Triệu chứng xơ vữa động mạch​: Cách nhận biết sớm để phòng bệnh hiệu quả

Động mạch đóng vai trò như những “con đường” vận chuyển máu giàu oxy đến khắp cơ thể. Tuy nhiên, khi xơ vữa động mạch xảy ra, các mảng bám tích tụ bên trong làm hẹp hoặc tắc nghẽn dòng chảy, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tim, não, thận và các chi. Điều đáng lo ngại là bệnh thường diễn tiến âm thầm, chỉ biểu hiện triệu chứng khi đã ở giai đoạn nặng. Vậy triệu chứng xơ vữa động mạch là gì?

Triệu chứng xơ vữa động mạch thường gặp

Xơ vữa động mạch không phải lúc nào cũng dễ nhận biết, bởi bệnh lý này thường tiến triển âm thầm trong nhiều năm. Chỉ khi động mạch bị hẹp nghiêm trọng hoặc mảng xơ vữa vỡ ra, gây cục máu đông, các triệu chứng mới xuất hiện. Dưới đây là những dấu hiệu phổ biến tùy theo vị trí động mạch bị ảnh hưởng:

Xơ vữa động mạch vành

Khi động mạch vành - nguồn máu cung cấp chính cho tim bị thu hẹp có thể biểu hiện triệu chứng như:

• Đau thắt ngực: Cảm giác đau, tức hoặc nặng ở ngực, thường lan ra vai, cánh tay hoặc cổ, đặc biệt khi gắng sức.
• Nhồi máu cơ tim: Nếu mảng xơ vữa vỡ hoặc gây tắc hoàn toàn, bạn sẽ thấy đau ngực dữ dội, khó thở, đổ mồ hôi lạnh.
• Suy tim: Khi tim không nhận đủ máu lâu dài, các triệu chứng như mệt mỏi, khó thở khi nằm, phù chân có thể xuất hiện.

Xơ vữa động mạch cảnh

Động mạch cảnh đưa máu lên não, khi bị xơ vữa có thể biểu hiện triệu chứng như:

• Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA): Tê hoặc yếu đột ngột ở tay/chân (thường một bên cơ thể), nói lắp, khó nói, mất thị lực tạm thời ở một mắt hoặc sụp mí.
• Đột quỵ: Nếu không điều trị TIA kịp thời, tình trạng tắc nghẽn nặng hơn như đột quỵ có thể xảy ra với các triệu chứng tương tự TIA nhưng kéo dài với tổn thương não nghiêm trọng hơn.

Động mạch ngoại vi bị xơ vữa

Xơ vữa ở động mạch ngoại vi gây ra bệnh động mạch ngoại vi (PAD) với các dấu hiệu:

• Đau hoặc tê ở chi: Đặc biệt khi đi bộ (đau cách hồi), giảm khi nghỉ ngơi;
• Huyết áp giảm ở chi: Chân hoặc tay lạnh, nhịp mạch yếu;
• Hoại tử: Trong trường hợp nặng, thiếu máu lâu dài có thể dẫn đến chết mô, buộc phải cắt cụt chi.

Nguyên nhân gây xơ vữa động mạch

Triệu chứng xơ vữa động mạch biểu hiện âm thầm sau cả quá trình phức tạp bắt đầu từ tổn thương lớp nội mạc động mạch, thường từ khi còn nhỏ và tiến triển theo tuổi tác. Dù nguyên nhân chính xác chưa rõ, các yếu tố nguy cơ sau góp phần lớn vào sự phát triển của bệnh bao gồm:

• Tăng huyết áp: Áp lực máu cao làm tổn thương thành mạch, thúc đẩy mảng xơ vữa hình thành.
• Béo phì: Tăng nguy cơ tăng huyết áp, cholesterol cao và kháng insulin.
• Đái tháo đường: Gây tổn thương mạch máu, tăng nguy cơ xơ vữa gấp đôi so với người bình thường.
• Ít vận động: Lối sống ít hoạt động làm tăng cân, rối loạn lipid và huyết áp.
• Chế độ ăn kém: Nhiều chất béo bão hòa (thịt mỡ, bơ), muối, đường làm tăng mỡ máu và béo phì.
• Hút thuốc: Làm hỏng nội mạc mạch, tăng tích tụ mảng bám.
• Căng thẳng mãn tính: Thu hẹp mạch máu, gây tăng huyết áp và stress tim mạch.
• Ngưng thở khi ngủ: Gây thiếu oxy, tăng áp lực lên hệ tim mạch, thúc đẩy xơ vữa.
• Rối loạn mỡ máu - mỡ máu cao: LDL-cholesterol cao tích tụ trong động mạch, gây xơ vữa; HD-Lcholesterol thấp làm giảm khả năng bảo vệ mạch máu. Chính vì vậy, cần có những cách phòng ngừa sớm để ngăn chặn những tác hại xấu của xơ vữa động mạch.

