Virus dại sống bao lâu ở bên ngoài môi trường?

Chủng virus dại giống Lyssavirus, họ Rhabdoviridae là nguyên nhân chính gây ra bệnh dại. Loại virus này lây truyền từ động vật sang người với nguy cơ tử vong cao. Hiện tại, bệnh dại chưa có thuốc đặc trị và chỉ phòng ngừa qua tiêm chủng. Vậy virus dại sống bao lâu ở môi trường ngoài? Hãy tìm hiểu chi tiết qua thông tin dưới bài viết này.

Thông tin tổng quan về bệnh dại

Bệnh dại là dạng nhiễm virus cấp tính ở hệ thống thần kinh trung ương do dính chất tiết từ động vật sang người. Chủ yếu là do nước bọt của động vật đang bị nhiễm virus dại. Phần lớn trường hợp bị phơi nhiễm với bệnh dại do vết cắn, vết xước của động vật bị dại như chó dại, mèo dại, khỉ,... Ngoài ra, một số trường hợp bị nhiễm qua đường tiếp xúc do hít khí dung hoặc ghép tổ chức mới bị nhiễm virus dại. Những cơn dại đều bị tử vong 100%.

Triệu chứng phát bệnh dại sẽ bắt đầu từ 2 - 8 tuần sau khi bị vật nhiễm dại cắn. Người bị dại có triệu chứng như sốt, suy nhược, nhức đầu, tê liệt, co thắt cơ, co giật và nuốt khó. Người nhiễm dại có thể tử vong trong vòng một tuần do bị liệt hô hấp. Hiện tại, bệnh dại chỉ được phòng ngừa qua tiêm chủng.

Những nguyên nhân nào gây ra bệnh dại?

Virus dại Rhabdovirus thuộc họ Rhabdoviridae, giống Lyssavirus là tác nhân gây ra bệnh dại. Virus này thường có đề kháng yếu và dễ bị bất hoạt ở nhiệt độ 56^oC trong 30 phút và 70^oC trong 2 phút. Bên cạnh đó, nó còn bị mất độc lực dưới chất sát khuẩn nồng độ dưới 5% hoặc dưới ánh sáng.

Vật chủ chính là nơi chủ yếu để bảo tồn virus dại. Chủng virus dại được chia thành hai loại là:

• Virus dại đường phố: Đây là loại tồn tại trên động vật bị nhiễm bệnh.
• Virus dại cố định: Đây là loại cố định thời gian ủ bệnh ở thỏ. Louis Pasteur chính là người đầu tiên dùng chủng virus dại cố định để tạo vắc xin dại.

Triệu chứng phổ biến của bệnh dại

Người mắc bệnh dại có thể trải qua hai giai đoạn chủ yếu là giai đoạn tiền triệu chứng và giai đoạn viêm não.

• Giai đoạn tiền triệu chứng: Thời gian kéo dài khoảng 1 - 4 ngày. Bệnh nhân cảm thấy sợ hãi, sốt, đau đầu, mệt mỏi, khó chịu và thường đau ở vết thương nơi bị virus xâm nhập.
• Giai đoạn viêm não: Triệu chứng phổ biến là mất ngủ và tăng cảm giác kích thích như sợ tiếng động, sợ ánh sáng và sợ nước. Ngoài ra, bệnh nhân còn bị rối loạn hệ thần kinh thực vật như vã mồ hôi, giãn đồng tử, tăng tiết nước bọt, hạ huyết áp,… Thời gian kéo dài từ 2 - 6 ngày và có thể tử vong do liệt cơ hô hấp.

Virus dại sống bao lâu ở môi trường?

Virus dại (Rhabdovirus) có hình quả trứng hoặc hình viên đạn (một đầu tròn và một đầu dẹt). Chúng có chiều dài trung bình từ 100 - 300 nm với đường kính 70 - 80 nm và có bộ gen di truyền ARN. Thành phần của virus dại gồm 67% protein, 26% lipid, 3% carbohydrate và 1% ARN. Virus dại có hai chủng chính đó là virus dại đường phố và virus dại cố định.

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), virus dại không thể tồn tại lâu trong môi trường bên ngoài. Virus này nhạy cảm với các yếu tố môi trường như ánh sáng mặt trời, nhiệt độ cao và các chất khử trùng thông thường. Do đó, khi ra khỏi cơ thể vật chủ, virus dại nhanh chóng bị bất hoạt và mất khả năng gây nhiễm.

