Tai biến mạch máu não là gì? Nguyên nhân và cách phòng ngừa

Tai biến mạch máu não là gì?

Tai biến mạch máu não (đột quỵ) là tình trạng mạch máu não tắc nghẽn hoặc vỡ đột ngột mà không do chấn thương sọ não. Khi các mạch máu não vỡ, tắc nghẽn thì các tế bào não sẽ thiếu hụt oxy và dưỡng chất, tế bào não bắt đầu chết dần khiến bệnh nhân tổn thương ngày càng nặng, thậm chí tử vong. Nếu may mắn giữ được tính mạng thì người bệnh cũng dễ gặp những biến chứng nghiêm trọng: Tê liệt tay chân, liệt nửa người, không thể giao tiếp,…

Tai biến mạch máu não có thể được chia thành 2 nhóm:

• Tai biến mạch máu não do thiếu máu não: Khoảng 80% các ca tai biến mạch máu não là do thiếu máu cục bộ ở não dẫn đến lưu lượng máu lên não bị tắc nghẽn hoặc suy giảm khiến máu không đủ nuôi tế bào não, làm cho các tế bào não bị hoại tử.
• Tai biến mạch máu não do xuất huyết não: Khoảng 20% các ca tai biến mạch máu não là do xuất huyết não. Tình trạng máu tràn vào mô não, gây phù não và tăng áp lực các mô xung quanh não dẫn đến các tế bào não dần chết đi và gây vỡ mạch máu não.

Những dấu hiệu và triệu chứng của tai biến mạch máu não

Các triệu chứng tai biến mạch máu não có thể xuất hiện thoáng qua và biến mất rất nhanh, lặp lại nhiều lần. Càng sớm nhận biết các dấu hiệu tai biến mạch máu não để can thiệp sẽ giúp hiệu quả can thiệp cao hơn, ít để lại biến chứng. Một số dấu hiệu giúp nhận biết tai biến mạch máu não:

• Đau đầu dữ dội, cơn đau đầu có thể đến rất nhanh, có thể xuất hiện buồn nôn hoặc nôn.
• Cơ thể mệt mỏi, cảm thấy không còn sức lực, tê cứng mặt hoặc một nửa mặt, miệng, nụ cười bị méo mó.
• Ù tai, mắt mờ không nhìn thấy rõ, thị lực giảm sút.
• Gặp khó khăn trong việc nói chuyện và phát âm rõ chữ, loạn ngôn, không biết mình nói gì.
• Cử động chân tay một cách khó khăn hoặc không thể cử động được, cơ thể bị tê liệt một bên. Dấu hiệu tai biến mạch máu não chính xác nhất là không thể nâng hai cánh tay qua đầu cùng một lúc.
• Người mất thăng bằng đột ngột, không phối hợp được các hoạt động, hoa mắt, chóng mặt.
• Nhịp tim đập nhanh.
• Sốt cao, hôn mê sâu.

Gần đây, các chuyên gia y tế, bác sĩ giúp nhận biết sớm nguy cơ biến mạch máu não bằng quy tắc “FAST”:

• Face: Nhận biết dấu hiệu tai biến mạch máu não qua gương mặt người bệnh. Gương mặt mất cân đối hoặc miệng bị méo một bên, có thể quan sát khi bệnh nhân cười để xác định rõ hơn.
• Arm: Yêu cầu bệnh nhân giơ cả hai tay lên, kết luận bị liệt được đưa ra sau khi kiểm tra bên nào yếu hơn hoặc rơi xuống trước.
• Speech: Nhận biết qua sự bất thường trong ngôn ngữ. Bệnh nhân có thể được yêu cầu nói lặp lại một câu nào đó đơn giản. Nếu giọng nói không được rõ, tròn, không lưu loát hoặc không thể nói được thì đây chính là dấu hiệu bất thường của tai biến mạch máu não.
• Time: Bệnh nhân có nguy cơ tai biến mạch máu não rất cao nếu xảy ra cả 3 dấu hiệu trên.

