Cách chăm sóc bệnh nhân tai biến liệt nửa người từ dinh dưỡng đến phục hồi chức năng

Tai biến mạch máu não là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây liệt nửa người, ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Việc chăm sóc đúng cách đóng vai trò then chốt trong quá trình phục hồi chức năng, cải thiện chất lượng cuộc sống và giảm nguy cơ biến chứng. Và dưới đây là hướng dẫn cách chăm sóc bệnh nhân tai biến liệt nửa người chi tiết, chuẩn y khoa.

Nguyên tắc chăm sóc bệnh nhân tai biến liệt nửa người

Chăm sóc bệnh nhân sau tai biến mạch máu não, đặc biệt là những người bị liệt nửa người, đòi hỏi sự tỉ mỉ và tuân thủ các nguyên tắc cơ bản.

Kiên nhẫn và đều đặn

Phục hồi sau tai biến ở bệnh nhân liệt nửa người không thể diễn ra trong ngày một ngày hai. Các bài tập vận động, luyện nói hay rèn kỹ năng sinh hoạt đều cần được thực hiện kiên trì, đúng phương pháp và đều đặn mỗi ngày. Người chăm sóc cần hiểu rằng sự tiến bộ của bệnh nhân có thể rất chậm, đôi khi chỉ là một cử động nhỏ ở bàn tay hay sự phát âm rõ ràng hơn. Việc giữ tinh thần kiên nhẫn sẽ giúp bệnh nhân có thêm niềm tin, hạn chế cảm giác chán nản.

Chăm sóc toàn diện

Kế hoạch chăm sóc bệnh nhân tai biến cần mang tính toàn diện, bao gồm: Dinh dưỡng hợp lý, vận động phục hồi chức năng, hỗ trợ tâm lý và theo dõi y tế. Cách tiếp cận đa chiều này giúp người bệnh không chỉ phục hồi về thể chất mà còn ổn định tinh thần, cải thiện chất lượng cuộc sống.

Theo dõi y tế thường xuyên, kiểm soát các bệnh lý nền

Bệnh nhân tai biến thường có sẵn các bệnh lý nền như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu, tim mạch. Đây là những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ tái phát.

• Theo dõi huyết áp và đường huyết thường xuyên là bắt buộc trong giai đoạn cấp và phục hồi, đo mạch tuỳ theo lâm sàng. Đo nhiệt độ nên thực hiện khi có dấu hiệu/triệu chứng sốt hoặc nghi ngờ nhiễm trùng (vì sốt làm xấu tiên lượng sau đột quỵ).
• Ghi chép kết quả để theo dõi sự thay đổi.
• Nhắc bệnh nhân uống thuốc đúng liều, đúng giờ.
• Đưa đi tái khám định kỳ để bác sĩ điều chỉnh phác đồ điều trị.

Đảm bảo an toàn để phòng ngừa biến chứng

Người bệnh liệt nửa người thường có khả năng vận động hạn chế, dễ gặp nhiều biến chứng nếu chăm sóc không đúng cách. Vì vậy, cần đảm bảo an toàn cho họ bằng cách giảm nguy cơ té ngã, phòng ngừa loét do tì đè, viêm phổi do nằm lâu, dự phòng huyết khối tĩnh mạch, vệ sinh miệng, sàng lọc nhiễm khuẩn, quản lý đường huyết, và đánh giá dinh dưỡng.

Chăm sóc bệnh nhân tai biến liệt nửa người về dinh dưỡng

Chăm sóc bệnh nhân tai biến liệt nửa người cần quan tâm trước hết đến dinh dưỡng.

Thực phẩm nên ăn

Chế độ ăn cho người tai biến nên có những thực phẩm giàu protein dễ tiêu để duy trì khối cơ, hỗ trợ tái tạo mô và tăng cường khả năng phục hồi chức năng vận động. Nhiều rau xanh và trái cây tươi cung cấp vitamin C, vitamin A, vitamin K và chất xơ, giúp phòng táo bón, tăng cường miễn dịch và bảo vệ tim mạch. Ngũ cốc nguyên hạt, sữa ít béo, sữa chuyên dụng sẽ cung cấp năng lượng bền vững, đồng thời hạn chế nguy cơ tăng cholesterol máu cho người bệnh.

Thực phẩm nên hạn chế

Một số loại thực phẩm có thể làm tăng nguy cơ tái phát tai biến hoặc gây thêm gánh nặng cho tim mạch và huyết áp, cần được hạn chế tối đa như: Các món ăn quá mặn, nhiều dầu mỡ, nội tạng động vật, bơ, mỡ lợn, đồ chiên rán, chế biến sẵn, rượu bia, nước ngọt có ga, nước trái cây đóng hộp… Những thực phẩm này dễ gây rối loạn mỡ máu, tiểu đường, tăng huyết áp và xơ vữa động mạch, ảnh hưởng đến quá trình phục hồi.

