Xương to ra về bề ngang là nhờ yếu tố gì? Lưu ý giúp trẻ phát triển xương khỏe mạnh

Bộ xương đóng vai trò quan trọng trong việc nâng đỡ cơ thể, bảo vệ các cơ quan và hỗ trợ vận động. Từ khi còn là bào thai, xương đã bắt đầu hình thành và phát triển không ngừng qua các giai đoạn của cuộc đời. Đặc biệt, xương không chỉ dài ra mà còn to ra về bề ngang nhờ những quá trình đặc biệt trong cơ thể. Hiểu rõ điều này sẽ giúp bạn biết cách chăm sóc hệ xương hiệu quả, đặc biệt trong những giai đoạn “vàng” của sự phát triển. Vậy xương to ra về bề ngang là nhờ yếu tố nào?

Đặc điểm của bộ xương

Khung xương người là một hệ thống kỳ diệu với cấu trúc độc đáo, khác biệt so với các mô khác trong cơ thể. Xương có nhiều hình dạng và chức năng, từ việc tạo khung cho cơ thể, bảo vệ các cơ quan như não, tim, phổi, đến hỗ trợ vận động. Bên trong xương, tủy xương đảm nhận nhiệm vụ sản xuất tế bào máu và dự trữ khoáng chất, đặc biệt là canxi – thành phần chiếm tới 99% trong xương và răng.

Khi mới sinh, cơ thể trẻ có khoảng 270 xương mềm, chủ yếu là sụn. Theo thời gian, một số xương hợp nhất, giảm xuống còn 206 xương khi trưởng thành. Trong đó, xương đùi là xương lớn nhất, còn xương bàn đạp ở tai giữa là nhỏ nhất. Xương được cấu tạo từ protein, collagen (tạo độ dẻo dai) và khoáng chất như canxi, phospho (tạo độ cứng), giúp xương vừa chắc chắn vừa linh hoạt.

Hệ xương không “đứng yên” mà liên tục được tái tạo: mô xương cũ bị phá hủy (tiêu xương) và thay bằng mô xương mới (tạo xương). Quá trình này diễn ra suốt đời với tốc độ khác nhau. Ở trẻ em, tạo xương vượt trội hơn tiêu xương, giúp xương dài ra và đạt đỉnh khối lượng vào khoảng 20 tuổi. Đến tuổi trưởng thành, hai quá trình này cân bằng để duy trì xương khỏe mạnh.

Sự phát triển và cấu tạo xương dài ra như thế nào?

Xương phát triển cả về chiều dài lẫn bề ngang nhờ các cơ chế đặc biệt, bắt đầu từ giai đoạn phôi thai và kéo dài đến tuổi trưởng thành.

Giai đoạn phôi thai

Hệ xương hình thành từ lớp trung bì của phôi thai, trải qua ba giai đoạn: Màng, sụn và xương.

• Tháng đầu: Màng xương xuất hiện, là nền tảng ban đầu của hệ xương.
• Tháng thứ hai: Màng xương chuyển thành sụn, sau đó bắt đầu cốt hóa thành xương vào cuối tháng.
• Tháng thứ ba: Khung xương phát triển nhanh, các khớp khuỷu, đốt ngón tay, ngón chân phân định rõ.
• Tháng 5 - 6: Thai nhi bắt đầu cử động tay chân nhờ khớp xương hình thành.
• Tháng 7 - 8: Cơ bắp quanh xương phát triển, hỗ trợ vận động.
• Tháng cuối: Xương cứng lại nhưng vẫn mềm, sẵn sàng cho sự phát triển sau sinh.

Giai đoạn sau sinh

Xương được chia thành bốn loại: Xương dài (như xương đùi, xương tay), xương dẹt (xương sọ), xương ngắn (xương cổ tay) và xương bất định hình (xương cột sống). Xương dài có cấu trúc đặc biệt, bao gồm:

• Hai đầu xương: Là mô xương xốp chứa tủy đỏ (tạo máu), được bao bởi lớp sụn.
• Thân xương: Hình ống, gồm màng xương (ngoài cùng), vỏ xương (lớp cứng) và khoang xương (chứa tủy).

Trong quá trình phát triển, xương dài ra nhờ sụn tăng trưởng (hay điểm cốt hóa) ở hai đầu xương. Trong giai đoạn trẻ em, sụn này phân bào liên tục, kéo dài xương. Khi trưởng thành, sụn tăng trưởng cốt hóa hoàn toàn, hòa nhập với thân xương, khiến xương ngừng dài thêm.

