Cá mặt trăng: Giá trị dinh dưỡng, lợi ích sức khỏe và những điều cần biết

Trong bối cảnh ngày càng nhiều người quan tâm đến việc lựa chọn thực phẩm giàu dưỡng chất và tốt cho sức khỏe, những loại hải sản đặc biệt như cá mặt trăng bắt đầu được chú ý. Tuy nhiên, vì là loài cá hiếm và không phổ biến tại Việt Nam nên thông tin về chúng còn nhiều hạn chế. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cá mặt trăng từ góc nhìn dinh dưỡng đến lợi ích sức khỏe và lưu ý khi sử dụng.

Cá mặt trăng là cá gì? Giá trị dinh dưỡng có gì nổi bật?

Trước tiên, hãy cùng tìm hiểu về đặc điểm và thành phần dinh dưỡng của cá mặt trăng, cụ thể như sau:

Đặc điểm

Cá mặt trăng hay Mola mola, là loài cá xương lớn nhất trên hành tinh, có thể dài đến hơn 3 mét và nặng tới 2,5 tấn. Điểm đặc biệt ở loài cá này là chúng có cơ thể hình đĩa tròn, dẹp hai bên, gần như không có vây đuôi rõ rệt, khiến chúng trông giống như một “phiến đá biết bơi”. Cá mặt trăng thường sống ở tầng mặt và giữa của đại dương, tại các vùng biển nhiệt đới và ôn đới như Thái Bình Dương, Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương.

Loài cá này di chuyển chậm chạp và không thường thấy gần bờ nên rất hiếm gặp trong đánh bắt thông thường. Tại một số quốc gia, cá mặt trăng được coi là sinh vật kỳ thú, hiếm có, gắn với nhiều nghiên cứu về hành vi và sinh thái biển.

Thành phần dinh dưỡng của cá mặt trăng

Thông tin dinh dưỡng chi tiết về cá mặt trăng chưa phổ biến rộng rãi, do số lượng nghiên cứu về thực phẩm trên loài này còn hạn chế. Tuy nhiên, dựa trên các mẫu phân tích sơ bộ được thực hiện tại Nhật Bản và Đài Loan (nơi loài cá này đôi khi được tiêu thụ) thì thịt cá mặt trăng chứa khoảng:

• Khoảng 25 g protein/100 g, là nguồn đạm chất lượng cao, dễ tiêu hóa.
• Lượng chất béo rất thấp (khoảng 0.9 g/100 g), chủ yếu là chất béo không bão hòa.
• Cung cấp vitamin B12 (khoảng 2 µg/100 g), quan trọng cho hệ thần kinh và tạo máu.
• Canxi (khoảng 100 mg/100 g) và selen (khoảng 12 - 16 µg/100 g) ở mức trung bình.

Hiện chưa có bằng chứng rõ ràng về hàm lượng vitamin D trong cá mặt trăng, theo phân tích hiện có cho thấy giá trị gần bằng 0. Hàm lượng omega‑3 cũng ở mức rất thấp (khoảng 0.14 g/100 g), do đó cá mặt trăng không được xem là nguồn cung cấp omega‑3 đáng kể.

Cá mặt trăng có ăn được không?

Một số quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan từng sử dụng cá mặt trăng làm thực phẩm, tuy nhiên rất hạn chế. Tại Nhật, cá mặt trăng (được gọi là “マンボウ” - manbō) xuất hiện trong một số nhà hàng truyền thống với các món như sashimi, hấp, nướng muối hoặc thậm chí nấu lẩu.

Tuy vậy, hiện chưa có đánh giá an toàn thực phẩm riêng biệt dành cho cá mặt trăng (Mola mola) từ Cơ quan An toàn Thực phẩm châu Âu (EFSA), dẫn đến việc một số quốc gia châu Âu không khuyến khích hoặc hạn chế tiêu thụ loài cá này trong chuỗi thực phẩm chính thống. Tại Mỹ, cá mặt trăng không phổ biến trên thị trường thương mại và có thể bị hạn chế nhập khẩu ở một số bang do thiếu dữ liệu an toàn thực phẩm cụ thể.

Về lý thuyết, với hàm lượng dưỡng chất như vitamin B12 và protein chất lượng cao, cá mặt trăng có thể mang lại những lợi ích sau:

• Tăng cường miễn dịch: Selen là những chất hỗ trợ hệ thống miễn dịch hoạt động ổn định.
• Cải thiện thần kinh - tuần hoàn: Vitamin B12 giữ vai trò quan trọng trong truyền dẫn thần kinh và hình thành tế bào máu đỏ.
• Thân thiện với chế độ ăn kiêng: Hàm lượng chất béo thấp, giúp người ăn kiêng kiểm soát lượng calo.