Biến chứng của xơ vữa động mạch

Nếu không được kiểm soát, xơ vữa động mạch có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, tùy thuộc vào động mạch bị ảnh hưởng như:

• Bệnh động mạch vành: Gây đau ngực, nhồi máu cơ tim, suy tim;
• Bệnh động mạch cảnh: Dẫn đến TIA, đột quỵ hoặc tai biến mạch máu não;
• Bệnh động mạch ngoại vi: Gây đau cách hồi, hoại tử chi nếu thiếu máu kéo dài;
• Phình mạch: Vỡ phình gây xuất huyết nội, gây nguy hiểm tính mạng;
• Suy thận mạn: Suy giảm chức năng thận, tích tụ độc tố trong cơ thể.

Các biến chứng này thường xảy ra đột ngột khi mảng xơ vữa vỡ hoặc động mạch bị tắc hoàn toàn, yêu cầu người bệnh cần được can thiệp y tế khẩn cấp.

Điều trị xơ vữa động mạch

Điều trị xơ vữa động mạch cần kết hợp thay đổi lối sống, thuốc và đôi khi là phẫu thuật để ngăn bệnh tiến triển và giảm biến chứng.

Thay đổi lối sống, tăng cường sức khỏe

Thay đổi lối sống là phương pháp hỗ trợ điều trị bệnh hiệu quả, đơn giản, bao gồm:

• Chế độ ăn lành mạnh: Áp dụng kế hoạch như DASH (giảm muối, chất béo bão hòa; tăng rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt) rất hiệu quả giúp giảm mỡ máu.
• Tập thể dục: 150 phút/tuần (đi bộ, đạp xe) hoặc 75 phút/tuần hoạt động mạnh để kiểm soát cân nặng và mỡ máu.
• Duy trì cân nặng: Giảm béo phì để hạ huyết áp và cholesterol.
• Hạn chế rượu bia: Nam giới tối đa 2 ly/ngày, nữ 1 ly/ngày giúp bảo vệ sức khỏe.
• Kiểm soát căng thẳng: Thư giãn, thiền định để giảm áp lực tim mạch.
• Bỏ thuốc lá: Ngừng hút thuốc và tránh khói thuốc thụ động (giảm nguy cơ xơ vữa 20 đến 30%).
• Ngủ đủ giấc: 7 - 9 tiếng/ngày giúp phục hồi hệ tim mạch.

Điều trị thuốc đặc hiệu

Nếu thay đổi lối sống không hiệu quả, bác sĩ có thể chỉ định thêm thuốc điều trị đặc hiệu với từng tình trạng bệnh lý như:

• Thuốc chống kết tập tiểu cầu: Như aspirin, giảm nguy cơ cục máu đông;
• Thuốc chống đông: Làm loãng máu, ngăn tắc nghẽn;
• Thuốc giảm cholesterol: Statin, fibrates hạ LDL-c, tăng HDL-c;
• Thuốc hạ huyết áp: ACEI, betablocker kiểm soát áp lực máu.

Triệu chứng xơ vữa động mạch thường không rõ ràng ở giai đoạn đầu, nhưng khi xuất hiện, chúng có thể cảnh báo những biến chứng nguy hiểm như nhồi máu cơ tim, đột quỵ hay hoại tử chi. Từ đau thắt ngực, tê chi đến tăng huyết áp khó kiểm soát, mỗi dấu hiệu đều là lời nhắc nhở bạn cần chú ý sức khỏe tim mạch. Bằng cách nhận biết sớm các triệu chứng, hiểu nguyên nhân và áp dụng biện pháp điều trị như thay đổi lối sống hoặc dùng thuốc, bạn có thể giảm nguy cơ bệnh tiến triển. Nếu nghi ngờ mình có triệu chứng xơ vữa động mạch, đừng chần chừ mà hãy thăm khám bác sĩ để được tư vấn và can thiệp kịp thời nhé!