Thông thường, thời gian tồn tại của virus trên bề mặt khô hoặc trong nước bọt ở môi trường ngoài chỉ kéo dài trong vòng vài giờ đến 1 ngày (tùy thuộc vào độ ẩm và nhiệt độ). Trong điều kiện lạnh 4°C virus sống được từ vài tuần đến 12 tháng và ở nhiệt độ dưới 0°C sống được 3 - 4 năm. Virus dại được bảo tồn chủ yếu trong cơ thể vật chủ. 

Virus này có thể chết sau 5 - 10 phút khi nhiệt độ ở 60°C và trong 2 phút khi nhiệt độ ở 70°C. Virus dại sẽ bị bất hoạt nhanh trước một vài tác nhân như tia cực tím, xà phòng, cồn iod, cloramin 5%, formol 0,05%,...

Con đường lây nhiễm của bệnh dại

Virus dại đi từ nước bọt động vật gây ra bệnh, từ người bệnh vào động vật hay người khác. Chúng thường thông qua vết cắn, vết cào xước dính nước bọt và vết liếm lên vùng da trầy xước. Thêm vào đó, virus này có thể lây từ người sang người qua cấy ghép giác mạc hoặc các nội tạng khác.

Từ vết cắn, virus dại phát triển từ lớp trong cùng ở mô dưới da hoặc cơ bắp. Sau đó, chúng tiến vào dây thần kinh ngoại biên và dần lên não làm tổn thương tế bào thần kinh (vùng sừng Amon hoặc hành tủy). Tiếp đó, virus dại tiếp tục đi theo dây thần kinh đến tuyến nước bọt làm ô nhiễm, dịch tủy não, giác mạc và tuyến nhầy ở mũi hoặc da. Điều này làm bệnh nhân có sự thay đổi về hành vi và xuất hiện các triệu chứng dại lâm sàng.

Thời kỳ ủ bệnh của bệnh dại

Thời gian ủ bệnh có thể kéo dài từ một vài ngày đến vài tháng, trong khi thời gian phát bệnh - cho đến khi chết – dao động từ 1 đến 7 ngày. Một số trường hợp ủ bệnh trong 10 ngày hoặc 1 đến 2 năm. Điều này còn do các yếu tố như số lượng virus, mức độ nặng nhẹ của vết thương,...

Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào vị trí vết cắn (càng gần thần kinh trung ương, thời gian ủ càng ngắn), tải lượng virus, và mức độ tổn thương.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh dại

Bệnh nhân được chẩn đoán bệnh qua triệu chứng lâm sàng hoặc chẩn đoán xác định.

• Chẩn đoán lâm sàng: Dựa vào triệu chứng lâm sàng như sợ gió, sợ nước, sợ ánh sáng với một số yếu tố dịch tễ học khác liên quan.
• Chẩn đoán xác định: Tiến hành xét nghiệm kháng thể miễn dịch huỳnh quang trực tiếp (IFA) từ mô não hoặc phân lập virus ở chuột hay hệ thống nuôi cấy tế bào.

Đối với người bị chó, mèo dại cắn cần thực hiện một số điều sau:

• Vết thương cần được rửa ngay với xà phòng và dưới vòi nước chảy liên tục trong thời gian khoảng 10 - 15 phút. Nếu không có xà phòng, có thể rửa ngay vết thương bằng nước sạch dưới vòi nước chảy liên tục 15 phút. Đây là phương pháp sơ cứu hiệu quả nhất để chống lại bệnh dại.
• Vết thương cần được rửa kỹ với cồn 70% hoặc cồn iod, nếu có. Điều này rất quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ nhiễm virus.
• Đưa ngay bệnh nhân đến cơ sở y tế để điều trị càng sớm càng tốt.

Bác sĩ có thể chỉ định dùng miễn dịch đặc hiệu dự phòng như sau:

• Vắc xin dại tế bào: Có tác dụng phòng ngừa và bảo vệ sau 2 - 8 tuần.
• Sử dụng huyết thanh kháng dại (HTKD): Virus dại vẫn có thể nhân lên trong cơ đến khi đủ nồng độ nhiễm vào hệ thần kinh trung ương. Do đó, huyết thanh này dùng để trung hòa giảm thiểu virus và giảm nồng độ virus.

Trên đây là các thông tin cơ bản về virus dại và giải đáp thắc mắc virus dại sống bao lâu ngoài môi trường. Hy vọng qua đó, các độc giả có thể hiểu thêm về loại virus nguy hiểm này và có các phòng tránh phù hợp. 

Xem thêm:

Thời gian ủ bệnh dại ở người là bao lâu?

Bệnh dại có lây từ người sang người không?