Chấn thương gián tiếp là gì? Làm sao đối phó với điều này?

Trong cuộc sống hiện đại, chúng ta ngày càng dễ tiếp xúc với thông tin tiêu cực, hình ảnh gây ám ảnh hoặc những câu chuyện đau lòng từ người khác. Đặc biệt với những người làm trong các ngành nghề như y tế, tâm lý xã hội, báo chí hoặc giáo dục, việc thường xuyên tiếp xúc với nỗi đau của người khác có thể âm thầm tạo ra những tổn thương tâm lý khó nhận biết. Đây chính là cơ chế hình thành của chấn thương gián tiếp - một dạng sang chấn tâm lý đang ngày càng phổ biến nhưng lại ít được quan tâm đúng mức. Nếu không hiểu rõ và chủ động kiểm soát, chấn thương gián tiếp có thể khiến bạn trở nên kiệt sức cảm xúc, mất kết nối với công việc và cuộc sống thường ngày.

Chấn thương gián tiếp là gì?

Chấn thương gián tiếp là tình trạng tâm lý xảy ra khi một người tiếp xúc thường xuyên với những câu chuyện đau thương của người khác, dù bản thân họ không trực tiếp trải qua biến cố đó. Đây là hiện tượng thường gặp ở những người làm nghề trị liệu tâm lý, nhân viên xã hội hoặc các chuyên gia hỗ trợ nạn nhân bị sang chấn.

Việc lắng nghe quá nhiều câu chuyện về tổn thương tâm lý có thể khiến người tiếp nhận cảm thấy mệt mỏi, căng thẳng kéo dài và dần hình thành sang chấn gián tiếp. Tuy không giống hoàn toàn với rối loạn stress sau sang chấn (PTSD) nhưng các biểu hiện có thể tương tự, cụ thể như lo âu, mất ngủ, trầm cảm hoặc suy giảm khả năng tập trung.

Một số thuật ngữ khác cũng dùng để chỉ hiện tượng chấn thương gián tiếp như sang chấn thứ cấp, sang chấn tâm lý gián tiếp hoặc căng thẳng sang chấn thứ cấp. Nhận biết sớm và can thiệp kịp thời chấn thương gián tiếp sẽ giúp phòng ngừa những ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe tinh thần.

Nguyên nhân gây ra chấn thương gián tiếp

Chấn thương gián tiếp có thể xảy ra với bất kỳ ai khi tiếp xúc với nỗi đau hay sự kiện sang chấn của người khác. Thông thường, đây là hệ quả tích tụ qua thời gian từ việc tiếp xúc lặp đi lặp lại với các trải nghiệm tiêu cực của người khác. Tuy nhiên, có những trường hợp chỉ một lần chứng kiến tai nạn nghiêm trọng hoặc bị cuốn vào một cuộc trò chuyện nặng nề về sang chấn cũng có thể gây phản ứng sang chấn gián tiếp.

Một số người dễ bị ảnh hưởng hơn người khác, đặc biệt là những ai làm công việc liên quan trực tiếp đến sang chấn của người khác. Ví dụ như cảnh sát thường xuyên phải xem hình ảnh hiện trường tội phạm, chuyên gia tâm lý lắng nghe câu chuyện của bệnh nhân hay nhân viên y tế cấp cứu đối mặt hàng ngày với tai nạn, bạo lực và thiên tai. Việc chứng kiến liên tục nỗi đau của người khác có thể dần bào mòn sức khỏe tinh thần.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng chấn thương gián tiếp không chỉ là vấn đề của những người đi làm việc. Trong xã hội hiện đại, mỗi chúng ta đều có thể tiếp xúc với hình ảnh đau thương qua truyền thông và mạng xã hội. Việc liên tục xem các nội dung tiêu cực trên TV hoặc điện thoại cũng có thể dẫn đến những phản ứng tâm lý nghiêm trọng dù bản thân không trực tiếp trải qua sự kiện đó. Trẻ em là đối tượng đặc biệt nhạy cảm vì chưa phân biệt rõ đâu là nguy hiểm thực tế và đâu là hình ảnh được truyền tải.

Ngoài ra, những người từng có sang chấn trong quá khứ cũng dễ phản ứng mạnh mẽ hơn trước sang chấn gián tiếp. Những trải nghiệm đau buồn chưa được chữa lành có thể khiến não bộ phản ứng như thể đang tái diễn sự kiện cũ. Đây là dấu hiệu cho thấy bạn có thể cần được hỗ trợ để chữa lành tổn thương sâu bên trong.

