Tai biến mạch máu não: Triệu chứng, nguyên nhân, và cách điều trị

Tai biến mạch máu não là tình trạng thiếu máu xảy ra khi nguồn cung cấp máu đến một phần của não bị chặn hoặc giảm. Điều này ngăn cản mô não nhận oxy và dưỡng chất, khiến tế bào não bắt đầu chết trong vài phút. Nó xảy ra khi một mạch máu trong não bị rò rỉ hoặc vỡ, gây chảy máu trong não. Máu làm tăng áp lực lên các tế bào não và gây tổn thương.

Tai biến mạch máu não có thể được chia thành 2 nhóm:

• Đột quỵ do thiếu máu: Khoảng 80% các ca tai biến mạch máu não là do thiếu máu cục bộ ở não dẫn đến lưu lượng máu lên não bị tắc nghẽn hoặc suy giảm khiến máu không đủ nuôi tế bào não, làm cho các tế bào não bị hoại tử.
• Đột quỵ do xuất huyết não: Khoảng 20% các ca tai biến mạch máu não là do xuất huyết não. Tình trạng máu tràn vào mô não, gây phù não và tăng áp lực các mô xung quanh não dẫn đến các tế bào não dần chết đi và gây vỡ mạch máu não.

Tai biến mạch máu não là một tình huống khẩn cấp y tế. Việc nhận được điều trị y tế ngay lập tức là cực kỳ quan trọng. Nhận được sự trợ giúp y tế khẩn cấp nhanh chóng có thể giảm thiểu tổn thương não và các biến chứng khác do tai biến mạch máu não gây ra.

Nhận biết sớm các dấu hiệu tai biến mạch máu não sẽ giúp tăng hiệu quả can thiệp và giảm biến chứng. Các dấu hiệu tai biến từ nhẹ đến nặng bao gồm:

• Đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, mệt mỏi
• Méo một bên miệng hoặc mặt
• Ù tai, thị lực giảm sút, mắt mờ
• Loạn ngôn, khó nói chuyện và phát âm
• Tê tay chân, không thể cử động hoặc nhấc tay cao
• Mất thăng bằng
• Nhịp tim đập nhanh
• Sốt cao, hôn mê sâu

Gần đây, các chuyên gia y tế, bác sĩ giúp nhận biết sớm nguy cơ biến mạch máu não bằng quy tắc “FAST”:

• Face: Nhận biết dấu hiệu tai biến mạch máu não qua gương mặt người bệnh. Gương mặt mất cân đối hoặc miệng bị méo một bên, có thể quan sát khi bệnh nhân cười để xác định rõ hơn.
• Arm: Yêu cầu bệnh nhân giơ cả hai tay lên, kết luận bị liệt được đưa ra sau khi kiểm tra bên nào yếu hơn hoặc rơi xuống trước.
• Speech: Nhận biết qua sự bất thường trong ngôn ngữ. Bệnh nhân có thể được yêu cầu nói lặp lại một câu nào đó đơn giản. Nếu giọng nói không được rõ, tròn, không lưu loát hoặc không thể nói được thì đây chính là dấu hiệu bất thường của tai biến mạch máu não.
• Time: Bệnh nhân có nguy cơ tai biến mạch máu não rất cao nếu xảy ra cả 3 dấu hiệu trên.

Biến chứng có thể gặp khi mắc tai biến mạch máu não

Biến chứng có thể gặp khi mắc tai biến mạch máu não gây tổn thương cho người bệnh lâu dài hay không phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và người bệnh có được điều trị kịp thời hay không. Tai biến mạch máu não để lại nhiều di chứng liên quan đến các cơ quan, hệ cơ quan

• Hệ hô hấp: Nếu các tổn thương não xảy ra tại trung tâm điều khiển các hoạt động hô hấp có thể dẫn đến ngừng hô hấp, tử vong.
• Hệ tuần hoàn: Phần lớn do các thói quen không lành mạnh như hút thuốc lá, uống nhiều rượu bia hay mắc chứng tăng huyết áp hoặc đái tháo đường.
• Hệ cơ: Giảm khả năng vận động một số bộ phận trên cơ thể, thậm chí liệt sau tai biến mạch máu não.
• Hệ tiêu hóa: Các tổn thương não bộ khiến việc ăn uống của người bệnh trở nên khó khăn, nhưng có thể được cải thiện theo thời gian khi cơn tai biến mạch máu não biến mất.
• Hệ tiết niệu: Bệnh nhân có thể thường xuyên đi vệ sinh, tiểu, đại tiện không tự chủ.
• Hệ sinh sản: Ham muốn tình dục giảm sút.
• Hệ thần kinh: Mất khả năng cảm nhận nóng, lạnh, đau,… hoặc suy giảm thị lực. Tai biến mạch máu não gây ra một loạt những vấn đề về thần kinh: Mất trí nhớ, sa sút trí tuệ và thay đổi hành vi như dễ nóng giận, trầm cảm. Nếu các dây thần kinh vận động bị tổn thương, người bệnh có thể bị liệt nửa người hay toàn thân sau tai biến mạch máu não.