Biến chứng có thể gặp khi mắc tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não gây tổn thương cho người bệnh lâu dài hay không phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và người bệnh có được điều trị kịp thời hay không. Tai biến mạch máu não để lại nhiều di chứng liên quan đến các cơ quan, hệ cơ quan:

• Hệ hô hấp: Nếu các tổn thương não xảy ra tại trung tâm điều khiển các hoạt động hô hấp có thể dẫn đến ngừng hô hấp, tử vong.
• Hệ tuần hoàn: Phần lớn do các thói quen không lành mạnh như hút thuốc lá, uống nhiều rượu bia hay mắc chứng tăng huyết áp hoặc đái tháo đường.
• Hệ cơ: Giảm khả năng vận động một số bộ phận trên cơ thể, thậm chí liệt sau tai biến mạch máu não.
• Hệ tiêu hóa: Các tổn thương não bộ khiến việc ăn uống của người bệnh trở nên khó khăn, nhưng có thể được cải thiện theo thời gian khi cơn tai biến mạch máu não biến mất.
• Hệ tiết niệu: Bệnh nhân có thể thường xuyên đi vệ sinh, tiểu, đại tiện không tự chủ.
• Hệ sinh sản: Ham muốn tình dục giảm sút.
• Hệ thần kinh: Mất khả năng cảm nhận nóng, lạnh, đau,… hoặc suy giảm thị lực. Tai biến mạch máu não gây ra một loạt những vấn đề về thần kinh: Mất trí nhớ, sa sút trí tuệ và thay đổi hành vi như dễ nóng giận, trầm cảm. Nếu các dây thần kinh vận động bị tổn thương, người bệnh có thể bị liệt nửa người hay toàn thân sau tai biến mạch máu não.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Tai biến mạch máu não là căn bệnh cực kỳ nguy hiểm, cần thiết phải trao đổi với bác sĩ nếu gặp phải các dấu hiệu và triệu chứng ở trên.

Nguyên nhân dẫn đến tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não do thiếu máu não: Các chất béo bám thành mảng, nằm ở động mạch và ngăn dòng chảy của máu cũng như oxy đi nuôi các tế bào não (xơ vữa động mạch).

Ngoài ra, động mạch thường có xu hướng hẹp hơn khi già đi, khiến nguy cơ bị thiếu máu lên não cao hơn. Do đó, tuổi tác là một yếu tố nguy cơ dẫn đến tai biến mạch máu não.

Tai biến mạch máu não do xuất huyết não: Huyết áp cao khiến các mạch máu trong hộp sọ vỡ ra và chảy máu vào xung quanh não.

Những ai có nguy cơ mắc phải tai biến mạch máu não?

• Béo phì, thừa cân.
• Sử dụng rượu, bia và đồ uống có cồn quá nhiều.
• Thường xuyên lo lắng, căng thẳng, rối loạn lo âu kéo dài.
• Tăng huyết áp, tiểu đường hoặc bệnh lý tim mạch.
• Tiền sử gia đình có người tai biến mạch máu não.
• Ít vận động, thể dục thể thao.
• Thường xuyên sử dụng thuốc lá hoặc tiếp xúc với khói thuốc lá.
• Thường xuyên dùng đồ ăn có hàm lượng chất béo, dầu mỡ cao nhưng ít ăn rau xanh.
• Người cao tuổi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải tai biến mạch máu não

• Người mắc bệnh lý tim mạch, tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu.
• Tiền sử cá nhân hoặc gia đình có người từng bị đột quỵ.
• Lạm dụng chất kích thích: Uống nhiều rượu, bia, sử dụng heroin,…
• Người thường xuyên sử dụng thuốc lá hoặc hít khói thuốc lá.
• Người có lói sống thụ động, ít luyện tập thể dục, thể thao, béo phì, thừa cân.
• Chế độ ăn nhiều Cholesterol.
• Người ≥ 55 tuổi trở lên có nguy cơ bị tai biến mạch máu não cao hơn.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán tai biến mạch máu não

Bệnh sử:

• Tuổi tác: ≥ 55 tuổi;
• Khởi phát đột ngột;
• Yếu, liệt nửa người;
• Méo miệng,…

Lâm sàng:

• Liệt nửa người;
• Tê tay và chân cùng bên;
• Rối loạn ngôn ngữ, thị giác;
• Đau đầu, chóng mặt;
• Buồn ngủ, lơ mơ, hôn mê.

Cận lâm sàng:

• Xét nghiệm công thức máu, đường huyết, điện giải đồ, chức năng thận, men gan, men tim, lipid máu,…
• Điện tâm đồ;
• X-Quang ngực thẳng;
• Chụp điện toán cắt lớp sọ não không cản quang;
• Chụp điện toán cắt lớp mạch máu não với thuốc cản quang (CTA);
• Chụp cộng hưởng từ não (MRI);
• Siêu âm động mạch cảnh: Xác định tình trạng hẹp, tắc;
• Siêu âm tim: Kiểm tra bất thường tại tim;
• Siêu âm Doppler xuyên sọ (TCD): Xác định tình trạng tắc, hẹp mạch máu hoặc tái thông tại các mạch máu lớn trong sọ.

Phương pháp điều trị tai biến mạch máu não hiệu quả

Mục đích: Giảm tỷ lệ tử vong, hạn chế tối đa các biến chứng lâu dài và nghiêm trọng.

