Nguy hiểm từ virus Chikungunya bùng phát khiến WHO phát cảnh báo khẩn cấp

Bạn có biết, virus Chikungunya tuy ít khi gây tử vong nhưng lại nổi tiếng với những cơn đau khớp dữ dội, có thể kéo dài nhiều tuần, thậm chí nhiều tháng? Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh “gây sốt và đau khớp nghiêm trọng, thường làm người bệnh suy kiệt và kéo dài”. Hãy cùng tìm hiểu vì sao loại virus này lại khiến WHO phải phát cảnh báo khẩn cấp và bạn cần làm gì để bảo vệ sức khỏe của mình.

Virus Chikungunya là gì?

Virus Chikungunya là tác nhân gây bệnh Chikungunya, thuộc họ Togaviridae, nhóm Alphavirus. Loại virus này được truyền sang người qua vết đốt của muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus, đây cũng là hai loài muỗi lây lan bệnh sốt xuất huyết và Zika. Chúng thường sinh sản mạnh vào mùa mưa, tại những khu vực có nước đọng gần khu dân cư.

Triệu chứng bệnh có thể xuất hiện sau 2 đến 12 ngày kể từ khi bị muỗi mang virus đốt. Các biểu hiện thường gặp gồm sốt cao đột ngột, đau khớp nghiêm trọng, mệt mỏi, phát ban và đau cơ. Do nhiều triệu chứng khá giống với sốt xuất huyết hoặc Zika, việc tự chẩn đoán rất dễ dẫn đến nhầm lẫn.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), “Chikungunya causes fever and severe joint pain, which is often debilitating and may be prolonged”, nghĩa là bệnh gây sốt và đau khớp dữ dội, thường làm suy giảm khả năng vận động và có thể kéo dài nhiều tuần hoặc lâu hơn. Dù hiếm khi gây tử vong, Chikungunya vẫn có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống, đặc biệt ở người cao tuổi, người có bệnh nền hoặc phụ nữ mang thai.

Triệu chứng và diễn biến của bệnh

Thời gian ủ bệnh của virus Chikungunya thường kéo dài từ 3 đến 7 ngày (khoảng dao động 1 - 12 ngày). Khi bước vào giai đoạn cấp tính, người bệnh thường khởi phát sốt cao đột ngột kèm đau khớp dữ dội, đặc biệt ở cổ tay, mắt cá hoặc đầu gối. Ngoài ra có thể xuất hiện phát ban, đau đầu và cảm giác mệt mỏi khó chịu.

Một số trường hợp, dù đã qua giai đoạn cấp tính, cơn đau khớp vẫn tiếp diễn nhiều tuần hoặc thậm chí vài tháng. Điều này gây ảnh hưởng không nhỏ đến sinh hoạt hàng ngày và chất lượng cuộc sống.

Để giúp bạn dễ hình dung hơn, dưới đây là bảng so sánh những triệu chứng điển hình giữa Chikungunya, sốt xuất huyết và Zika. Việc quan sát bảng này sẽ giúp bạn nhận diện sự khác biệt và chủ động hơn khi tìm kiếm hỗ trợ y tế:

Nếu bạn nhận thấy mình có những biểu hiện tương tự, hãy chủ động tham khảo ý kiến từ cơ sở y tế uy tín để được chẩn đoán và hướng dẫn chăm sóc kịp thời.

Đường lây truyền và yếu tố nguy cơ

Virus Chikungunya lây truyền từ người nhiễm sang người khỏe thông qua vết đốt của muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus. Đây là những loài muỗi hoạt động mạnh nhất vào buổi sáng sớm và cuối buổi chiều, khi chúng tìm kiếm nguồn máu để sinh sản. Khi một con muỗi hút máu từ người đang nhiễm virus, virus sẽ nhân lên trong cơ thể muỗi và được truyền sang người khác qua lần đốt tiếp theo.

Nguy cơ mắc bệnh cao hơn ở:

• Người sinh sống hoặc di chuyển đến vùng đang có dịch. Theo CDC, virus Chikungunya hiện lưu hành tại nhiều khu vực ở châu Phi, châu Á, châu Mỹ Latinh và một số đảo ở Thái Bình Dương.
• Người có hệ miễn dịch suy yếu như bệnh nhân đang điều trị ung thư, người nhiễm HIV hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch.
• Phụ nữ mang thai vì không chỉ dễ bị ảnh hưởng hơn mà còn có nguy cơ lây truyền cho trẻ sơ sinh trong thời kỳ quanh sinh.
• Người cao tuổi hoặc có bệnh mạn tính vì dễ gặp biến chứng kéo dài, đặc biệt là đau khớp và mệt mỏi.

Việc nhận biết sớm yếu tố nguy cơ giúp bạn chủ động phòng tránh. CDC khuyến cáo nên kiểm tra bản đồ vùng dịch trước khi du lịch hoặc công tác tới những nơi có báo cáo ca bệnh Chikungunya.

