Sự khác biệt giữa cảm cúm và covid là gì? Cách phòng ngừa bệnh hiệu quả

Trong bối cảnh các dịch bệnh đường hô hấp bùng phát theo mùa, việc nhầm lẫn giữa cảm cúm và COVID có thể dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng như điều trị sai cách hoặc lây lan dịch bệnh. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cả cảm cúm và COVID đều gây ra hàng triệu ca mắc mỗi năm, nhưng COVID có nguy cơ biến chứng cao hơn, đặc biệt ở người cao tuổi và người có bệnh nền. Bài viết này cung cấp thông tin chính xác, khoa học và dễ hiểu nhằm giúp người đọc nắm rõ sự khác biệt giữa cảm cúm và COVID, từ đó chủ động hơn trong chăm sóc sức khỏe.

Sự khác biệt giữa cảm cúm và COVID

Hiểu rõ định nghĩa, triệu chứng và nguyên nhân của hai bệnh lý là bước đầu tiên để phân biệt chúng.

Định nghĩa cảm cúm và COVID

Cảm cúm (influenza) là một bệnh nhiễm trùng cấp tính đường hô hấp do virus cúm (chủ yếu là Influenza A và Influenza B) gây ra. Bệnh thường có tính mùa vụ, xuất hiện phổ biến vào mùa đông hoặc thời điểm giao mùa, với khả năng lây lan nhanh trong cộng đồng.

COVID-19 là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus SARS-CoV-2 gây ra. Bệnh có đặc điểm lây lan mạnh qua đường hô hấp, có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng như hội chứng suy hô hấp cấp tính (ARDS) ở các trường hợp nặng, đe dọa tính mạng nếu không được can thiệp kịp thời.

So sánh triệu chứng điển hình

Mặc dù cảm cúm và COVID-19 đều là bệnh lý nhiễm trùng đường hô hấp và có nhiều triệu chứng lâm sàng tương đồng, nhưng vẫn có một số dấu hiệu đặc trưng giúp phân biệt:

• Cảm cúm (influenza): Thường khởi phát đột ngột, với các triệu chứng như sốt nhẹ đến vừa (37,5 - 38,5°C), ho khan, đau họng, đau cơ, mệt mỏi toàn thân. Bệnh thường tiến triển trong thời gian ngắn và hiếm khi gây biến chứng nặng ở người khỏe mạnh.
• COVID-19: Biểu hiện lâm sàng có thể đa dạng hơn, với các triệu chứng như sốt cao (>38°C), ho khan hoặc ho có đờm, khó thở, đau tức ngực. Đặc biệt, mất vị giác và mất khứu giác là dấu hiệu nổi bật, có tính đặc trưng cao cho COVID-19 và hiếm gặp ở cảm cúm.

Nguyên nhân gây bệnh

Cảm cúm và COVID-19 đều là những bệnh nhiễm trùng đường hô hấp do virus gây ra, nhưng khác biệt về tác nhân và cơ chế lây truyền đã tạo nên sự khác nhau trong cách tiếp cận chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa.

• Cảm cúm (influenza): Do virus cúm (Influenza A, B) gây ra. Bệnh lây truyền chủ yếu qua giọt bắn đường hô hấp (khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện) hoặc qua tiếp xúc với bề mặt nhiễm virus, sau đó đưa tay lên mũi, miệng, mắt.
• COVID-19: Do virus SARS-CoV-2 gây ra, với khả năng lây lan mạnh hơn cảm cúm, chủ yếu qua đường hô hấp (giọt bắn, khí dung) và tiếp xúc gần với người bệnh.

Sự khác biệt về nguyên nhân gây bệnh giữa cảm cúm và COVID-19 là cơ sở quan trọng giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị và biện pháp phòng ngừa phù hợp, bao gồm cả việc chỉ định thuốc kháng virus đặc hiệu và các biện pháp cách ly.

Mức độ nguy hiểm và biến chứng

Cảm cúm (influenza) thường là bệnh tự giới hạn, với diễn tiến kéo dài khoảng 7 - 10 ngày. Tuy nhiên, ở một số đối tượng nguy cơ cao như trẻ nhỏ, người cao tuổi hoặc người có bệnh lý nền, cảm cúm có thể gây biến chứng viêm phổi, viêm tai giữa hoặc làm nặng thêm bệnh mạn tính sẵn có.

COVID-19, đặc biệt khi nhiễm các biến thể như Delta hoặc Omicron, có khả năng gây viêm phổi nặng, suy hô hấp cấp tính và hội chứng đông máu rải rác nội mạch (DIC). Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ tử vong do COVID-19 cao hơn cảm cúm, đặc biệt ở nhóm đối tượng nguy cơ cao như người cao tuổi, người mắc bệnh nền và phụ nữ mang thai.

Thời gian ủ bệnh và khả năng lây lan

Sự khác biệt giữa cảm cúm và COVID còn thể hiện qua thời gian ủ bệnh và khả năng lây lan, ảnh hưởng đến cách kiểm soát dịch bệnh.

Thời gian ủ bệnh trung bình

Cảm cúm (influenza) có thời gian ủ bệnh ngắn, thường từ 1 - 4 ngày, với trung bình khoảng 2 ngày. Các triệu chứng thường xuất hiện nhanh chóng sau khi nhiễm virus, giúp dễ nhận diện bệnh trong giai đoạn sớm.

COVID-19 có thời gian ủ bệnh dài hơn, dao động từ 2 - 14 ngày, trung bình khoảng 5 - 6 ngày, tùy thuộc vào biến thể virus. Đặc điểm này khiến COVID-19 khó phát hiện sớm hơn cảm cúm, làm tăng nguy cơ lây lan âm thầm trong cộng đồng trước khi triệu chứng rõ rệt.