Nguyên tắc chung: Điều trị cấp cứu, nhanh chóng và chính xác, hạn chế tổn thương lan rộng, tối ưu hóa tình trạng thần kinh, đảm bảo tưới máu đầy đủ cho não, phòng ngừa biến chứng xảy ra, giúp người bệnh phục hồi chức năng và phòng ngừa tối đa nguy cơ tái phát tai biến mạch máu não.

Tùy theo nguyên nhân tai biến mạch máu não mà phương pháp điều trị khác nhau.

Khi phát hiện người có triệu chứng tai biến mạch máu não cần lập tức gọi xe cấp cứu và hỗ trợ đưa bệnh nhân đến bệnh viện. Ngoài ra, cần lưu ý giữ bệnh nhân không bị té ngã, đặt người bệnh nằm nghiêng để bảo vệ đường thở, tuyệt đối không được cho người bệnh ăn uống gì và không tự ý điều trị bằng các biện pháp: Châm cứu, bấm huyệt, đánh gió,…

Khi đến bệnh viện, bác sĩ sẽ chẩn đoán xác định bệnh nhân có tai biến mạch máu não hay không. Việc điều trị tai biến mạch máu não kịp thời giúp cứu sống người bệnh, hạn chế biến chứng, đồng thời giúp người bệnh phục hồi nhanh nhất, phòng ngừa nguy cơ đột quỵ tái phát.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của tai biến mạch máu não

Trong quá trình điều trị tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ.

Tinh thần lạc quan, thỏa mái, dành thời gian để phục hồi chức năng sau tai biến, việc luyện tập và nghỉ ngơi cũng cần được cân bằng hợp lý.

Khám sức khỏe định kỳ giúp tầm soát tai biến mạch máu não cũng như nguy cơ tiến triển của bệnh và tình trạng bệnh. Đồng thời, thường xuyên gặp các chuyên gia để giúp cải thiện chức năng và đánh giá sự tiến bộ trong quá trình phục hồi.

Thăm khám bác sỹ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời nếu có bất kỳ triệu chứng nào liên quan đến tai biến mạch máu não.

Nói không với thuốc lá, tránh xa khói thuốc lá và các chất kích thích.

Bệnh nhân sống sót sau tai biến mạch máu não có thể gặp một hoặc nhiều vấn đề về sức khỏe, có thể là vĩnh viễn, có thể phục hồi được một số hoặc hầu hết các khả năng. Sau tai biến mạch máu não, chức năng nói, vận động và cảm giác thường bị ảnh hưởng nhiều nhất. Do đó, cần có những bài tập trị liệu thích hợp để phục hồi các chức năng này.

Chăm sóc bệnh nhân sau tai biến mạch máu não phụ thuộc vào biến chứng, cần chú ý:

• Trong quá trình điều trị tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ.
• Người bệnh bị liệt nửa người hoặc toàn thân: Hỗ trợ người bệnh xoay trở tư thế thường xuyên (khoảng 30 phút/ lần).
• Vệ sinh vùng kín thường xuyên giúp tránh nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Chế độ dinh dưỡng phù hợp, người bệnh ăn chậm, thức ăn loãng,...
• Không gian ngủ người bệnh sạch sẽ, thoáng mát, yên tĩnh,… giúp nghỉ ngơi tốt hơn.
• Thường xuyên trò chuyện, trấn an tinh thần bệnh nhân, nên kiên nhẫn với người bệnh, hạn chế bày tỏ thái độ khó chịu, kỳ thị.

Phương pháp phòng ngừa hiệu quả

Thường xuyên luyện tập thể dục thể thao giúp tăng cường sức khỏe bản thân.

Có chế độ ăn uống hợp lý:

• Ăn nhiều rau xanh, trái cây, thịt trắng, hải sản, ngũ cốc và các loại đậu,…
• Không sử dụng đồ chiên xào, đồ dầu mỡ nhiều cholesterol và chất béo, thức ăn nhanh, đồ uống có cồn, rượu bia,…

Không thức khuya, chú ý đến chất lượng giấc ngủ.

Giữ ấm cơ thể, hạn chế tắm đêm.

Nói không với thuốc lá, tránh xa khói thuốc lá và các chất kích thích.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Phát hiện các yếu tố gây tai biến mạch máu não và chủ động can thiệp sẽ giúp phòng tránh hiệu quả. Những người mắc bệnh lý đái tháo đường, tim mạch, rối loạn lipid máu cần thiết phải khám sức khỏe định kỳ để kiểm soát tình trạng bệnh.

Xem thêm:

• Tai biến mạch máu não có mấy thể?
• Các thuốc điều trị sau tai biến mạch máu não