Suy dinh dưỡng protein năng lượng và những điều cần biết

Suy dinh dưỡng protein năng lượng, mặc dù là một hiện tượng hiếm, nhưng lại mang theo hậu quả nghiêm trọng. Các hậu quả này không chỉ giới hạn ở sức khỏe và mức độ phát triển của trẻ trong dài hạn, mà còn ảnh hưởng đến khả năng học tập và hoạt động lao động. Vì vậy, việc đề cao công tác phòng ngừa suy dinh dưỡng tổng thể và đặc biệt là suy dinh dưỡng protein năng lượng trở nên cực kỳ quan trọng.

Suy dinh dưỡng protein năng lượng là như thế nào?

Protein - Energy Malnutrition (PEM) được gọi là suy dinh dưỡng protein - năng lượng, một trạng thái đặc biệt nghiêm trọng của thiếu hụt dinh dưỡng, xuất phát từ việc khan hiếm năng lượng và protein, cả hai đều quan trọng cho sức khỏe. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng nguyên nhân chính của PEM là do thiếu hụt nhiều chất dinh dưỡng khác nhau.

Mặc dù PEM có thể ảnh hưởng đến mọi đối tượng, nhưng nó thường xuất hiện nhiều nhất ở trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai. Gần đây, ở Việt Nam, tình trạng PEM nặng hiếm xảy ra, chủ yếu là các trường hợp nhẹ và trung bình.

Triệu chứng và biểu hiện của PEM

Tình trạng suy dinh dưỡng không chỉ gây ảnh hưởng lớn đối với sự phát triển về thể chất mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển trí não của trẻ. Vì vậy, việc cải thiện chất lượng dinh dưỡng và ngăn chặn tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em là một vấn đề được xã hội quan tâm và đặt lên hàng đầu trong ưu tiên.

Sụt cân thường là dấu hiệu nổi bật nhất của suy dinh dưỡng protein - năng lượng. Các trường hợp suy dinh dưỡng nặng thường đi kèm với việc giảm lượng mỡ tích trữ ở khu vực mặt, cánh tay, chân và khối cơ xương, bao gồm cả cơ gian cốt và cơ vùng thái dương. Những người mắc suy dinh dưỡng protein thường trải qua tình trạng rụng tóc, da khô và có thể phát ban hoặc bị phù ở tay chân hoặc toàn bộ cơ thể.

Bên cạnh đó, suy dinh dưỡng protein - năng lượng còn được thể hiện bằng sự tích tụ mỡ quá mức, đặc biệt ở những người béo phì. Ngoài ra, vấn đề sức khỏe trên cũng có thể được biểu hiện qua việc tăng chuyển hóa và giảm mức protein huyết thanh, đặc biệt là ở bệnh nhân đang trải qua các bệnh lý cấp tính.

Những ai có nguy cơ bị suy dinh dưỡng protein năng lượng?

Suy dinh dưỡng protein - năng lượng nguyên phát thường xảy ra khi cơ thể không hấp thụ đủ chất dinh dưỡng và thường thấy phổ biến ở trẻ em ở các nước đang phát triển, đặc biệt là trong các nhóm trẻ mẫu giáo. Một dạng phổ biến của suy dinh dưỡng protein - năng lượng là Kwashiorkor, được mô tả đầu tiên vào những năm 1930, thường do nhiễm trùng, ngừng bú mẹ và chuyển sang ăn cháo ngô. Nó thường ảnh hưởng đến trẻ em ở những vùng nông thôn nơi chế độ ăn chủ yếu là gạo, ngô, khoai mỡ và khoai lang.

Mặc dù trên thế giới, tình trạng suy dinh dưỡng protein - năng lượng đang giảm, WHO ước tính rằng hơn 18 triệu trẻ em mỗi năm vẫn chịu ảnh hưởng bởi PEM. Ở Châu Phi, nó đang gia tăng do nạn đói và xung đột. Trong khi ở các nước phát triển, người cao tuổi, những người chạy thận nhân tạo hoặc gặp vấn đề với chế độ ăn uống có thể mắc suy dinh dưỡng protein - năng lượng.

Sữa gạo và sữa hạnh nhân thường được sử dụng làm nguồn protein thay thế cho trẻ dưới hai tuổi có dị ứng sữa bò. Suy dinh dưỡng protein - năng lượng thứ cấp thường xuất phát từ vấn đề hấp thụ chất dinh dưỡng hoặc nhu cầu năng lượng tăng cao, có thể do các vấn đề tiêu hóa như viêm ruột, suy tụy, hoặc xơ gan. Ngoài ra, rối loạn suy dinh dưỡng còn có thể bao gồm ung thư, bệnh lao và HIV.

