Đột quỵ não: Nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị

Đột quỵ não là gì?

Đột quỵ não hay còn gọi là tai biến mạch máu não là một tình trạng đe dọa tính mạng xảy ra khi một phần não của bạn không có đủ lưu lượng máu. Điều này thường xảy ra do động mạch bị tắc hoặc chảy máu trong não. Nếu không được cung cấp máu ổn định, các tế bào não ở khu vực đó bắt đầu chết trong vòng vài phút vì thiếu oxy.

Não là một cơ quan quan trọng và rất phức tạp, nó kiểm soát các chức năng khác nhau của cơ thể. Nếu đột quỵ xảy ra và lưu lượng máu không thể đến vùng kiểm soát một chức năng cụ thể của cơ thể, thì phần cơ thể đó sẽ không hoạt động như bình thường.

Bất kỳ ai cũng có thể bị đột quỵ não, từ trẻ em đến người lớn. Tuy nhiên, đột quỵ não thường xảy ra ở người cao tuổi (khoảng 2/3 số trường hợp đột quỵ não xảy ra ở những người trên 65 tuổi).

Đột quỵ não rất phổ biến. Trên toàn thế giới, đột quỵ não đứng thứ hai trong số những nguyên nhân gây tử vong. Đột quỵ não cũng là nguyên nhân hàng đầu gây ra tình trạng khuyết tật trên toàn thế giới.

Có 2 dạng đột quỵ não chính: Đột quỵ có thể do cục máu đông hoặc do xơ vữa động mạch cản trở dòng máu đến não (gọi là đột quỵ nhồi máu não) hoặc do vỡ mạch máu và ngăn chặn dòng máu đến não (gọi là đột quỵ xuất huyết). Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) hay "đột quỵ nhỏ" là do cục máu đông tạm thời gây ra.

Những dấu hiệu và triệu chứng của đột quỵ não

Các vùng khác nhau trong não kiểm soát các khả năng khác nhau, vì vậy các triệu chứng đột quỵ phụ thuộc vào vùng bị ảnh hưởng. Một ví dụ về điều này là đột quỵ ảnh hưởng đến vùng Broca, một phần não kiểm soát cách bạn sử dụng các cơ ở mặt và miệng để nói. Đó là lý do tại sao một số người nói ngọng hoặc gặp khó khăn khi nói khi bị đột quỵ.

Các triệu chứng thường gặp của đột quỵ não bao gồm:

• Yếu hoặc liệt 1 bên cơ thể;
• Nói ngọng, nói lắp;
• Mất kiểm soát cơ ở một bên mặt;
• Ảnh hưởng chức năng các giác quan (thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác và xúc giác);
• Mờ mắt hoặc nhìn đôi;
• Chóng mặt hoặc mất thăng bằng;
• Buồn nôn và nôn;
• Cứng cổ;
• Thay đổi tính cách;
• Động kinh;
• Mất trí nhớ;
• Nhức đầu (thường đột ngột và dữ dội);
• Bất tỉnh;
• Hôn mê.

Cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA), đôi khi được gọi là "đột quỵ nhỏ" - giống như đột quỵ, nhưng ảnh hưởng chỉ là tạm thời. Đây thường là những dấu hiệu cảnh báo rằng một người có nguy cơ rất cao bị đột quỵ thực sự trong tương lai gần. Do đó, người bị TIA cần được chăm sóc y tế khẩn cấp càng sớm càng tốt.

Theo khuyến cáo của Hiệp hội đột quỵ Hoa Kỳ, dấu hiệu FAST trong đột quỵ giúp mọi người nhận diện triệu chứng của đột quỵ một cách nhanh chóng và nhấn mạnh việc hành động nhanh chóng khi phát hiện ra các triệu chứng này. FAST có nghĩa là:

