Thuốc chẹn beta: Phân loại, cơ chế hoạt động, đối tượng chỉ định và chống chỉ định

Thuốc chẹn beta tác động lên thụ thể beta-adrenergic trên tế bào cơ tim cũng như một số mô cơ quan khác. Nhờ tác động hiệu quả, thuốc chẹn beta được dùng nhiều trên thực hành lâm sàng cho bệnh nhân có vấn đề về tim mạch, huyết áp và một số bệnh lý khác.

Tổng quan về nhóm thuốc chẹn beta

Thuốc ức chế beta (hay thuốc chẹn beta, beta blocker) là một trong các thuốc được sử dụng khá phổ biến trong điều trị bệnh tim mạch, giúp làm giảm tỷ lệ tử vong và cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.

Nhóm thuốc này hoạt động bằng cách ức chế thụ thể cường giao cảm, từ đó ức chế các tác dụng giao cảm ở tế bào cơ tim, từ đó đem lại nhiều lợi ích trong điều trị các bệnh lý tim mạch.

Các thuốc chẹn beta hoạt động bằng cách ức chế các thụ thể beta-adrenergic trên bề mặt tế bào. Có hai loại thụ thể chính là beta-1 và beta-2. Beta-1 chủ yếu tìm thấy ở tim và thận, trong khi beta-2 có ở phổi, cơ trơn và các mô khác.

Khi các thụ thể này bị chẹn, tác dụng của các catecholamine như adrenaline giảm đi, dẫn đến việc giảm nhịp tim, giảm sức co bóp cơ tim, giảm dẫn truyền thần kinh cơ tim và co sợi cơ âm tính. Điều này có nghĩa là tim đập chậm hơn, giảm sức co bóp cơ tim, giúp giảm áp lực và tải trọng lên tim.

Phần lớn các thuốc ức chế beta hấp thu tốt qua đường uống, điều này giúp bệnh nhân dễ dàng sử dụng hàng ngày. Tuy nhiên, việc lựa chọn thuốc và liều dùng cần được bác sĩ kê đơn dựa trên tình trạng sức khỏe cụ thể của từng bệnh nhân.

Cơ chế phản ứng của thuốc chẹn beta

Thuốc ức chế beta, hay còn gọi là beta blocker, là một nhóm thuốc quan trọng trong điều trị các bệnh tim mạch. Chúng hoạt động bằng cách chặn thụ thể beta-adrenergic trên bề mặt tế bào, từ đó làm giảm tác động của các catecholamine như adrenaline.

Thụ thể beta được chia thành hai loại chính là beta-1 và beta-2. Thụ thể beta-1 chủ yếu có ở tim, mắt, và thận, trong khi thụ thể beta-2 có ở phổi, đường tiêu hóa, tử cung, mạch máu và cơ vân. Tùy theo vị trí tác động, thuốc ức chế beta sẽ có những tác dụng khác nhau. Dưới đây là cơ chế tác dụng của thuốc ức chế beta dựa trên từng phân nhóm cụ thể.

Đối với thuốc chẹn chọn lọc thụ thể beta-1 bao gồm các thuốc như atenolol, bisoprolol và metoprolol. Các thuốc này chủ yếu tác động lên thụ thể beta-1, từ đó mang lại các tác dụng như:

• Làm chậm nhịp tim: Giảm tần số nhịp tim, giúp tim nghỉ ngơi nhiều hơn;
• Giảm co thắt cơ tim: Giảm lực co bóp của cơ tim, giảm công việc của tim;
• Giảm cung lượng tim: Giảm lượng máu mà tim bơm ra mỗi phút;
• Giảm huyết áp: Nhờ các tác dụng trên, huyết áp cũng được hạ thấp.

Các thuốc chẹn beta nhóm 1 có hiệu quả hạ huyết áp nhanh, mạnh nhưng cũng có thể làm chậm nhịp tim quá mức, không có lợi cho những người đã có nhịp tim chậm.

Đối với thuốc chẹn beta không chọn lọc bao gồm các thuốc như propranolol, nadolol và timolol. Các thuốc này chẹn cả thụ thể beta-1 và beta-2, do đó có các tác dụng:

• Chẹn beta-1: Làm hạ huyết áp tương tự phân nhóm 1;
• Chẹn beta-2: Gây giãn mạch, giảm sức cản ngoại vi, hạ huyết áp.

Do tác động lên cả hai thụ thể, thuốc chẹn beta nhóm 2 có tác dụng hạ huyết áp ở mức trung bình nhưng không làm chậm nhịp tim quá mạnh như phân nhóm 1.

Phân nhóm cuối cùng là thuốc chẹn beta không chọn lọc và alpha-1 bao gồm các thuốc như carvedilol và labetalol. Các thuốc này không chỉ chẹn thụ thể beta-1 và beta-2 mà còn chẹn thụ thể alpha-1, dẫn đến:

• Chẹn beta-1 và beta-2: Gây giãn mạch, giảm sức cản ngoại vi, hạ huyết áp;
• Chẹn alpha-1: Gây giãn mạch mạnh hơn, giảm huyết áp đáng kể.

