Thuốc tiêu sợi huyết điều trị tai biến mạch máu não

Thuốc tiêu sợi huyết được sử dụng để điều trị tai biến mạch máu não giúp phục hồi lưu thông máu và giảm thiểu tổn thương não giúp cải thiện triệu chứng của tai biến mạch máu não nếu được sử dụng kịp thời sau khi triệu chứng xuất hiện theo hướng dẫn và chỉ định của bác sĩ.

Các phương pháp điều trị tai biến mạch máu não hiện nay

Nhồi máu não chiếm đến 85% số ca tai biến mạch não. Thành công trong việc điều trị nhồi máu não phụ thuộc rất nhiều vào thời gian và cách thức xử lý kịp thời.

Hiện nay, có hai phương pháp điều trị nhồi máu não phổ biến: Tiêm thuốc tiêu sợi huyết và lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học. Thời gian vàng để tiêm thuốc tiêu sợi huyết là dưới 4,5 giờ kể từ khi bắt đầu xuất hiện các triệu chứng, trong khi thời gian để lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học là dưới 6 giờ kể từ khi bắt đầu xuất hiện các triệu chứng.

Thuốc tiêu sợi huyết là gì?

Thuốc tiêu sợi huyết hay còn gọi là thuốc tiêu huyết khối, đóng vai trò quan trọng trong việc tan huyết khối, cụ thể là cục máu đông gây tắc nghẽn trong dòng chảy máu não, dẫn đến đột quỵ não. Các cục máu đông hình thành chủ yếu do fibrin. Trong quá trình giải phóng cục máu đông, plasmin - một enzyme chịu trách nhiệm phân hủy fibrin thành các sản phẩm dễ dàng hòa tan.

rTPA còn được gọi là Alteplase, là một loại chất hoạt hóa plasminogen, có tác dụng tập trung vào fibrin, biến plasminogen thành plasmin và giúp tan cục máu đông. Đây là loại thuốc được FDA Hoa Kỳ chứng nhận duy nhất để sử dụng trong điều trị đột quỵ não cấp do thiếu máu trong thời gian 3 giờ kể từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên.

Tác dụng của thuốc tiêu sợi huyết

Thuốc tiêu sợi huyết rTPA hay Alteplase, chịu trách nhiệm giảm tỉ lệ tàn tật và tăng khả năng hồi phục vận động sau đột quỵ não. Để đạt hiệu quả tối đa, việc điều trị cần tiến hành trong vòng 3 giờ kể từ khi xuất hiện các triệu chứng ban đầu. Vì thế, việc đưa người bệnh đến bệnh viện càng sớm càng tốt.

Tỷ lệ người bệnh không bị tàn tật hoặc gặp ít bất lợi vận động tăng thêm hơn 30% nếu nhận được điều trị sớm bằng thuốc tiêu sợi huyết trong 3 giờ đầu sau khi xuất hiện triệu chứng. 13% trong số họ có thể khôi phục chức năng sau ba tháng. Với mỗi 3 bệnh nhân được điều trị trong "thời gian vàng," có 1 người sẽ có kết quả tốt hơn so với những người không nhận được điều trị kịp thời. Ngoài ra, mỗi 8 bệnh nhân được điều trị có thể trở lại cuộc sống bình thường.

Thuốc tiêu sợi huyết chỉ định điều trị trong trường hợp nào?

Thuốc tiêu sợi huyết, chẳng hạn như rTPA (Alteplase), thường được chỉ định điều trị trong các trường hợp sau:

Bệnh nhân 18 tuổi trở lên.

Đột quỵ nhồi máu não cấp độ: Thuốc thường được sử dụng khi bệnh nhân trải qua đột quỵ nhồi máu cấp độ, với chỉ số NIHSS (đánh giá tổng quát sức khỏe của đột quỵ) trong mức 4 đến 22.

Thời gian phát triển triệu chứng: Thuốc hiệu quả khi sử dụng trong khoảng thời gian có giới hạn, thường là từ khi triệu chứng đột quỵ bắt đầu đến khi bệnh nhân nhận được điều trị, thường không vượt quá 4,5 giờ. Tuy nhiên, thời gian điều trị được ưu tiên trong khoảng 3 giờ sau khi xuất hiện triệu chứng.

Không có dấu hiệu xuất huyết não: Thuốc tiêu sợi huyết được sử dụng trong trường hợp đột quỵ do nhồi máu và không có hình ảnh xuất huyết não được xác nhận qua các phương pháp như CT hoặc MRI.

Trường hợp nào không được điều trị bằng thuốc tiêu sợi huyết?

Rất nhiều yếu tố có thể khiến việc sử dụng thuốc tiêu sợi huyết không an toàn. Đây là một số trường hợp mà việc sử dụng thuốc này có thể không phù hợp hoặc không được khuyến nghị:

