Những bệnh do côn trùng gây ra

Bệnh do côn trùng gây ra, được gọi là bệnh truyền nhiễm qua côn trùng, là các loại bệnh do vi khuẩn, virus, hoặc ký sinh trùng lây truyền qua côn trùng khi chúng cắn, hút máu hoặc tiếp xúc với cơ thể con người.

Những côn trùng gây bệnh truyền nhiễm

Bệnh do côn trùng gây ra thường là kết quả của vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng được truyền qua vật chủ trung gian là côn trùng tiết túc.

Côn trùng tiết túc là những sinh vật đa bào không xương sống, có chân nhiều đốt và bề mặt bọc bên ngoài bằng chất kitin cứng, nhưng không hoàn toàn liên tục.

Một số loại côn trùng phổ biến mang theo những loại vi khuẩn và virus nguy hiểm cho con người, bao gồm:

• Muỗi: Chúng là nguồn lây lan các virus Zika, sốt vàng da, giun chỉ, và sốt rét.
• Bọ ve: Có khả năng truyền bệnh Lyme và sốt phát ban Rocky Mountain.
• Bọ chét ở chuột: Là nguyên nhân chính gây dịch hạch.
• Bọ xít hút máu gây bệnh Chagas: Trường hợp bị bọ xít hút máu đốt chích có thể gây nhiễm trùng nặng, gây lở loét ở Việt Nam.
• Ruồi cát (muỗi cát): Vết đốt của chúng thường mang theo virus, vi khuẩn hoặc vi sinh vật gây bệnh, có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, trong đó có tử vong.

Cần phải phân biệt rõ ràng giữa khái niệm về bệnh do côn trùng và dị ứng do côn trùng. Dị ứng thường là tình trạng tạm thời và cấp tính, trong khi các tình trạng nhiễm trùng do côn trùng mang mầm bệnh có thể gây ra bệnh và để lại nhiều biến chứng nghiêm trọng hơn.

Cách thức truyền bệnh từ côn trùng sang người

Đa số côn trùng có xu hướng chích hút máu, tuy nhiên cách chúng lây truyền bệnh có nhiều phương thức khác nhau:

• Lấy mẫu nước bọt: Đây là phương thức chính để truyền các bệnh như Trypanosoma, Rickettsia, cũng như một số loại ký sinh trùng gây sốt rét.
• Chất bài tiết: Một số loài côn trùng như Triatoma, Pediculus có khả năng lây truyền bệnh Chagas và sốt hồi quy do chấy rận thông qua chất bài tiết của chúng.
• Truyền qua dịch coxa: Một số loài ve mềm có tuyến coxa ở vùng bẹn, chứa nhiều xoắn khuẩn gây sốt hồi quy.
• Phóng thích mầm bệnh trên da: Muỗi thông thường khi đốt chích cũng có khả năng truyền bệnh giun chỉ.
• Tiết túc bị giập nát: Chấy rận có thể truyền Rickettsia qua việc tiết túc bị giập nát.

Mỗi phương thức truyền bệnh này mang lại các nguy cơ khác nhau và cần phải được quan tâm trong việc đối phó với các bệnh lây truyền từ côn trùng.

Biểu hiện nghi ngờ bệnh do côn trùng gây ra

Các triệu chứng của các bệnh do côn trùng gây ra có thể đa dạng tùy thuộc vào loại côn trùng và cách phản ứng của cơ thể, nhưng những triệu chứng thông thường bao gồm:

• Sốt;
• Ớn lạnh;
• Đau đầu;
• Đau cơ bắp;
• Phát ban trên da;
• Buồn nôn;
• Đau bụng.

Ngoài ra, có những triệu chứng nghiêm trọng hơn có thể xảy ra, bao gồm những phản ứng dị ứng:

• Khó thở;
• Sưng phù họng;
• Sưng môi, lưỡi hoặc mặt;
• Tức ngực;
• Nhịp tim nhanh kéo dài hơn vài phút;
• Chóng mặt;
• Nôn mửa.

Nhận biết các triệu chứng này có thể giúp nhanh chóng tìm kiếm sự chăm sóc y tế cần thiết khi bị côn trùng chích đốt.

Những bệnh do côn trùng gây ra

Đối với các bệnh truyền nhiễm, việc tìm hiểu về mầm bệnh, nguồn gốc, cách lây truyền, nguyên tắc phòng và điều trị luôn được coi trọng. Có ba hình thức chính của việc lây truyền bệnh từ côn trùng: truyền trực tiếp, gián tiếp và thông qua côn trùng tiết túc. Dưới đây là vai trò của một số côn trùng, tiết túc làm vai trò trung gian trong việc truyền bệnh.