Xem thêm: Các di chứng tai biến mạch máu não thường gặp

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Tai biến mạch máu não là căn bệnh cực kỳ nguy hiểm, cần thiết phải trao đổi với bác sĩ nếu gặp phải các dấu hiệu và triệu chứng ở trên.

Tai biến mạch máu não có hai nguyên nhân chính:

• Đột quỵ do tắc mạch: Xảy ra khi động mạch trong não bị tắc nghẽn, thường do chất béo tích tụ, cục máu đông, hoặc mảnh vụn từ tim di chuyển lên não. Đây là loại đột quỵ phổ biến nhất.
• Đột quỵ xuất huyết: Xảy ra khi mạch máu trong não bị rò rỉ hoặc vỡ, dẫn đến chảy máu trong não. Nguyên nhân có thể là huyết áp cao, thuốc làm loãng máu, phình động mạch, chấn thương đầu, hoặc bệnh lý mạch máu amyloid.

Ngoài ra, cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA) là tình trạng tạm thời gián đoạn lưu lượng máu đến não mà không gây ra triệu chứng kéo dài.

Những ai có nguy cơ mắc phải tai biến mạch máu não?

Những đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh tai biến mạch máu não bào gồm:

• Béo phì, thừa cân.
• Sử dụng rượu, bia và đồ uống có cồn quá nhiều.
• Thường xuyên lo lắng, căng thẳng, rối loạn lo âu kéo dài.
• Tăng huyết áp, tiểu đường hoặc bệnh lý tim mạch.
• Tiền sử gia đình có người tai biến mạch máu não.
• Ít vận động, thể dục thể thao.
• Thường xuyên sử dụng thuốc lá hoặc tiếp xúc với khói thuốc lá.
• Thường xuyên dùng đồ ăn có hàm lượng chất béo, dầu mỡ cao nhưng ít ăn rau xanh.
• Người cao tuổi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải tai biến mạch máu não

Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh này bao gồm:

• Người mắc bệnh lý tim mạch, tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu.
• Tiền sử cá nhân hoặc gia đình có người từng bị đột quỵ.
• Lạm dụng chất kích thích: Uống nhiều rượu, bia, sử dụng heroin,…
• Người thường xuyên sử dụng thuốc lá hoặc hít khói thuốc lá.
• Người có lói sống thụ động, ít luyện tập thể dục, thể thao, béo phì, thừa cân.
• Chế độ ăn nhiều Cholesterol.
• Người ≥ 55 tuổi trở lên có nguy cơ bị tai biến mạch máu não cao hơn.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán tai biến mạch máu não

Chẩn đoán tai biến mạch máu não bao gồm các bước sau:

• Khám thể chất: Bác sĩ kiểm tra tim, huyết áp, và hệ thần kinh.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra tốc độ đông máu, lượng đường trong máu và nhiễm trùng.
• Chụp CT: Sử dụng tia X để tạo hình ảnh chi tiết của não, phát hiện chảy máu, đột quỵ thiếu máu cục bộ, và khối u.
• Chụp MRI: Sử dụng sóng vô tuyến và từ trường để tạo hình ảnh chi tiết về não, phát hiện tổn thương mô não.
• Siêu âm động mạch cảnh: Kiểm tra sự tích tụ mảng bám và lưu lượng máu trong động mạch cảnh.
• Chụp động mạch não: Tạo hình chi tiết các động mạch não và cổ bằng cách tiêm thuốc nhuộm.
• Siêu âm tim: Tạo hình ảnh chi tiết của tim, tìm nguồn gốc cục máu đông.

Phương pháp điều trị tai biến mạch máu não hiệu quả

Mục đích: Giảm tỷ lệ tử vong, hạn chế tối đa các biến chứng lâu dài và nghiêm trọng.