Đặc điểm lây nhiễm

Cảm cúm (influenza) lây truyền chủ yếu qua giọt bắn đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi, hoặc qua tiếp xúc với bề mặt nhiễm virus, sau đó đưa tay lên mắt, mũi, miệng. Bệnh có khả năng lây lan cao trong môi trường đông người, nhưng thường giới hạn theo mùa, chủ yếu vào mùa đông và thời điểm giao mùa.

COVID-19 lây lan mạnh hơn cảm cúm, chủ yếu qua đường hô hấp, đặc biệt trong không gian kín, thiếu thông thoáng. Virus SARS-CoV-2 có thể lây từ người không triệu chứng, làm tăng nguy cơ lây nhiễm âm thầm và bùng phát dịch. Theo Bộ Y tế Việt Nam, trong các đợt dịch COVID-19, số ca mắc tại Việt Nam tăng nhanh hơn nhiều so với các mùa cúm thông thường.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị

Chẩn đoán chính xác sự khác biệt giữa cảm cúm và COVID là yếu tố then chốt để điều trị hiệu quả và ngăn lây lan.

Các phương pháp chẩn đoán

Để xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh và hướng dẫn điều trị hợp lý, các phương pháp chẩn đoán đóng vai trò quan trọng trong việc phân biệt cảm cúm và COVID-19 cũng như đánh giá biến chứng.

• Test nhanh: Giúp phát hiện kháng nguyên của virus cúm (Influenza A/B) hoặc SARS-CoV-2 từ mẫu dịch tỵ hầu, với thời gian cho kết quả trong vòng 15 - 30 phút. Phương pháp này hữu ích trong sàng lọc nhanh, đặc biệt ở cộng đồng.
• RT-PCR: Là phương pháp chẩn đoán tiêu chuẩn vàng để xác định nhiễm SARS-CoV-2, với độ nhạy và độ đặc hiệu cao. RT-PCR được chỉ định khi nghi ngờ COVID-19, nhất là trong các trường hợp cần xác nhận ca bệnh.
• Xét nghiệm cúm: Giúp xác định virus cúm A/B, hỗ trợ phân biệt với COVID-19 khi bệnh nhân có triệu chứng hô hấp tương tự.
• Xét nghiệm máu và X-quang phổi: Được chỉ định trong các trường hợp nghi ngờ có biến chứng, chẳng hạn như viêm phổi, nhằm đánh giá mức độ tổn thương phổi hoặc tình trạng viêm toàn thân.

Phác đồ điều trị

Việc điều trị cảm cúm và COVID-19 có nhiều điểm tương đồng ở nguyên tắc chung nhưng vẫn có những khác biệt quan trọng tùy theo mức độ nghiêm trọng và nguy cơ biến chứng của từng bệnh.

• Cảm cúm (influenza): Điều trị chủ yếu là hỗ trợ triệu chứng, bao gồm nghỉ ngơi, uống đủ nước, sử dụng thuốc hạ sốt (như paracetamol) khi cần. Trong một số trường hợp, đặc biệt khi được chẩn đoán sớm (trong vòng 48 giờ đầu), bác sĩ có thể chỉ định thuốc kháng virus như oseltamivir để rút ngắn thời gian bệnh và giảm nguy cơ biến chứng.
• COVID-19: Tùy theo mức độ nặng nhẹ, bệnh nhân có thể được chỉ định thuốc kháng virus (như molnupiravir, remdesivir), kết hợp với corticoid và hỗ trợ oxy nếu có dấu hiệu suy hô hấp. Theo Bộ Y tế Việt Nam, bệnh nhân COVID-19 nặng cần được điều trị tại cơ sở y tế có đơn vị hồi sức tích cực để đảm bảo theo dõi sát và can thiệp kịp thời.

Sự khác biệt trong điều trị giữa cảm cúm và COVID-19 nằm ở chỗ COVID-19 thường yêu cầu theo dõi sát sao hơn, do nguy cơ cao hơn về biến chứng nặng và tử vong.

Khi nào cần nhập viện?

Tiêu chuẩn nhập viện đối với cảm cúm và COVID-19 khác nhau tùy theo mức độ nặng và nguy cơ biến chứng, nhằm đảm bảo người bệnh được theo dõi và can thiệp kịp thời khi cần thiết.

• Cảm cúm (influenza): Thông thường cảm cúm được điều trị ngoại trú, nhưng nhập viện được chỉ định khi xuất hiện biến chứng như viêm phổi, viêm phế quản nặng, đặc biệt ở nhóm trẻ nhỏ, người cao tuổi, hoặc người có bệnh nền mạn tính.
• COVID-19: Bệnh nhân cần được nhập viện theo dõi và điều trị tích cực khi có dấu hiệu khó thở, SpO₂ dưới 94%, hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao như người mắc tiểu đường, bệnh tim mạch, béo phì, suy giảm miễn dịch.

Dù mắc cảm cúm hay COVID-19, người bệnh nên liên hệ bác sĩ ngay khi xuất hiện dấu hiệu bất thường để được thăm khám và xử trí kịp thời.

Sự khác biệt giữa cảm cúm và COVID nằm ở nguyên nhân, triệu chứng, thời gian ủ bệnh, khả năng lây lan và cách điều trị. Việc phân biệt chính xác hai bệnh này không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn góp phần hạn chế sự lây lan trong cộng đồng. Hãy tiêm vắc xin đầy đủ, tuân thủ các biện pháp vệ sinh và liên hệ cơ sở y tế ngay khi có triệu chứng bất thường để đảm bảo an toàn cho bản thân và gia đình.