Tuy nhiên, không phải bộ phận nào của cá mặt trăng cũng an toàn để tiêu thụ. Một số báo cáo từ Nhật Bản chỉ ra rằng gan, ruột và da của cá có thể chứa độc tố nếu không được làm sạch và chế biến đúng cách. Vì vậy:

• Không nên ăn sống nếu không rõ quy trình làm sạch.
• Chỉ nên tiêu thụ nếu có hướng dẫn xử lý bởi chuyên gia.
• Tuyệt đối không dùng nội tạng làm thực phẩm nếu không có kiểm định.

Cho đến nay, chưa có hướng dẫn chính thức từ các tổ chức như WHO hay FAO về việc sử dụng cá mặt trăng trong khẩu phần ăn, do thiếu dữ liệu toàn diện về an toàn thực phẩm và giá trị dinh dưỡng được xác nhận.

Những món ăn chế biến từ cá mặt trăng và cách sử dụng an toàn

Dưới đây là cách chế biến cá mặt trăng ở một số quốc gia, cụ thể:

Tại Nhật, cá mặt trăng được sử dụng theo các cách sau:

• Sashimi (ăn sống): Cần xử lý cực kỳ kỹ lưỡng, chỉ thực hiện bởi đầu bếp chuyên nghiệp, đạt chuẩn an toàn thực phẩm.
• Nướng muối: Cắt phần cơ thịt, ướp muối và nướng nhanh ở nhiệt độ cao.
• Hầm kiểu chawanmushi: Nấu cùng trứng và nước dùng dashi trong món hấp truyền thống.

Ở Hàn Quốc, cá được luộc lên trong súp nóng. Tại Đài Loan, có món cá mặt trăng nấu canh rong biển khá phổ biến ở khu vực ngư dân. Vậy bộ phận nào của cá mặt trăng có thể dùng được?

Theo các chuyên gia dinh dưỡng, chỉ có cơ thịt và da cá mặt trăng là hai bộ phận được cho là an toàn và bổ dưỡng. Tuy nhiên, gan, ruột, trứng cá và các nội tạng khác tiềm ẩn nguy cơ chứa độc tố, tuyệt đối không dùng làm thực phẩm trừ khi có kiểm định rõ ràng.

Do vậy, khi chế biến cá mặt trăng cần lưu ý:

• Nên luộc sơ hoặc hấp chín trước khi chế biến để giảm nguy cơ nhiễm khuẩn.
• Tránh nướng quá lâu gây mất dinh dưỡng.
• Tuyệt đối không ăn tái, không ăn sống nếu không có xác nhận an toàn thực phẩm.
• Nếu không biết cách xử lý thì nên từ chối tiêu thụ.

Những lưu ý về an toàn và bảo tồn loài cá mặt trăng

Dưới đây là những lưu ý về an toàn cũng như bảo tồn loài cá này, cụ thể như sau:

Tình trạng bảo tồn hiện tại

Theo Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), cá mặt trăng được xếp vào nhóm “dễ bị tổn thương”. Nguyên nhân chính đến từ:

• Đánh bắt ngoài ý muốn trong nghề lưới rê.
• Ô nhiễm biển và rác thải nhựa gây ảnh hưởng đến nguồn thức ăn tự nhiên như sứa.
• Tình trạng biến đổi khí hậu làm thay đổi dòng chảy và nhiệt độ nước biển, ảnh hưởng đến nơi sinh sống.

Một số quốc gia như Philippines và Indonesia, đã có các biện pháp hạn chế đánh bắt hoặc yêu cầu thả lại cá mặt trăng nếu không thương phẩm.

Vấn đề đạo đức và tính bền vững

Việc tiêu thụ một loài sinh vật biển quý hiếm như cá mặt trăng đặt ra câu hỏi về đạo đức và trách nhiệm sinh thái. Ngay cả khi cá không bị cấm khai thác, nhu cầu tiêu thụ có thể đẩy nhanh quá trình tuyệt chủng do mất cân bằng hệ sinh thái.

Nếu bạn là người tiêu dùng có ý thức bảo vệ môi trường, việc từ chối tiêu thụ các loài cá đang bị đe dọa là một hành động thiết thực. Ngoài ra, có rất nhiều lựa chọn thay thế khác giàu dinh dưỡng, dễ kiểm soát và được nuôi trồng bền vững hơn.

Cá mặt trăng là một loài cá đặc biệt về cả hình dáng lẫn giá trị dinh dưỡng tiềm năng. Với lượng protein cao, giàu vitamin D, B12, cá mặt trăng có thể được coi là nguồn thực phẩm đầy hứa hẹn. Tuy nhiên, do loài cá này thuộc nhóm dễ bị tổn thương và có rủi ro về an toàn thực phẩm nếu không chế biến đúng cách, việc sử dụng cá mặt trăng trong chế độ ăn uống cần hết sức thận trọng.