Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ gây ra bệnh xơ vữa động mạch cảnh

Xơ vữa động mạch cảnh là một bệnh lý phức tạp và là một yếu tố nguy cơ đã được chứng minh rõ ràng liên quan tới đột quỵ do thiếu máu cục bộ. Mức độ hẹp động mạch cảnh được nhìn thấy qua những xét nghiệm hình ảnh là tiêu chuẩn duy nhất để phân tầng mức độ nghiêm trọng của xơ vữa động mạch cảnh trong lâm sàng.

Xơ vữa động mạch cảnh là gì?

Xơ vữa động mạch cảnh xảy ra khi các mảng bám mỡ, cholesterol làm tắc nghẽn các mạch máu đưa máu đến não và vùng đầu (động mạch cảnh). Sự tắc nghẽn làm tăng nguy cơ đột quỵ, là một trường hợp cấp cứu xảy ra khi não mất toàn bộ hoặc phần lớn nguồn cung cấp máu dẫn đến tổn thương hoặc chết não. Trong cơn đột quỵ, não không nhận được oxy và các tế bào não bắt đầu chết trong vòng vài phút. Xơ vữa động mạch cảnh thường phát triển chậm. Dấu hiệu đầu tiên để phát hiện ra tình trạng này có thể là đột quỵ hoặc cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA). Điều trị bệnh động mạch cảnh bao gồm điều chỉnh lối sống, dùng thuốc và đôi khi cần phẫu thuật.

Nguyên nhân xơ vữa động mạch cảnh

Sự tích tụ của các chất béo lắng đọng, được gọi là mảng bám, trong các động mạch đưa máu đến não là nguyên nhân chính gây ra xơ vữa động mạch cảnh. Mảng bám là các cấu trúc bao gồm cholesterol, chất béo và tế bào máu hình thành trong động mạch. Động mạch cảnh bị hẹp lại do mảng bám choáng chỗ sẽ làm tắc nghẽn dòng chảy máu khiến oxy và chất dinh dưỡng khó đến được não.

Các yếu tố dẫn đến xơ vữa động mạch cảnh

Các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng mắc bệnh xơ vữa động mạch cảnh bao gồm:

• Cao huyết áp: Áp lực quá lớn lên thành động mạch sẽ làm động mạch dần yếu đi và dễ bị tổn thương hơn và dễ gây ra các biến chứng của xơ vữa động mạch sẵn có.
• Sử dụng thuốc lá: Nicotine trong thuốc lá có thể gây kích ứng lớp lót bên trong của thành động mạch. Ngoài ra hút thuốc cũng làm tăng huyết áp và tăng nhịp tim.
• Bệnh tiểu đường: Bệnh tiểu đường làm giảm khả năng xử lý chất béo, làm tăng nguy cơ mắc bệnh huyết áp cao và xơ vữa động mạch.
• Nồng độ mỡ trong máu cao: Nồng độ cholesterol, LDL và nồng độ triglyceride cao góp phần hình thành mảng bám.
• Tiền sử gia đình: Nguy cơ mắc bệnh xơ vữa động mạch cảnh cao hơn nếu người thân bị xơ vữa động mạch hoặc bệnh động mạch vành.
• Tuổi: Động mạch kém linh hoạt hơn và dễ bị tổn thương hơn theo tuổi tác.
• Béo phì: Cân nặng dư thừa làm tăng nguy cơ mắc bệnh huyết áp cao, xơ vữa động mạch và tiểu đường.
• Ngưng thở khi ngủ: Tình trạng ngừng thở vào ban đêm có thể làm tăng nguy cơ xảy ra đột quỵ.
• Thiếu vận động: Không thường xuyên tập thể dục sẽ dẫn đến nhiều tình trạng có thể gây tổn thương động mạch, bao gồm huyết áp cao, tiểu đường và béo phì.

Biến chứng của xơ vữa động mạch cảnh

Bệnh động mạch cảnh gây ra khoảng 10% đến 15% các ca đột quỵ, gây tổn thương não, yếu liệt và có thể tử vong. Bệnh động mạch cảnh sẽ dẫn đến đột quỵ thông qua 3 cơ chế:

• Giảm lưu lượng máu: Động mạch cảnh có thể bị hẹp do xơ vữa động mạch khiến không đủ máu đến các vùng não.
• Mảng bám vỡ: Một mảnh mảng bám có thể vỡ ra và di chuyển đến các động mạch nhỏ hơn trong não. Mảnh mảng bám có thể bị kẹt trong một trong những động mạch nhỏ hơn này dẫn đến tắc nghẽn, cắt đứt nguồn cung cấp máu đến một phần não.
• Tắc nghẽn cục máu đông: Một số mảng bám dễ nứt và tạo thành bề mặt không đều trên thành động mạch và cơ thể phản ứng như khi bị thương, các tế bào máu lúc này sẽ tụ lại, giúp quá trình đông máu diễn ra tại khu vực đó. Kết quả có thể là cục máu đông lớn chặn hoặc làm chậm lưu lượng máu đến não, gây ra đột quỵ.

Phòng ngừa bệnh xơ vữa động mạch cảnh

Các bước sau đây có thể giúp ngăn ngừa bệnh xơ vữa động mạch cảnh hoặc ngăn bệnh trở nên trầm trọng hơn:

• Ngưng hoặc không hút thuốc: Trong vòng vài năm sau khi cai thuốc, nguy cơ đột quỵ của người từng hút thuốc sẽ giảm và tỉ lệ sẽ cải thiện gần giống như người không hút thuốc.
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh: Thừa cân làm tăng các yếu tố nguy cơ khác như bệnh tim mạch, huyết áp cao, tiểu đường và ngưng thở khi ngủ. Vì vậy duy trì cân nặng khỏe mạnh là điều cần thiết.
• Ăn uống lành mạnh: Tập trung vào trái cây và rau quả, ngũ cốc nguyên hạt và cá, các loại hạt và đậu. Hạn chế cholesterol và chất béo, đặc biệt là chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa, tránh xa rượu, bia.
• Hạn chế muối: Quá nhiều muối có thể làm tăng huyết áp ở một số người. Các chuyên gia khuyến cáo người lớn khỏe mạnh nên ăn ít hơn 1.500 miligam muối mỗi ngày.
• Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục có thể làm giảm huyết áp, tăng cholesterol lipoprotein mật độ cao (HDL, một loại cholesterol "tốt") và cải thiện sức khỏe tổng thể của mạch máu và tim.
• Kiểm soát bệnh nền: Kiểm soát tốt các tình trạng bệnh nền như tiểu đường và huyết áp cao giúp bảo vệ động mạch.

Tóm lại, xơ vữa động mạch cảnh là một tình trạng nguy hiểm có thể dẫn đến đột quỵ, thậm chí là tử vong. Vì vậy việc trang bị kiến thức về bệnh cũng như cách phòng ngừa là vô cùng quan trọng.