Biến chứng của bệnh Chikungunya

Phần lớn người bệnh sẽ hồi phục hoàn toàn, tuy nhiên một số trường hợp có thể gặp biến chứng kéo dài hoặc nghiêm trọng hơn. Các biến chứng thường gặp gồm:

• Đau khớp mạn tính: Có thể kéo dài nhiều tháng, ảnh hưởng đến khả năng vận động và chất lượng sống.
• Viêm khớp: Một số người phát triển tình trạng viêm khớp tương tự bệnh viêm khớp dạng thấp.
• Biến chứng ở mắt: Gây viêm màng bồ đào, viêm võng mạc hoặc giảm thị lực tạm thời.
• Biến chứng thần kinh: Hiếm gặp nhưng có thể bao gồm viêm não, viêm màng não hoặc hội chứng Guillain-Barré.
• Biến chứng ở phụ nữ mang thai: Có khả năng lây truyền từ mẹ sang con trong giai đoạn chuyển dạ, dẫn đến trẻ sơ sinh bị nhiễm bệnh.

Theo WHO và CDC, nguy cơ biến chứng cao hơn ở người cao tuổi, người có bệnh nền hoặc hệ miễn dịch suy yếu. Việc theo dõi và điều trị triệu chứng kịp thời giúp giảm thiểu các ảnh hưởng lâu dài.

Chẩn đoán và điều trị

Để chẩn đoán chính xác, bác sĩ thường chỉ định xét nghiệm máu bằng kỹ thuật RT-PCR hoặc ELISA (IgM/IgG). Hiện tại chưa có thuốc kháng virus đặc hiệu cho virus Chikungunya, vì thế điều trị chủ yếu là giảm triệu chứng như hạ sốt, giảm đau.

Một điểm cần lưu ý là không nên dùng thuốc giảm đau loại NSAID trước khi loại trừ sốt xuất huyết, bởi có thể làm tăng nguy cơ biến chứng. Thời gian hồi phục khác nhau, nhưng phần lớn người bệnh có thể trở lại sinh hoạt bình thường sau vài tuần nếu chăm sóc đúng cách.

Cách phòng ngừa hiệu quả

Hiện nay, bệnh Chikungunya vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, các biện pháp chăm sóc chủ yếu nhằm giảm nhẹ triệu chứng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đã có một số vắc xin phòng bệnh Chikungunya (ChikV) được phê duyệt tại một số quốc gia, tuy nhiên các vắc xin này chưa được triển khai rộng rãi và hiện chưa có sẵn tại Việt Nam.

Dù vậy, bạn vẫn có thể chủ động giảm nguy cơ lây nhiễm bằng những biện pháp đơn giản và dễ áp dụng:

• Sử dụng màn khi ngủ, kể cả ban ngày. Kết hợp xịt thuốc chống muỗi có chứa DEET hoặc picaridin để tăng hiệu quả bảo vệ.
• Mặc quần áo dài tay, quần dài và chọn màu sáng khi ở ngoài trời, đặc biệt vào buổi sáng sớm và chiều tối là thời điểm muỗi Aedes hoạt động mạnh.
• Dọn dẹp và loại bỏ những nơi muỗi có thể sinh sản như nước đọng trong chậu hoa, lu nước, chai lọ, máng xối hay lốp xe cũ.
• Trước khi đi du lịch hoặc sinh sống tại khu vực đang có dịch, nên kiểm tra bản đồ dịch tễ được cập nhật bởi WHO hoặc CDC để biết tình hình nguy cơ.

Giải đáp câu hỏi thường gặp

Nhiều người khi nghe về virus Chikungunya thường có chung một số thắc mắc: Bệnh có nguy hiểm không, có thể tái nhiễm hay ảnh hưởng đến phụ nữ mang thai không. Dưới đây là các câu hỏi thường gặp được giải đáp dựa trên thông tin từ WHO và CDC.

Chikungunya có nguy hiểm không?

Bệnh thường không gây tử vong nhưng đau khớp có thể kéo dài nhiều tuần hoặc vài tháng. Điều này có thể làm giảm chất lượng sống nếu không được chăm sóc và điều trị hỗ trợ đúng cách.

Mắc một lần có tái nhiễm?

Sau khi nhiễm, cơ thể thường tạo miễn dịch kéo dài nên tình trạng tái nhiễm rất hiếm gặp.

Phụ nữ mang thai có bị ảnh hưởng không?

Một số trường hợp ghi nhận mẹ truyền virus sang thai nhi, tuy nhiên tỉ lệ này khá thấp. Phụ nữ mang thai nên được theo dõi và tư vấn y tế chuyên sâu nếu nghi ngờ nhiễm bệnh.

Lây từ người sang người không?

Virus Chikungunya không truyền trực tiếp từ người sang người mà lây qua muỗi Aedes làm trung gian truyền bệnh.

Nguy hiểm từ virus Chikungunya bùng phát khiến WHO phát cảnh báo khẩn cấp không chỉ nằm ở khả năng lây lan nhanh, mà còn ở những cơn đau khớp kéo dài, gây mệt mỏi và ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt hàng ngày. Việc nắm rõ đường lây, nhận biết sớm triệu chứng và áp dụng biện pháp phòng ngừa sẽ giúp bạn và gia đình chủ động bảo vệ sức khỏe trước nguy cơ từ dịch bệnh này.