Đồng thời, xương to ra về bề ngang là nhờ các tế bào trong màng xương (lớp ngoài cùng của thân xương). Các tế bào này phân chia, tạo ra tế bào mới, đẩy tế bào cũ vào trong và cốt hóa thành mô xương cứng. Quá trình này giúp xương dày hơn, tăng khả năng chịu lực. Ở trẻ em, xương ban đầu chủ yếu là sụn, sau đó dần chuyển hóa thành xương qua quá trình cốt hóa, vừa dài ra vừa to ra theo thời gian.

Dấu hiệu xương dài ra ở tuổi trưởng thành

Sự phát triển mạnh mẽ của xương diễn ra từ thời thơ ấu đến khoảng 20 tuổi. Dấu hiệu rõ nhất là chiều cao tăng lên, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên. Xương dài ra chủ yếu ở hai đầu, gần các khớp như vai, gối, cổ tay, nhờ sụn tăng trưởng. Giai đoạn dậy thì là thời kỳ xương phát triển nhanh nhất.

Tuy nhiên, ở nữ giới thường ngừng phát triển chiều cao sớm hơn nam giới 1 - 2 năm (khoảng 16 - 18 tuổi so với 18 - 20 tuổi). Khi sụn tăng trưởng cốt hóa hoàn toàn (thấy rõ trên phim X-quang), xương không dài thêm nữa.

Vậy xương to ra về bề ngang là nhờ tế bào phát triển có thể nhận biết được không? Dấu hiệu này khó nhận biết bằng mắt thường nhưng xương dày hơn giúp cơ thể vững chãi, đặc biệt ở giai đoạn trưởng thành.

Phim X-quang là công cụ hữu ích để kiểm tra. Ở trẻ nhỏ, sụn tăng trưởng chưa cốt hóa nên không hiện rõ trên phim. Khi sụn hóa xương, hình ảnh xương rõ nét hơn, cho thấy quá trình phát triển đã hoàn tất.

Biện pháp giúp xương phát triển dài ra và to ra

Sự phát triển của xương chịu ảnh hưởng từ di truyền, dinh dưỡng, vận động và giấc ngủ. Ba giai đoạn “vàng” để tăng chiều cao là bào thai, 0 - 3 tuổi và tiền dậy thì. Dưới đây là các biện pháp cụ thể:

Yếu tố dinh dưỡng

Một trong các yếu tố chính giúp xương to ra về bề ngang là nhờ dinh dưỡng. Bởi vậy, mẹ bầu cần lưu ý đoạn mang thai cần bổ sung canxi, protein, vitamin D để thai nhi phát triển xương tốt. Đồng thời, sữa mẹ trong 6 tháng đầu là nguồn dinh dưỡng lý tưởng.

Bên cạnh đó, giai đoạn ăn dặm của trẻ cần đủ 4 nhóm chất, bao gồm:

• Protein: Từ thịt, cá, trứng, giúp xây dựng cấu trúc xương; 
• Lipid: Từ dầu thực vật, cá hồi, hỗ trợ hấp thu vitamin D, A, K cho xương chắc khỏe; 
• Vitamin và khoáng chất: Canxi (sữa, tôm, cua), phospho, magie, kẽm (đậu, hạt) là “xương sống” của quá trình cốt hóa. Vitamin D và K2 giúp canxi gắn vào xương hiệu quả.

Rèn luyện thể lực thường xuyên

Vận động kích thích xương dài ra và to ra về bề ngang. Trẻ em có thể luyện tập các môn vận động như nhảy cao, bơi lội, đu xà giúp kéo giãn cơ, kích thích sụn tăng trưởng. Bởi vì vận động tăng trao đổi chất, đưa canxi vào mô xương, làm xương dày và chắc hơn. Đồng thời, luyện tập 1,5 - 2 giờ/ngày giúp tăng hormone tăng trưởng (GH) gấp 3 lần, đặc biệt ở trẻ dậy thì.

Xương dài ra nhờ sụn tăng trưởng ở hai đầu xương, còn xương to ra về bề ngang là nhờ các tế bào màng xương phân chia và cốt hóa. Quá trình này diễn ra mạnh mẽ từ bào thai đến khoảng 20 tuổi, sau đó chuyển sang duy trì độ chắc khỏe. Để xương phát triển tối ưu, cần kết hợp dinh dưỡng đầy đủ, vận động hợp lý và ngủ đủ giấc, đặc biệt trong các giai đoạn “vàng”. Hiểu rõ cơ chế này, bạn có thể chủ động chăm sóc hệ xương cho bản thân và con trẻ, hướng tới một cơ thể khỏe mạnh, cân đối!