Dấu hiệu của chấn thương gián tiếp

Chấn thương gián tiếp không dễ nhận biết vì nhiều người dễ bị nhầm lẫn với sự đồng cảm thông thường. Tuy nhiên, khi bạn cảm thấy kiệt quệ về mặt cảm xúc hoặc có phản ứng tâm lý quá mức sau khi tiếp xúc với câu chuyện sang chấn của người khác, đó có thể là dấu hiệu cảnh báo.

Người bị sang chấn gián tiếp có thể xuất hiện các triệu chứng tương tự với người từng trải qua sang chấn trực tiếp. Dù biết rõ mình không phải nạn nhân nhưng cơ thể và não bộ vẫn phản ứng như thể đang bị tổn thương thực sự.

Một số biểu hiện phổ biến gồm:

• Thay đổi cảm xúc đột ngột như cảm giác tội lỗi, xấu hổ, sợ hãi, tức giận hoặc trống rỗng;
• Khó kiểm soát cảm xúc;
• Lo âu kéo dài;
• Mất kết nối với người xung quanh hoặc những điều từng yêu thích;
• Bị ác mộng hoặc rối loạn giấc ngủ;
• Luôn trong trạng thái cảnh giác cao độ.

Chấn thương gián tiếp không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần mà còn làm suy giảm khả năng thấu cảm và chăm sóc người khác. Khi bị bào mòn bởi nỗi đau của người khác một cách liên tục, bạn có xu hướng tự đóng lại cảm xúc để tự vệ. Điều này nếu kéo dài sẽ khiến bạn mất dần khả năng đồng cảm và dễ xa cách với mọi người xung quanh.

Làm thế nào để ứng phó với chấn thương gián tiếp?

Theo chuyên gia tâm lý Brodsky, để đối mặt với sang chấn gián tiếp, bạn cần đóng vai trò là “kênh dẫn” chứ không phải là “miếng bọt biển”. Tức là thay vì hấp thụ toàn bộ nỗi đau của người khác, bạn cần học cách để những cảm xúc đó đi qua mình mà không ở lại quá lâu.

Khi bạn chứng kiến sang chấn của người khác, bạn đang đứng trên “vùng an toàn”. Nếu giữ được vị trí đó, bạn mới có thể hỗ trợ những người bị ảnh hưởng trực tiếp một cách hiệu quả.

Sang chấn của người khác là điều cần được quan tâm. Nó giúp chúng ta nhận ra vấn đề và thúc đẩy hành động. Nhưng nếu bạn mang theo toàn bộ nỗi đau ấy thì lại không giúp ích được cho ai cả. Vì vậy, chăm sóc bản thân là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Khi bạn ổn định, bạn mới có khả năng giúp đỡ người khác.

Để làm được điều này, bạn cần duy trì các sở thích lành mạnh, thực hành các kỹ thuật thư giãn như thở sâu, chánh niệm, duy trì kết nối xã hội tích cực, chăm sóc thể chất qua chế độ ăn uống lành mạnh, vận động đều đặn và ngủ đủ giấc. Ngoài ra, hãy hạn chế tiếp xúc với các nội dung truyền thông tiêu cực hoặc gây sang chấn.

Nếu bạn thường xuyên tiếp xúc với trẻ em, hãy bảo vệ các em khỏi những hình ảnh bạo lực và thông tin sang chấn. Trẻ không cần phải thấy toàn bộ sự thật tàn khốc để học cách đồng cảm.

Cuối cùng, nếu phản ứng sang chấn gián tiếp của bạn bắt nguồn từ tổn thương cá nhân, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý. Điều này có thể giúp bạn xử lý tốt hơn trước các tình huống tương tự trong tương lai.

Tóm lại, chấn thương gián tiếp là một vấn đề tâm lý âm thầm nhưng có ảnh hưởng rõ rệt đến sức khỏe tinh thần và hiệu quả làm việc của người chăm sóc. Nhận biết dấu hiệu sớm và áp dụng các chiến lược tự chăm sóc sẽ giúp bạn giữ vững trạng thái cân bằng và tránh bị cuốn vào nỗi đau của người khác. Hãy nhớ rằng bạn không thể giúp người khác nếu chính mình đang kiệt sức. Việc chăm sóc bản thân chính là nền tảng quan trọng để duy trì lòng trắc ẩn và sự bền bỉ trong hành trình hỗ trợ cộng đồng.