Nguyên nhân gây ra suy dinh dưỡng protein - năng lượng

Kwashiorkor, loại suy dinh dưỡng kèm theo phù nề, thường xuất hiện khi cơ thể nhận đủ lượng calo cần thiết, nhưng lại thiếu protein. Ngược lại, bệnh marasmus, một loại suy dinh dưỡng nghiêm trọng khác, thường xảy ra khi cơ thể thiếu cả protein và năng lượng tổng cộng. Đây là tình trạng phổ biến hơn cả. Có trường hợp bệnh nhân mắc cả hai loại suy dinh dưỡng cùng một lúc (kwashiorkor marasmic) sẽ xảy ra tình trạng suy nhược nặng kèm theo phù nề.

Chế độ ăn thiếu protein ở bệnh nhân suy dinh dưỡng protein - năng lượng làm protein máu giảm, dẫn suy giảm áp lực thẩm thấu nội mạch. Điều này dẫn đến sự mất cân bằng áp suất thủy tĩnh mao mạch và cạn kiệt chất lỏng nội mạch, gây phù nề.

Trong khi đó, khi mức năng lượng cũng không đủ, như trong bệnh marasmus, cơ thể sẽ kích thích sự phân hủy chất béo và cơ để tạo ra glucose trong giai đoạn đầu, sau đó sử dụng glucose và thể ketone để cung cấp năng lượng, dẫn đến tình trạng gầy mòn.

Điều trị

Quá trình điều trị suy dinh dưỡng protein - năng lượng ở trẻ đôi khi kéo dài và trải qua nhiều bước. Dưới đây là quá trình điều trị PEM chi tiết:

Trong giai đoạn đầu tiên, bác sĩ chuyên khoa sẽ tập trung vào xử lý các vấn đề liên quan đến dịch cơ thể và điện giải, cũng như kiểm tra tình trạng nhiễm trùng nếu có. Đặc biệt, họ quan tâm đến việc giảm lượng kali, magie và calci, cùng với cân bằng acid-base.

Giai đoạn tiếp theo cần tập trung vào việc bổ sung protein và các chất dinh dưỡng quan trọng, kèm theo việc sử dụng vitamin và khoáng chất. Mỗi bệnh nhân sẽ được đề xuất một lượng protein và năng lượng phù hợp, tính theo cân nặng của họ.

Những trường hợp suy dinh dưỡng protein năng lượng nhẹ có thể được điều trị kết hợp cả hai giai đoạn trên. Ngược lại, những trường hợp tái suy dinh dưỡng xảy ra do sự chuyển chất kali, magie, photpho và glucose từ máu vào tế bào, dẫn đến giảm nồng độ chúng trong huyết thanh và gây ra nhiều vấn đề sức khỏe khác.

Ngăn ngừa suy dinh dưỡng protein năng lượng

Để tránh suy dinh dưỡng protein - năng lượng, quy trình ngăn ngừa cần bắt đầu từ giai đoạn mẹ mang thai đến khi trẻ đến độ tuổi mầm non. Dưới đây là các biện pháp:

• Chăm sóc dinh dưỡng cho mẹ bầu, đảm bảo cung cấp đầy đủ chất xơ, chất đạm, chất béo và vitamin. Người mẹ có thể sử dụng viên uống bổ sung vitamin nếu cần, dưới sự giám sát của bác sĩ và kiểm soát thai nghén thông qua các buổi khám thai định kỳ.
• Cho trẻ bú sữa mẹ trong nửa giờ sau khi chào đời và ăn hoàn toàn từ sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời.
• Bắt đầu cho trẻ ăn dặm từ tháng thứ 6, với đa dạng thực phẩm từ 4 nhóm thực phẩm chính.
• Mẹ sau sinh nên uống 1 liều vitamin A 200.000 IU trong tháng đầu sau sinh. Đối với trẻ từ 6 tháng đến 3 tuổi cần bổ sung vitamin mỗi 2 lần trong năm.
• Trẻ cần được bú sữa nhiều hơn khi bị bệnh và tiếp tục ăn dặm nếu đang trong giai đoạn này. Đồng thời cũng có thể cho trẻ uống một ít nước và thực hiện các biện pháp chăm sóc cần thiết.
• Thường xuyên theo dõi cân nặng của trẻ và đi khám bác sĩ nếu trẻ có dấu hiệu nghi ngờ suy dinh dưỡng.

Nhà thuốc Long Châu hy vọng bài viết này đã giúp các bậc phụ huynh hiểu rõ hơn về suy dinh dưỡng protein năng lượng. Tình trạng này có thể gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe, mức độ phát triển của trẻ. Vì vậy bố mẹ cần chủ động phòng ngừa ngay trong giai đoạn mang thai cho đến trẻ đi mẫu giáo để đảm bảo sức khỏe cho cả mẹ và bé.

Xem thêm:

• Thận trọng với biến chứng của suy dinh dưỡng nặng
• Suy giảm thể chất ở người cao tuổi là vì sao?