Chảy máu mũi: Cảnh báo bệnh lý không nên xem thường

Chảy máu mũi là gì? 

Có hai loại chảy máu cam là: 

Chảy máu cam trước 

Chảy máu cam trước khá phổ biến, 90% chảy máu cam trước là trong đám rối Kiesselbach (hay còn gọi là vùng Little) trên vách ngăn mũi trước. Có năm mạch được đặt tên có các nhánh tận cùng liên kết với khoang mũi:

• Động mạch ethmoidal trước;

• Động mạch ethmoidal phía sau;

• Động mạch sphenopalatine;

• Động mạch vòm miệng lớn hơn;

• Động mạch labial cao cấp.

Vùng bắt đầu của năm mạch này nằm trong vách ngăn mũi trước, bao gồm đám rối Kiesselbach. Vị trí này nằm ở lối vào khoang mũi, do đó có thể chịu nhiệt và lạnh, độ ẩm cao và thấp, và rất dễ bị chấn thương. Niêm mạc trên vách ngăn ở khu vực này đặc biệt mỏng, khiến đây là vị trí của phần lớn các trường hợp chảy máu cam. 

Chảy máu cam sau 

Chảy máu cam sau ít phổ biến hơn, nhưng thường cần chăm sóc y tế hơn.

Các mạch trong khoang mũi sau hoặc trên sẽ bị chảy máu, dẫn đến cái gọi là chảy máu cam "phía sau". Điều này thường xảy ra hơn ở những bệnh nhân đang dùng thuốc chống đông máu, những bệnh nhân cao huyết áp và những bệnh nhân có rối loạn chức năng máu cơ bản hoặc những bất thường về mạch máu. Xử trí sẽ tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chảy máu và các vấn đề y tế kèm theo của bệnh nhân.

Những dấu hiệu và triệu chứng của chảy máu mũi

Các dấu hiệu có thể dự đoán và nghi ngờ chảy máu mũi:

• Hạ kali máu;

• Sốc do xuất huyết;

• Đang điều trị bằng thuốc chống đông;

• Xuất huyết dưới da;

• Tái phát nhiều lần.

Chảy máu mũi thường có triệu chứng từ chảy nhỏ giọt đến chảy mạnh.

Tác động của chảy máu mũi đối với sức khỏe 

Chảy máu mũi nhẹ thường có thể cầm máu nhưng có thể là dấu hiệu báo động cho một bệnh lý nguy hiểm nào đó. Nếu chảy máu mũi với tần suất nhiều hơn thì nên theo dõi và đi khám càng sớm càng tốt.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh chảy máu mũi 

Chảy máu cam hiếm khi gây tử vong, chỉ chiếm 4 trong số 2,4 triệu ca tử vong ở Hoa Kỳ. Khoảng 60% số người đã từng bị chảy máu cam trong suốt cuộc đời của họ, và chỉ 10% số trường hợp chảy máu cam đủ nghiêm trọng để được điều trị/can thiệp y tế.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến chảy máu mũi

Có nhiều nguyên nhân gây chảy máu cam có thể được chia thành tại chỗ, toàn thân, môi trường và do thuốc.

Các nguyên nhân tại chỗ là:

• Chấn thương do tác động tại chỗ như xì mũi hoặc ngoáy mũi;

• Lệch vách ngăn;

• Dùng ống thông mũi;

• Dị vật.

Nguyên nhân toàn thân thường là:

• Bệnh lý tăng huyết áp, dị dạng mạch máu;

• Nhiễm trùng (viêm mũi, viêm tiền đình);

• Bệnh suy giảm miễn dịch (như AIDS), bệnh gan;

• Hội chứng Rendu-Osler-Weber;

• U lành tính hoặc ác tính ở mũi họng hoặc xoang cạnh mũi;

• Thủng vách ngăn mũi;

• Bệnh máu đông.

Nguyên nhân do môi trường:

• Khô niêm mạc mũi như do thời tiết lạnh.

Nguyên nhân do thuốc:

• NSAID (ibuprofen, naproxen, aspirin);

• Thuốc chống đông máu (warfarin);

• Thuốc ức chế kết tập tiểu cầu (clopidogrel);

• Thuốc xịt steroid tại chỗ;

• Thuốc bổ sung/thay thế (vitamin E, bạch quả, nhân sâm);

• Chất gây nghiện (cocaine).

Những ai có nguy cơ mắc phải chảy máu mũi?

Chảy máu cam xảy ra phổ biến nhất ở trẻ em từ 2 đến 10 tuổi và người già từ 50 đến 80 tuổi.

Chảy máu cam thường xảy ra ở trẻ nhỏ và thường do trẻ vô ý cho dị vật vào mũi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải chảy máu mũi

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc chảy máu mũi, bao gồm:

• Tiền sử dùng các thuốc chống đông, aspirin, NSAIDs, steroids tại chỗ.

• Bệnh lý như tăng huyết áp, rối loạn đông máu.

• Hay ngoáy mũi, tác động lực lên vách mũi hoặc đưa dị vật vào mũi (trẻ em).

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán chảy máu mũi

Để chẩn đoán chảy máu mũi, cần khai thác tiền sử bệnh, khám thực thể và làm các xét nghiệm kiểm tra.

Tiền sử bệnh và khám lâm sàng

• Khai thác tiền sử bệnh của bệnh nhân; tiền sử gia đình.

• Xác định chảy máu mũi bên nào trước hay cả hai bên và tiến hành khám thực thể bên đó trước.