• Thời gian tính từ khi bắt đầu triệu chứng đột quỵ: Khi quá thời gian quy định, hơn 4,5 giờ kể từ khi xuất hiện triệu chứng hoặc thời gian không chắc chắn.
• Triệu chứng đột quỵ đi kèm co giật: Nếu có triệu chứng co giật hoặc các biểu hiện co giật.
• Chụp CT sọ có bằng chứng chảy máu hoặc gợi ý xuất huyết dưới nhện mặc dù CT sọ bình thường: Khi hình ảnh từ CT sọ cho thấy gợi ý về xuất huyết hoặc các tình trạng gợi ý có thể dẫn đến xuất huyết dưới nhện.
• Nhồi máu não lớn (> 1/3 bán cầu): Khi hình ảnh cho thấy nhồi máu lớn, chiếm hơn 1/3 bề mặt của bán cầu.
• Điểm NIHSS (đánh giá mức độ nghiêm trọng của đột quỵ) cao (> 22): Khi điểm số này cao, chỉ ra mức độ nghiêm trọng cao của đột quỵ.
• Tiền sử rủi ro: Bao gồm tiền sử đột quỵ, chấn thương đầu nặng, hoặc phẫu thuật sọ não trong vòng 3 tháng gần đây.
• Tiền sử xuất huyết não hoặc các vấn đề về tiêu hóa, tiết niệu gần đây: Khi có tiền sử xuất huyết não hoặc các vấn đề tiêu hóa, tiết niệu trong khoảng thời gian gần đây.
• Bệnh lý nội sọ và các bất thường về huyết áp, đường huyết: Bao gồm các bệnh lý như dị dạng động tĩnh mạch, túi phình, hoặc các bất thường đáng kể về huyết áp và đường huyết.
• Tình trạng không kiểm soát được về huyết áp hoặc điều trị chống đông gần đây: Khi huyết áp không kiểm soát được hoặc khi đã được điều trị chống đông gần đây với các chỉ số không ổn định.
• Các chỉ số huyết áp, đường huyết không bình thường: Khi đường huyết, huyết áp ở mức không ổn định ngoài phạm vi bình thường.

Các loại thuốc tiêu sợi huyết

Có một số loại thuốc tiêu huyết khối được sử dụng, mỗi loại có cơ chế và tính chất riêng:

Streptokinase: Được tổng hợp từ vi khuẩn C ß-Hemolytic streptococci, tác động bằng cách tạo phức hợp với plasmin để phân hủy plasminogen thành plasmin. Tuy nhiên, do nguy cơ cao về chảy máu, Streptokinase đã ngừng sử dụng.

Urokinase: Là một Glycoprotein có thể tách ra từ tổ chức thận, không gây phản ứng mẫn cảm như Streptokinase do là chất nội sinh tự nhiên.

rtPA (Alteplase): Được tổng hợp bởi tế bào nội mô và lưu hành trong máu với thời gian bán hủy ngắn. rtPA có đặc tính gắn kết đặc hiệu trên màng tiểu cầu, kích thích hoạt hóa fibrinolysin, giúp phân hủy cụ máu đông. Hiện đây là loại thuốc duy nhất được FDA chấp thuận cho việc điều trị nhồi máu não cấp.

Reteplase, Tenecteplase, Destmoteplase,...: Các chất này có thời gian bán hủy lâu hơn và trong một số thử nghiệm sơ bộ đem lại kết quả khả quan hơn. Tuy nhiên, vẫn đang trong quá trình thử nghiệm và chưa được sử dụng rộng rãi.

Thuốc tiêu sợi huyết điều trị tai biến mạch máu não như thế nào?

Quy trình điều trị nhồi máu não bằng thuốc tiêu sợi huyết:

Điều trị tiêu huyết khối đường tĩnh mạch:

• Sử dụng Alteplase với liều 0.9mg/kg (không vượt quá 90mg).
• 10% liều được tiêm vào tĩnh mạch trong 1 phút, phần còn lại truyền tĩnh mạch trong 1 giờ.
• Sau đó, bệnh nhân được chuyển đến khoa điều trị tích cực hoặc đơn vị đột quỵ để theo dõi.
• Chụp cắt lớp vi tính sau 24h và có thể bắt đầu sử dụng thuốc chống kết tập tiểu cầu nếu không có biểu hiện chảy máu.

Điều trị tiêu huyết khối đường động mạch:

Đây là kỹ thuật tập trung thuốc tại vị trí cục máu đông ít ảnh hưởng toàn thân và có thể đánh giá trực tiếp quá trình tái thông mạch.

Tuy nhiên, phương pháp này phức tạp và chỉ thực hiện được ở một số ít cơ sở chuyên khoa, do đó tỷ lệ bệnh nhân được điều trị ít hơn so với phương pháp đường tĩnh mạch.

Sau khi tiến hành chụp DSA (angiogram), tiến hành bơm rtPA pha loãng 0,2mg/ml trực tiếp vào vị trí tắc và tiếp tục chụp kiểm tra đánh giá trực tiếp sự tái thông mạch.

Tuy nhiên, hiệu quả của thuốc tiêu sợi huyết này phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm thời gian bắt đầu điều trị sau khi xuất hiện triệu chứng, loại cụ thể của tai biến mạch máu não, và tình trạng sức khỏe tổng quát của bệnh nhân. Việc bắt đầu điều trị sớm sau khi xuất hiện các triệu chứng là rất quan trọng để tăng cơ hội thành công của việc phục hồi.

Ngoài ra, thuốc tiêu sợi huyết cũng có thể mang theo rủi ro chảy máu, và không phải tất cả các trường hợp đều phù hợp với loại điều trị này. Việc quyết định sử dụng thuốc tiêu sợi huyết sẽ được đánh giá cẩn thận bởi bác sĩ dựa trên các yếu tố riêng của từng bệnh nhân để đảm bảo an toàn và hiệu quả nhất.

Xem thêm:

• Cách làm tan cục máu đông ngừa tai biến mạch máu não
• Trĩ huyết khối có nguy hiểm không?