• F (Face: Khuôn mặt): Khuôn mặt bị mất cân đối, yếu, liệt mặt. Hãy bảo người đó cười và quan sát.
• A (Arms: Cánh tay): Yếu liệt tay chân. Hãy bảo người đó giơ tay lên và so sánh.
• S (Speech: Lời nói): Giọng nói thay đổi. Hãy bảo người đó nói những từ đơn giản.
• T (Time: Thời gian): Nếu phát hiện các dấu hiệu trên, hãy nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế có thể điều trị đột quỵ gần nhất vì thời gian là sự sống còn của não.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Khi có bất kỳ triệu chứng nào của đột quỵ não, đặc biệt là các dấu hiệu về giọng nói thay đổi, yếu liệt tay chân, yếu liệt cơ mặt, hãy nhanh chóng gọi ngay cho bác sĩ và đưa bệnh nhân đến trung tâm cấp cứu gần nhất để được điều trị kịp thời, đảm bảo tính mạng cho người bệnh. 

Nguyên nhân dẫn đến đột quỵ não

Đột quỵ do nhồi máu não và xuất huyết não có thể xảy ra vì nhiều lý do. Đột quỵ do nhồi máu não thường xảy ra do cục máu đông làm tắc lòng động mạch não, từ đó máu và oxy không đến nuôi các tế bào não, trong vòng vài phút tế bào não sẽ bắt đầu chết đi. Nguyên nhân gây nhồi máu não bao gồm:

• Xơ vữa động mạch;
• Rối loạn đông máu;
• Rung nhĩ;
• Dị tật tim (thông liên nhĩ hoặc thông liên thất );
• Bệnh thiếu máu cục bộ vi mạch (có thể chặn các mạch máu nhỏ trong não).

Đột quỵ xuất huyết là tình trạng động mạch não đột ngột vỡ ra, máu tràn ra ngoài đè ép các mô não xung quanh, từ đó các tế bào não cũng dần chết đi. Nguyên nhân gây xuất huyết não bao gồm:

• Huyết áp cao, đặc biệt là khi bạn mắc bệnh này trong thời gian dài và không được điều trị ổn định.
• Phình động mạch não đôi khi có thể dẫn đến đột quỵ do xuất huyết.
• Khối u não.
• Các bệnh làm suy yếu hoặc gây ra những thay đổi bất thường trong mạch máu trong não, chẳng hạn như bệnh moyamoya.

Những ai có nguy cơ mắc đột quỵ não

Bất kỳ ai cũng có thể bị đột quỵ não, từ trẻ em đến người lớn, nhưng có một số người có nguy cơ cao hơn những người khác. Đột quỵ não thường xảy ra ở người lớn hơn 65 tuổi và có mắc các bệnh lý tim mạch kèm theo.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải đột quỵ não

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc đột quỵ não bao gồm:

• Hút thuốc lá;
• Lạm dụng rượu;
• Thừa cân, béo phì;
• Huyết áp cao;
• Đái tháo đường;
• Có người thân trong gia đình mắc đột quỵ não;
• Tăng cholesterol máu.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán đột quỵ não

Bác sĩ có thể chẩn đoán đột quỵ bằng cách kết hợp khám thần kinh, nghe tim, đo huyết áp, chẩn đoán hình ảnh và các xét nghiệm khác. Các xét nghiệm được chỉ định bao gồm:

• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu bao gồm các xét nghiệm để kiểm tra tốc độ đông máu, lượng đường trong máu quá cao hay thấp và liệu bạn có bị nhiễm trùng hay không.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT): Chụp CT sử dụng một loạt tia X để tạo ra hình ảnh chi tiết về não của bạn. Chụp CT có thể thấy hình ảnh chảy máu trong não, nhồi máu não, khối u hoặc các tình trạng khác.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): MRI có thể phát hiện chi tiết mô não bị tổn thương do nhồi máu não và xuất huyết não.
• Siêu âm động mạch cảnh: Xét nghiệm này cho thấy sự tích tụ các mảng mỡ và lưu lượng máu trong động mạch cảnh.
• Siêu âm tim: Siêu âm tim có thể phát hiện các bất thường như rối loạn vận động vùng, bệnh van tim và bệnh cơ tim, giúp xác định nguyên nhân gây đột quỵ có phải là do vấn đề từ tim hay không.

