Amip ăn não lây nhiễm sang người như thế nào? Cách dự phòng bệnh

Naegleria là một loại amip sống tự do (một sinh vật sống đơn bào) có thể gây nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương nghiêm trọng, trong đó chỉ có một loài Naegleria lây nhiễm sang người đó là Naegleria fowleri, hay còn được gọi là amip ăn não. Nó nhỏ đến mức chỉ có thể nhìn thấy được bằng kính hiển vi và thường được tìm thấy trong môi trường nước ngọt, tĩnh như hồ, sông, suối nước nóng và đất.

Amip ăn não là gì?

Amip ăn não (hay Naegleria fowleri) là một loại amip sống khắp thế giới ở những vùng nước ngọt ấm và nông như hồ, sông và suối nước nóng. Nó cũng sống trong đất và được coi là một sinh vật sống tự do vì nó không cần vật chủ để sống. Nguồn thức ăn của amip ăn não là các sinh vật nhỏ khác như vi khuẩn được tìm thấy trong trầm tích ở hồ và sông.

Những người bị nhiễm amip này sẽ mắc phải một tình trạng gọi là viêm não do amip nguyên phát, đây là một bệnh nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương rất nghiêm trọng và hầu như luôn để lại biến chứng hoặc gây tử vong.

Amip ăn não là sinh vật ưa nhiệt, nghĩa là nó phát triển mạnh ở nhiệt độ cao và ưa nước ấm. Các nhà khoa học đã kiểm tra nhiệt độ nước từ các hồ và sông có liên quan đến một số trường hợp viêm não do amip và nhiệt độ thường cao hơn 26,6 độ C. Tuy nhiên, amip ăn não vẫn có thể sống trong nước có nhiệt độ dưới 26 độ C. Amip có thể được tìm thấy trong:

• Nước ngọt ấm, chẳng hạn như ở hồ và sông.
• Nước địa nhiệt (nóng tự nhiên) như suối nước nóng.
• Xả nước ấm từ các nhà máy công nghiệp hoặc nhà máy điện.
• Bể bơi, khu phun nước, công viên lướt sóng hoặc các địa điểm giải trí khác được bảo trì kém hoặc không có đủ clo trong nước.
• Nước máy bị nhiễm khuẩn.
• Bình đun nước.
• Đất, kể cả trầm tích ở đáy hồ, ao, sông.

Naegleria fowleri không được tìm thấy ở vùng nước mặn như ở các vùng biển, đại dương.

Naegleria fowleri lây nhiễm sang người như thế nào?

Naegleria fowleri lây nhiễm sang người khi nước có chứa amip và thường xâm nhập vào cơ thể qua niêm mạc mũi. Amip ăn não xâm nhập vào cơ thể thường xảy ra khi mọi người đi bơi, lặn hoặc khi phần niêm mạc mũi hay vùng đầu tiếp xúc với nước ngọt ở hồ và sông. Sau đó, amip di chuyển từ mũi đến não, tại đó nó phá hủy mô não và gây ra một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng. Nhiễm amip ăn não cũng có thể xảy ra khi mọi người sử dụng nước máy bị ô nhiễm để làm sạch mũi trong sinh hoạt. Trong một số trường hợp rất hiếm, người ta bị nhiễm amip ăn não từ nước tại khu vui chơi giải trí không có đủ clo khử khuẩn, chẳng hạn như hồ bơi, khu phun nước hoặc công viên lướt sóng.

Không có bằng chứng nào cho thấy Naegleria fowleri có thể lây lan qua hơi nước hoặc từ các máy làm ẩm. Ngoài ra Naegleria fowleri không thể bị nhiễm qua đường ăn uống. Chưa có trường hợp nào được phát hiện lây nhiễm từ người sang người và hiện tại đang có những nghiên cứu đang được tiến hành để xem liệu nhiễm trùng có thể lây lan qua việc hiến mô hoặc nội tạng hay không.