Bọ chét và bệnh dịch hạch

Bệnh dịch hạch thường xuất hiện tại một số tỉnh trong vùng Tây Nguyên ở Việt Nam, thường liên quan đến các loài gặm nhấm (như chuột, thỏ) và côn trùng trung gian (như bọ chét, rận). Các loài gặm nhấm này là nơi chứa vi khuẩn gây bệnh dịch hạch. Bọ chét, đặc biệt là loài Xenopsyella chéopis, ký sinh trên các loài gặm nhấm. Khi gặm nhấm mắc bệnh dịch hạch, chúng thường trải qua hai giai đoạn: đầu tiên là chuột sốt, sau đó là sự chết của chuột. Cả hai giai đoạn này đều gây thay đổi nhiệt độ cơ thể của chuột. Bọ chét chuột có đặc điểm khi cơ thể của chuột trải qua biến đổi nhiệt độ (tăng hoặc giảm), chúng sẽ rời bỏ vật chủ đó để tìm kiếm vật chủ khác. Khi chúng chuyển sang hút máu vật chủ mới, chúng cũng truyền bệnh dịch hạch cho vật chủ mới.

Người bị bọ chét nhiễm vi khuẩn dịch hạch cắn sẽ mắc bệnh, có thể trở thành bệnh nhiễm khuẩn huyết ngay từ đầu hoặc vi khuẩn sẽ lưu thông qua hệ tuần hoàn gây bệnh (như viêm phổi, viêm hạch, viêm não...). Bệnh dịch hạch cũng có thể được truyền từ người mắc bệnh dịch hạch cho người khỏe mạnh thông qua một số loại côn trùng khác như chấy và rận.

Mò, ve, rận và bệnh Rickettsia

Trong các bệnh do Rickettsia gây ra, có một loại thường gây bệnh sốt mò, hay còn gọi là bệnh sốt phát ban rừng, do mò đỏ làm trung gian truyền bệnh. Tác nhân gây bệnh chính là vi khuẩn R.tsutsugamushi. Động vật hoang dã gặm nhấm (như chuột, thỏ), chim, gà, lợn, chó thường là nơi chứa vi khuẩn này. Mò đỏ là trung gian truyền bệnh, với ấu trùng của chúng là yếu tố quan trọng. Ấu trùng mò đỏ thường sống trên thân cây, cỏ hoặc có thể tồn tại ở bề mặt đất. Khi động vật hoặc con người đi qua vùng này, ấu trùng mò đỏ có thể bám vào và hút máu. Trong máu của chúng có chứa vi khuẩn Rickettsia, do đó, vi khuẩn có thể gây ra bệnh sốt mò cho con người.

Bệnh sốt mò là một bệnh nhiễm khuẩn cấp tính, khởi phát nhanh chóng. Ban đầu là cơn sốt cao, đau đầu, chóng mặt, mất cảm giác đói, mất ngủ và kèm theo là phát ban. Ban xuất hiện vào cuối tuần đầu tiên của bệnh, thường chỉ tồn tại vài ngày hoặc có khi hàng tuần tùy thuộc vào độc lực của loại vi khuẩn. Ban thường không gây ra xuất huyết, chỉ một loại ban sần ít khi xuất hiện. Ban thường bắt đầu ở ngực, sau đó lan ra toàn bộ cơ thể và các chi, hiếm khi xuất hiện ở mặt, gan bàn chân, bàn tay. Ngoài ra, một đặc điểm cần lưu ý là nơi bị mò đỏ đốt thường tạo thành vết loét, không gây ngứa, thường xuất hiện ở nách, cánh tay, chân hoặc thậm chí cả thân, đùi.

Muỗi truyền bệnh

Muỗi có thể truyền bệnh sốt rét, là một loại muỗi Anopheles. Bệnh sốt rét thường xuất hiện ở vùng núi, người mắc bệnh thường do bị muỗi chích, ví dụ như khi đi rừng, ngủ không sử dụng màn. Muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết chủ yếu là loài Aedes aegypti. Loại muỗi này mang virus dengue, khi chúng hút máu người, qua vết chích, chúng truyền virus dengue gây bệnh sốt xuất huyết. Muỗi cũng có thể truyền bệnh viêm não Nhật Bản.

Bệnh rận mu

Bệnh rận mu do một loài rận giống như con cua, không có cánh, có chân, được gọi là rận cua, gây ra. Rận mu thường bám vào lông mu và gây bệnh ở đó, vì vậy còn được gọi là rận mu. Rận mu cũng có thể bám vào lông tóc ở các vị trí khác. Rận mu thường gặp ở nam giới, có lẽ do lông, tóc của nam giới dày hơn, dễ chịu đựng hơn đối với rận mu. Rận mu thường đẻ trứng ở gốc lông xương mu. Triệu chứng của bệnh gồm ngứa, nổi ban, sưng, và nổi hạch gần vùng bị rận mu gây bệnh, như ở vùng bẹn.

Xem thêm: Biên trùng do Anaplasma là bệnh gì?