Lưu ý khi cho bệnh nhân tai biến liệt nửa người ăn

Khi chăm sóc bệnh nhân tai biến liệt nửa người, chúng ta cần đặc biệt lưu ý cách chế biến và cách cho ăn:

• Nếu nghi ngờ rối loạn nuốt, phải thực hiện sàng lọc nuốt ngay và giới thiệu chuyên gia ngôn ngữ trị liệu để đánh giá chính thức. Chỉ khi đã có khuyến cáo từ chuyên gia mới áp dụng chế độ thức ăn sệt/nhuyễn theo khung IDDSI (các mức độ chuẩn hóa cho thức ăn và lỏng).
• Việc chia bữa có thể được cân nhắc cho những bệnh nhân kém ăn, dễ mệt hoặc có rối loạn tiêu hóa. Tuy nhiên, mục tiêu chính là đảm bảo đủ năng lượng và protein để hỗ trợ phục hồi. Kế hoạch bữa ăn nên được cá nhân hoá theo đánh giá dinh dưỡng.

Phục hồi vận động và trị liệu sau tai biến liệt nửa người

Chăm sóc bệnh nhân tai biến liệt nửa người không thể bỏ qua việc phục hồi vận động và trị liệu. Để ngăn ngừa cứng khớp và teo cơ, quá trình phục hồi vận động cần bắt đầu từ sớm nhưng có kiểm soát và theo dõi y tế.

Giai đoạn đầu: Vận động thụ động

Khi bệnh nhân chưa thể tự cử động, nhân viên y tế hoặc người thân cần hỗ trợ bằng cách nhẹ nhàng cử động tay chân bị liệt. Các động tác đơn giản như gập, duỗi, xoay khớp giúp máu lưu thông, hạn chế biến chứng co cứng cơ.

Giai đoạn tiếp theo: Vận động chủ động

Khi bệnh nhân đã có cải thiện, cần tập luyện thêm các động tác chủ động. Người bệnh sẽ tự mình thực hiện cử động theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc kỹ thuật viên phục hồi chức năng, giúp tăng sức mạnh cơ và cải thiện khả năng kiểm soát vận động.

Bài tập phục hồi cơ bản

Các bài tập phục hồi chức năng nên được thực hiện đều đặn, từ mức độ nhẹ nhàng đến nâng cao, tùy theo khả năng của bệnh nhân:

• Gập duỗi tay chân, xoay khớp nhẹ nhàng sẽ hỗ trợ linh hoạt khớp vai, khớp gối, cổ tay, cổ chân, hạn chế cứng khớp.
• Tập đứng lên - ngồi xuống giúp phục hồi khả năng thăng bằng.
• Tập đi lại với khung tập hoặc nạng giúp bệnh nhân làm quen với việc đứng vững, dần phục hồi khả năng đi lại.
• Nếu bệnh nhân bị rối loạn ngôn ngữ sau tai biến, cần tập phát âm, luyện nói, để cải thiện khả năng giao tiếp.

Trị liệu hỗ trợ

Việc kết hợp tập luyện với các phương pháp trị liệu khác sẽ giúp phục hồi toàn diện hơn. Người bệnh có thể được tư vấn vật lý trị liệu bằng máy móc như NMES/ điện kích thích thần kinh cơ, nhiệt trị liệu, siêu âm trị liệu… để hỗ trợ giảm đau, kích thích cơ bắp hoạt động và tăng tuần hoàn máu.

Chăm sóc sức khỏe tinh thần sau tai biến liệt nửa người

Một phần quan trọng của chăm sóc bệnh nhân tai biến liệt nửa người là chăm sóc sức khỏe tinh thần. Nhiều người sau tai biến thường rơi vào trạng thái lo âu, mặc cảm, thậm chí trầm cảm. Vì vậy, người thân và đội ngũ y tế cần thường xuyên khích lệ, tạo niềm tin cho bệnh nhân về khả năng hồi phục.

Không ít bệnh nhân sau tai biến có xu hướng tự ti, ngại giao tiếp. Do đó, cần tạo điều kiện để họ được trò chuyện với người thân, bạn bè, hoặc tham gia các hoạt động nhẹ nhàng như đọc sách, nghe nhạc, chơi cờ, chăm cây cảnh. Những hoạt động này giúp cải thiện tâm trạng, hạn chế cảm giác cô đơn và kích thích sự phục hồi não bộ.

Bên cạnh đó, gia đình nên giữ không khí vui vẻ, tránh để bệnh nhân cảm thấy gánh nặng. Việc tham gia các câu lạc bộ dành cho bệnh nhân sau tai biến hoặc nhóm hỗ trợ cộng đồng cũng là cách để họ giao lưu, chia sẻ và học hỏi kinh nghiệm hồi phục từ những người có hoàn cảnh tương tự.

Chăm sóc bệnh nhân tai biến liệt nửa người không chỉ là hỗ trợ trong sinh hoạt hàng ngày mà còn cần chế độ dinh dưỡng hợp lý, phục hồi chức năng và sự động viên tinh thần. Khi có sự đồng hành kiên nhẫn và khoa học, người bệnh sẽ có cơ hội cải thiện sức khỏe, từng bước lấy lại khả năng vận động và sự tự tin trong cuộc sống.