Phương pháp điều trị đột quỵ não

Điều trị đột quỵ phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Yếu tố quan trọng nhất trong việc xác định phương pháp điều trị là loại đột quỵ mà một người mắc phải.

• Nhồi máu não: Với đột quỵ nhồi máu não, ưu tiên hàng đầu là khôi phục lưu thông đến các vùng não bị ảnh hưởng. Nếu việc phục hồi lưu lượng máu kịp thời, đôi khi có thể ngăn ngừa được tổn thương vĩnh viễn hoặc ít nhất là hạn chế mức độ nghiêm trọng của đột quỵ. Phục hồi tuần hoàn thường có thể dùng thuốc tiêu sợi huyết (rTPA), nhưng trong một số trường hợp có thể phải can thiệp nội mạch lấy huyết khối.
• Xuất huyết não: Với đột quỵ xuất huyết, việc điều trị phụ thuộc vào vị trí và mức độ nghiêm trọng. Giảm huyết áp thường là ưu tiên hàng đầu vì điều này sẽ làm giảm lượng máu chảy và giữ cho bệnh không trở nên nặng hơn. Phẫu thuật đôi khi là cần thiết để giảm áp lực lên não do máu tích tụ.

Phục hồi chức năng sau đột quỵ là một phần quan trọng trong quá trình phục hồi của hầu hết những người bị đột quỵ. Sự phục hồi đó có thể có nhiều hình thức, bao gồm:

• Trị liệu ngôn ngữ.
• Vật lý trị liệu.
• Trị liệu nghề nghiệp.
• Liệu pháp nhận thức.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của đột quỵ não

Chế độ sinh hoạt:

• Uống nhiều nước ít nhất 2 lít nước/ngày;
• Bỏ thuốc lá, rượu bia;
• Hạn chế căng thẳng tinh thần, người nhà nên nói chuyện động viên người thân để tránh tình trạng trầm cảm sau đột quỵ;
• Nếu người bệnh không có khả năng đi lại, người thân nên xoay trở người bệnh tại giường hoặc tập vận động cho người bệnh để tránh teo cơ, cứng khớp;
• Theo dõi phát hiện những triệu chứng mới, hoặc nếu có dấu hiệu nặng lên của các triệu chứng trước đây thì nên liên hệ ngay với bác sĩ để được bác sĩ tư vấn hoặc thay đổi chiến lực điều trị phù hợp.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt;
• Sử dụng dầu thực vật như dầu oliu, dầu đậu nành;
• Ăn các thức ăn bổ sung omega-3 như cá ba sa, cá hồi, cá trích, cá thu, cá mòi;
• Không ăn mặn, hạn chế muối, nước mắm trong khẩu phần ăn, ăn ít hơn 5g muối/ngày;
• Tránh đồ ăn và đồ uống có đường;
• Tránh đồ ăn chiên xào, nên ăn thức ăn chế biến bằng luộc, hấp;
• Hạn chế ăn thực phẩm chế biến sẵn như gà rán, khoai tây chiên, thịt xông khói, xúc xích.

Hãy liên hệ với chuyên gia dinh dưỡng để được hướng dẫn chế độ ăn uống phù hợp với tình trạng của bạn.

Phương pháp phòng ngừa đột quỵ não hiệu quả

Cách để phòng ngừa đột quỵ não là duy trì lối sống lành mạnh, kiểm soát các yếu tố nguy cơ, điều trị các bệnh lý nền kèm theo. Các phương pháp phòng ngừa đột quỵ não bao gồm:

• Kiểm soát huyết áp;
• Giảm lượng cholesterol và chất béo bão hòa trong chế độ ăn uống;
• Điều trị bệnh đái tháo đường, duy trì mức đường huyết bình thường;
• Điều trị các bệnh lý tim mạch khác như rung nhĩ, bệnh tim thiếu máu cục bộ, bệnh van tim, suy tim,…
• Bỏ hút thuốc lá;
• Hạn chế rượu bia;
• Tập thể dục mỗi ngày với cường độ phù hợp;
• Ăn chế độ ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, hạn chế thức ăn chiên xào.