• Xác định nguyên nhân gây chảy máu mũi (hắt hơi mạnh, xì mũi, ngoáy mũi,…) hoặc tiền sử dùng thuốc (thuốc chống đông, heparin, warfarin, aspirin, NSAIDs,…) bệnh lý gợi ý đặc trưng (ung thư, xơ gan, AIDS,…); viêm đường hô hấp trên, cảm giác tắc nghẽn mũi và đau mũi hoặc đau mặt.

• Xác định thời gian, số lần chảy máu mũi và cách cầm máu trước đây.

• Một số dấu hiệu gợi ý: Chảy máu quá nhiều, dễ bầm tím, phân có máu hoặc phân như hắc ín, ho ra máu, máu trong nước tiểu và chảy máu quá nhiều khi dùng bàn chải đánh răng, khi lấy máu tĩnh mạch hoặc khi bị chấn thương nhẹ.

Khám thực thể

• Cần phải cầm máu trước khi tiến hành các thăm khám.

• Nhịp tim và huyết áp thường tăng.

• Thăm khám mũi bằng cách dùng các dụng cụ chuyên biệt (mỏ vịt mũi, đèn chiếu sáng hoặc gương,…).

• Khám trực tiếp giúp phát hiện các vị trí bị chảy máu trong trường hợp đã cầm máu được. Tuy nhiên nếu không tìm thấy vị trí chảy máu sau 1, 2 lần khám thì không cần khám thêm mà phải dựa vào khai thác tiền sử bệnh lý của bệnh nhân.

• Nếu chưa cầm máu được và chảy máu nhiều hơn hoặc dễ tái phát chảy máu thì cần phải nội soi.

Một số dấu hiệu gợi ý chẩn đoán đi kèm nguyên nhân

• Chấn thương do tác động tại chỗ như xì mũi hoặc ngoáy mũi: Hỏi tiền sử bệnh.

• Khô niêm mạc mũi như do thời tiết lạnh: Quan sát thấy niêm mạc mũi bị khô.

• Dị vật: Xác định dị vật.

• Nhiễm trùng (viêm mũi, viêm tiền đình): Có đóng vảy ở tiền đình mũi, đau tại chỗ, niêm mạc khô.

• Bệnh suy giảm miễn dịch (như AIDS), bệnh gan: Tiền sử bệnh, có vết trợt và phì đại niêm mạc mũi.

• Hội chứng Rendu-Osler-Weber: Sao mạch (giãn mao mạch) ở môi, mặt, niêm mạc miệng, đầu chi và tiền sử gia đình có người mắc bệnh.

• U lành tính hoặc ác tính ở mũi họng hoặc xoang cạnh mũi: Có khối u ở mũi họng, phình thành bên của mũi (chụp CT để xác định).

• Thủng vách ngăn mũi: Tiền sử chấn thương, nhiễm trùng, sử dụng cocain.

• Bệnh máu đông: Tiền sử chảy máu ở các vị trí khác như chân răng, lợi (xét nghiệm công thức máu, tiểu cầu, PT/PTT).

Phương pháp điều trị chảy máu mũi hiệu quả

Tùy vào thể trạng bệnh nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh mà bác sĩ sẽ kê đơn thuốc và áp dụng những phương pháp điều trị phù hợp. 

Chảy máu mũi phía trước

• Kẹp cánh mũi vào nhau (dùng tay hoặc kẹp) trong 10 phút khi bệnh nhân ngồi thẳng (nếu được). Có thể dùng các biện pháp khác để chèn mũi như bọt xốp, bôi thuốc mỡ bacitracin, mupirocin.

• Nếu chưa cầm máu được, dùng miếng bông tẩm thuốc co mạch (phenylephrine 0,25%) và thuốc gây tê tại chỗ (capocaine 2%) vào mũi và kẹp mũi thêm 10 phút nữa.

• Tiếp theo có thể đốt vị trí chảy máu bằng phương pháp đốt điện hoặc nitrat bạc trên que chấm.

Chảy máu mũi phía sau

Chảy máu phía sau có thể khó kiểm soát. Chảy máu mũi sau không dễ định vị vị trí và có thể gợi ý do chảy máu tích cực vào họng sau mà không có xác định rõ ràng khi khám mũi. Nội soi qua đường mũi làm tăng đáng kể thành công trong việc xác định nguồn chảy máu. 

Lưu ý: Các loại thuốc khi dùng phải tuân thủ theo sự hướng dẫn của bác sĩ.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của chảy máu mũi

Chế độ sinh hoạt:

• Giữ ẩm niêm mạch mũi để tránh khô mũi quá mức giúp ngăn ngừa chảy máu cam.

• Hạn chế tối da việc xì mũi hoặc các thao tác tác động mạnh lên vách mũi.

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị. 

• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng.

• Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.

• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm.

• Bệnh nhân cần lạc quan. Tâm lý có ảnh hưởng rất lớn đến điều trị, hãy nói chuyện với những người đáng tin cậy, chia sẻ với những thành viên trong gia đình, nuôi thú cưng hay đơn giản là đọc sách, làm bất cứ thứ gì khiến bạn thấy thoải mái. 

Chế độ dinh dưỡng:

• Khuyến cáo tránh thức ăn cay nóng.

Phương pháp phòng ngừa chảy máu mũi hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

• Các bệnh nhân có rối loạn đông máu cần tham khảo ý kiến bác sĩ về việc chảy máu cam tái phát hoặc chảy máu cam nặng hơn.

• Hạn chế đồ ăn cay nóng.

• Hạn chế tác động lực mạnh lên mũi.