Triệu chứng nhiễm amip ăn não

Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh viêm não - màng não do amip xuất hiện đột ngột và nghiêm trọng khi bắt đầu, bao gồm:

• Sốt cao.
• Đau đầu dữ dội.
• Buồn nôn và ói mửa.
• Run tay chân, thay đổi tâm trạng.
• Các triệu chứng giống như viêm màng não, bao gồm cổ gượng và cực kỳ nhạy cảm với ánh sáng (sợ ánh sáng).
• Rối loạn tri giác.
• Hôn mê.

Thời gian ủ bệnh của bệnh amip ăn não mất khoảng 2 đến 15 ngày sau khi bạn tiếp xúc với amip thì các triệu chứng mới phát triển. Tiên lượng của người bị nhiễm Naegleria fowleri là rất xấu, ngay cả khi được điều trị, hầu hết mọi người đều chết vì tình trạng này. Hôn mê và tử vong thường xảy ra trong 1 tuần hoặc 10 ngày sau khi các triệu chứng và dấu hiệu bắt đầu.

Nếu bác sĩ cho rằng bạn có thể đã bị nhiễm amip ăn não, họ sẽ đề xuất chọc dò tủy sống (còn được gọi là chọc dò dịch não tủy), để xem liệu amip ăn não có trong dịch não tủy của bạn hay không. Các bác sĩ cũng có thể đề nghị sinh thiết não, trong quá trình này họ sẽ lấy mẫu mô và kiểm tra dưới kính hiển vi để kiểm tra sự hiện diện của amip.

Điều trị và dự phòng amip ăn não

Phương pháp điều trị được lựa chọn cho bệnh viêm não - màng não do amip ăn não là thuốc chống nấm amphotericin B. Một số người sống sót sau khi nhiễm amip ăn não ở Bắc Mỹ đã được điều trị bằng sự kết hợp của các loại thuốc bao gồm fluconazole, amphotericin B, rifampin và một loại thuốc tên là miltefosine (một loại thuốc đã được phê duyệt để điều trị bệnh leishmania, một bệnh do ký sinh trùng lây lan qua ruồi cát).

Kết quả tốt nhất ở hai trẻ đã bình phục hoàn toàn đến từ việc chẩn đoán và điều trị sớm bằng các loại thuốc được khuyến nghị, cùng với việc tích cực hạ sốt, làm mát cơ thể xuống nhiệt độ bình thường khi sốt và dự phòng phù não.

Bởi vì tiên lượng của tình trạng bệnh khi nhiễm amip ăn não rất xấu nên việc phòng ngừa có thể rất quan trọng, mặc dù tình trạng này rất hiếm gặp. Sau đây là những lưu ý quan trọng cần nhớ:

• Không lội nước, bơi hoặc chơi các môn thể thao dưới nước ở những vùng có nước ngọt ấm, dơ đặc biệt là vùng nước lặng mà không có nút bịt mũi.
• Không sử dụng nước máy chưa xử lý sạch cho bất kỳ thiết bị nào để làm sạch đường mũi của bạn. Chỉ sử dụng nước cất hoặc nước khử trùng. Nếu bạn phải sử dụng nước máy, hãy đảm bảo rằng bạn đã đun sôi nước trong một phút rồi để nguội.
• Bạn cũng có thể sử dụng chất lỏng hoặc thuốc tẩy clo để khử trùng nước nhằm làm sạch mũi và xoang. Nước khử trùng dùng cho mũi cần lượng thuốc tẩy khác với nước khử trùng để uống.

Nếu bạn xuất hiện các triệu chứng sốt hoặc nhức đầu sau khi đi đã tiếp xúc vùng nước ao hồ, hay những vùng nước không sạch, hãy cung cấp thông tin trên đến các bác sĩ khi bạn thăm khám.

Bài viết trên cung cấp cho bạn một số kiến thức chung về amip ăn não. Nhiễm amip ăn não là một tình trạng vô cùng nguy hiểm và có tiên lượng cực kì xấu. Nếu bạn cho rằng mình có thể đã tiếp xúc với amip, hãy đến thăm khám tại các cơ sở y tế càng sớm càng tốt. Điều quan trọng cần nhớ là bạn có thể góp phần ngăn ngừa bệnh bằng cách sử dụng nước sạch hoặc nước khử trùng để rửa mũi và tránh dùng nước mà bạn nghi ngờ có thể bị nhiễm trùng, không sạch.