Nguyên tắc chung: Điều trị cấp cứu, nhanh chóng và chính xác, hạn chế tổn thương lan rộng, tối ưu hóa tình trạng thần kinh, đảm bảo tưới máu đầy đủ cho não, phòng ngừa biến chứng xảy ra, giúp người bệnh phục hồi chức năng và phòng ngừa tối đa nguy cơ tái phát tai biến mạch máu não.

Tùy theo nguyên nhân tai biến mạch máu não mà phương pháp điều trị khác nhau.

Khi phát hiện người có triệu chứng tai biến mạch máu não cần lập tức gọi xe cấp cứu và hỗ trợ đưa bệnh nhân đến bệnh viện. Ngoài ra, cần lưu ý giữ bệnh nhân không bị té ngã, đặt người bệnh nằm nghiêng để bảo vệ đường thở, tuyệt đối không được cho người bệnh ăn uống gì và không tự ý điều trị bằng các biện pháp: Châm cứu, bấm huyệt, đánh gió,…

Khi đến bệnh viện, bác sĩ sẽ chẩn đoán xác định bệnh nhân có tai biến mạch máu não hay không. Việc điều trị tai biến mạch máu não kịp thời giúp cứu sống người bệnh, hạn chế biến chứng, đồng thời giúp người bệnh phục hồi nhanh nhất, phòng ngừa nguy cơ đột quỵ tái phát.

Xem thêm: Các phương pháp điều trị tai biến mạch máu não

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của tai biến mạch máu não

Trong quá trình điều trị tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ.

Tinh thần lạc quan, thỏa mái, dành thời gian để phục hồi chức năng sau tai biến, việc luyện tập và nghỉ ngơi cũng cần được cân bằng hợp lý.

Khám sức khỏe định kỳ giúp tầm soát tai biến mạch máu não cũng như nguy cơ tiến triển của bệnh và tình trạng bệnh. Đồng thời, thường xuyên gặp các chuyên gia để giúp cải thiện chức năng và đánh giá sự tiến bộ trong quá trình phục hồi.

Thăm khám bác sỹ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời nếu có bất kỳ triệu chứng nào liên quan đến tai biến mạch máu não.

Nói không với thuốc lá, tránh xa khói thuốc lá và các chất kích thích.

Bệnh nhân sống sót sau tai biến mạch máu não có thể gặp một hoặc nhiều vấn đề về sức khỏe, có thể là vĩnh viễn, có thể phục hồi được một số hoặc hầu hết các khả năng. Sau tai biến mạch máu não, chức năng nói, vận động và cảm giác thường bị ảnh hưởng nhiều nhất. Do đó, cần có những bài tập trị liệu thích hợp để phục hồi các chức năng này.

Chăm sóc bệnh nhân sau tai biến mạch máu não phụ thuộc vào biến chứng, cần chú ý:

• Trong quá trình điều trị tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ.
• Người bệnh bị liệt nửa người hoặc toàn thân: Hỗ trợ người bệnh xoay trở tư thế thường xuyên (khoảng 30 phút/ lần).
• Vệ sinh vùng kín thường xuyên giúp tránh nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Chế độ dinh dưỡng phù hợp, người bệnh ăn chậm, thức ăn loãng,...
• Không gian ngủ người bệnh sạch sẽ, thoáng mát, yên tĩnh,… giúp nghỉ ngơi tốt hơn.
• Thường xuyên trò chuyện, trấn an tinh thần bệnh nhân, nên kiên nhẫn với người bệnh, hạn chế bày tỏ thái độ khó chịu, kỳ thị.

Phương pháp phòng ngừa hiệu quả

Thường xuyên luyện tập thể dục thể thao giúp tăng cường sức khỏe bản thân.

Có chế độ ăn uống hợp lý:

• Ăn nhiều rau xanh, trái cây, thịt trắng, hải sản, ngũ cốc và các loại đậu,…
• Không sử dụng đồ chiên xào, đồ dầu mỡ nhiều cholesterol và chất béo, thức ăn nhanh, đồ uống có cồn, rượu bia,…

Không thức khuya, chú ý đến chất lượng giấc ngủ.

Giữ ấm cơ thể, hạn chế tắm đêm.

Nói không với thuốc lá, tránh xa khói thuốc lá và các chất kích thích.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Phát hiện các yếu tố gây tai biến mạch máu não và chủ động can thiệp sẽ giúp phòng tránh hiệu quả. Những người mắc bệnh lý đái tháo đường, tim mạch, rối loạn lipid máu cần thiết phải khám sức khỏe định kỳ để kiểm soát tình trạng bệnh.

Xem thêm:

• Tai biến mạch máu não có mấy thể?
• Các thuốc điều trị sau tai biến mạch máu não