều có vai trò và chức năng đặc biệt trong việc điều chỉnh hormone và tương tác thần kinh trong cơ thể.

Thùy trước tuyến yên chịu trách nhiệm sản xuất và tiết ra các hormone kích thích và ức chế, thông qua việc tạo ra các tín hiệu điện thần kinh và chất dẫn truyền thần kinh. Những tín hiệu này được truyền đến tuyến yên tiền đình thông qua hệ thống mạch máu portal hypophyseal, giúp kiểm soát hoạt động của các tế bào sản xuất hormone trong tuyến yên.

Thùy trước tuyến yên chứa các tế bào neuroendocrine, đóng vai trò điều chỉnh cả sự tiết hormone và hoạt động của các tuyến nội tiết khác trong cơ thể. Trong thùy trước tuyến yên, có hai loại tế bào quan trọng:

Tế bào ưa acid: Sản xuất hormone tăng trưởng (GH) và prolactin (PRL), có tác động đến sự phát triển và sự sản xuất sữa ở phụ nữ cho con bú.

Tế bào ưa kiềm: Sản xuất các hormone như adrenocorticotropic hormone (ACTH), thyroid-stimulating hormone (TSH), follicle-stimulating hormone (FSH), luteinizing hormone (LH), và lipoprotein, có vai trò điều chỉnh hoạt động của tuyến vỏ thượng thận, tuyến giáp, hệ thống sinh sản và chuyển hóa.

Thùy sau tuyến yên

Thùy sau của tuyến yên đóng vai trò quan trọng và nằm phía sau của tuyến yên. Một phần chính của thùy sau tuyến yên chứa các tế bào neurosecretory, một loại tế bào tương tự như tế bào thần kinh, không tự sản xuất và tiết ra hormone. Thay vào đó, chúng chứa các hormone được sản xuất từ vùng dưới đồi, một phần của thùy sau tuyến yên. Hai loại hormone quan trọng được sản xuất từ vùng này là vasopressin và oxytocin.

Vasopressin (ADH):

Vasopressin còn được biết đến là hormone tạo áp, có chức năng tăng cường hấp thu nước trong ống lượn gần và ống lượn xa của quai henle trong thận. Khi vasopressin được giải phóng, nó kích thích các tế bào thận để tạo ra các cơ chế hấp thu nước hiệu quả hơn. Điều này giúp duy trì nồng độ nước cân bằng trong cơ thể. Khi thiếu vasopressin, cơ thể sẽ không thể tái hấp thu nước ở thận, dẫn đến tình trạng bệnh đái tháo nhạt.

Oxytocin:

Oxytocin có tác dụng tăng cường co bóp của cơ tử cung. Trong phụ nữ mang thai, sự tăng nồng độ oxytocin trong máu thường xảy ra, đặc biệt là trong giai đoạn cuối thai kỳ và quá trình chuyển dạ. Oxytocin chủ yếu có vai trò trong việc kích thích co bóp mạnh của cơ tử cung, giúp đẩy thai nhi ra ngoài trong quá trình sinh.

Thùy giữa tuyến yên

Thùy giữa của tuyến yên nằm ở vị trí trung tâm giữa phần trước và phần sau của tuyến yên. Mặc dù không phát triển mạnh mẽ ở con người nhưng thường được tìm thấy phát triển ở một số loài động vật cấp thấp như cá sấu, cá lưỡi trắng, và một số loài động vật khác.

Ở người, thùy giữa của tuyến yên bao gồm một lớp tế bào đơn giản, không phức tạp như ở một số loài động vật khác. Nhiệm vụ chính của thùy giữa tuyến yên là sản xuất một hormone được gọi là “melanocyte-stimulating hormone” (MSH), còn được biết đến với tên gọi “intermedin.” MSH có tác dụng kích thích tế bào sợi chất sẫm màu, được gọi là tế bào melanocyte, trong da để sản xuất melanin – chất gây ra sự tối màu cho da, tóc và mắt. Melanin cũng có vai trò bảo vệ da khỏi tác động của tia tử ngoại từ ánh nắng mặt trời.

Thùy giữa của tuyến yên nhận được máu từ động mạch tuyến yên trên và động mạch tuyến yên dưới, cả hai đều bắt nguồn từ động mạch cảnh trong. Cơ chế điều khiển sản xuất MSH từ thùy giữa tuyến yên thường liên quan đến tác động của hormone tiết ra từ phần trước và phần sau của tuyến yên, cũng như tương tác với các hệ thống điều khiển khác trong cơ thể.

Hy vọng qua nội dung bài viết đã giúp bạn hiểu rõ về giải phẫu và đặc điểm giải phẫu tuyến yên, một cơ quan nội tiết quan trọng nằm ở cuống não.

Xem thêm: Đặc điểm giải phẫu động mạch thận