Phân nhóm 3 có tác dụng hạ huyết áp chủ yếu nhờ cơ chế giãn mạch, do đó thường được sử dụng trong các trường hợp cần hạ huyết áp mạnh mà không ảnh hưởng quá nhiều đến nhịp tim.

Nhóm thuốc ức chế beta có nhiều phân nhóm với cơ chế tác dụng khác nhau, tùy theo sự chọn lọc trên thụ thể beta-1, beta-2 và alpha-1. Hiểu rõ cơ chế tác dụng của từng phân nhóm thuốc giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp nhất cho từng bệnh nhân, đảm bảo hiệu quả điều trị cao cũng như giảm thiểu tác dụng phụ.

Trường hợp chỉ định dùng thuốc ức chế beta

Tùy theo cơ chế tác động của từng phân nhóm thuốc chẹn beta kể trên, bác sĩ sẽ phối hợp thuốc một cách phù hợp để kê đơn cho bệnh nhân. Ngoài các bệnh lý tim mạch, thuốc chẹn beta còn được sử dụng để điều trị, ngăn ngừa hoặc kiểm soát một số tình trạng bệnh lý khác.

Các trường hợp chỉ định dùng thuốc ức chế beta thường gặp bao gồm:

• Điều trị cao huyết áp: Thuốc chẹn beta làm giảm huyết áp bằng cách giảm nhịp tim và lực co bóp của cơ tim, đồng thời giãn mạch máu, từ đó giảm áp lực lên thành mạch.
• Điều trị bệnh tim mạch: Thuốc chẹn beta được sử dụng rộng rãi trong điều trị các bệnh lý tim mạch như bệnh động mạch vành, suy tim và rối loạn nhịp tim. Hoạt chất thuốc giúp làm giảm nhu cầu oxy của tim, cải thiện chức năng tim và kiểm soát nhịp tim.
• Đau nửa đầu: Thuốc chẹn beta được sử dụng để ngăn ngừa cơn đau nửa đầu bằng cách giảm hoạt động của hệ thần kinh giao cảm, từ đó giảm tần suất và mức độ đau.
• Tăng nhãn áp: Thuốc chẹn beta dạng nhỏ mắt được sử dụng để giảm áp lực trong mắt, giúp kiểm soát bệnh tăng nhãn áp, ngăn ngừa tổn thương thần kinh thị giác.
• Cường giáp: Thuốc chẹn beta giúp kiểm soát các triệu chứng của cường giáp như nhịp tim nhanh, run và lo lắng bằng cách giảm hoạt động của hệ thần kinh giao cảm.
• Chứng lo lắng: Thuốc chẹn beta có thể được sử dụng để kiểm soát các triệu chứng lo lắng như nhịp tim nhanh, run cơ do tâm lý.

Đối tượng chống chỉ định thuốc chẹn beta

Không phải bệnh nhân nào cũng có thể sử dụng được nhóm thuốc chẹn beta do nguy cơ gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng. Dưới đây là các đối tượng chống chỉ định khi sử dụng thuốc, bao gồm:

• Hen phế quản: Bệnh nhân bị hen không nên sử dụng các thuốc chẹn beta không chọn lọc và các chẹn beta chọn lọc trên beta-1. Nhóm thuốc này có thể gây co thắt phế quản, làm trầm trọng thêm tình trạng hen, gây khó thở nghiêm trọng.
• Block nhĩ - thất độ 2 và 3: Thuốc chẹn beta có thể làm giảm dẫn truyền xung điện trong tim, gây ra hoặc làm nặng thêm tình trạng block nhĩ - thất. Do đó, bệnh nhân bị block nhĩ - thất độ 2 và 3 không nên sử dụng thuốc chẹn beta.
• Suy tim sung huyết mất bù: Trong trường hợp suy tim mất bù, thuốc chẹn beta có thể làm giảm chức năng tim khiến tình trạng suy tim trở nên nghiêm trọng hơn. Do đó, thuốc này chống chỉ định cho bệnh nhân suy tim sung huyết mất bù.
• Nhịp tim chậm: Bệnh nhân có nhịp tim chậm, với khoảng nhịp dưới 50 lần/phút không nên sử dụng thuốc chẹn beta. Thuốc này có thể làm chậm nhịp tim quá mức gây nguy hiểm cho bệnh nhân.
• Hội chứng Raynaud: Thuốc chẹn beta có thể làm giảm lưu lượng máu đến các chi, gây ra hoặc làm nặng thêm triệu chứng của hội chứng Raynaud hoặc các tổn thương mạch máu ngoại vi khác. Do đó, bệnh nhân mắc các tình trạng này nên tránh sử dụng thuốc chẹn beta.
• Suy gan: Bệnh nhân suy gan, đặc biệt là những người có triệu chứng tăng bilirubin huyết, cổ trướng nhiều và bệnh lý não do gan, không nên sử dụng thuốc chẹn beta. Thuốc này có thể gây tăng tác dụng phụ, làm tình trạng bệnh nặng thêm.

Thông qua bài viết trên, Nhà thuốc Long Châu xin gửi tới quý độc giả thông tin về ba phân nhóm thuốc chẹn beta. Đây là một nhóm thuốc quan trọng trong điều trị các bệnh lý tim mạch và cao huyết áp. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc chẹn beta cần được cân nhắc kỹ lưỡng theo chỉ định của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.